تعاونی‌های سهام عدالت شهرستانی آن دسته شرکت‌هایی هستند که با عضویت مشمولان طرح سهام عدالت در هر شهرستان تشکیل می‌شوند و وظایف آنها ارائه خدمات به اعضا و کمک به ایفای نقش در اداره شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی است.
شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی، شرکت‌هایی با عضویت و سهامداری شرکـت‌های تعاونی عدالت شهرستانی در هر استان هستند که به صورت سهامی خاص قابل تبدیل به سهامی عام، در قالب قانون تجارت تشکیل و اداره می‌شوند.
سهام عدالت، سهام ۶ دهک درآمدی کشور است که به شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی واگذار می‌شود تا در ازای آن شرکتهای مذکور معادل مبلغ آن، سهام شرکت سرمایه‌گذاری استانی را از طریق شرکتهای تعاونی عدالت شهرستانی به مشمولین سهام مذکور و اعضای تعاونی واگذار کنند.
طبق قانون، سازمان خصوصی‌سازی مکلف است سهام عدالت قابل واگذاری مصوب دولت را در اجرای قانون و به منظور گسترش مالکیت عمومی و تأمین عدالت اجتماعی، حداکثر تا سقف ۴۰ درصد از مجموع ارزش سهام بنگاه‌های قابل واگذاری در هر بازار را براساس مصوبات هیأت واگذاری به شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی متناسب با تعداد سهامداران شرکتهای تعاونی عدالت شهرستانی هر استان واگذار کند.
رضا وفایی یگانه ـ معاون اقتصادی اتاق تعاون ایران و عضو کمیسیون تخصصی شورای عالی بورس از فعالیت بیش از ۳۴۰ شرکت تعاونی سهام عدالت خبر داد و گفت: این تعاونی‌ها با بیش از ۵۰ میلیون سهامدار ارتباط دارند و به عنوان مردمی‌ترین نهاد مالی می‌توانند در ایجاد ارتباط مستقیم سازمان با سهامداران، افزایش سطح حرفه‌ای سهامداران از طریق دوره‌های آموزشی و واگذاری تصدیگری‌ها در سازمان بورس کمک کنند.
به گفته وی، بازار سرمایه جهت کاهش ریسک‌های سیستماتیک و افزایش فعالیت‌های حرفه‌ای بازیگران می‌تواند حداکثر استفاده از این نهادهای مالی را به عمل آورد.معاون اقتصادی اتاق تعاون ایران بر لزوم عملیاتی شدن معاملات تهاتری و حضور سازمان بورس در شوراهای تخصصی نظیر شورای اقتصاد، هیات عالی بانک مرکزی، کمیسیون تخصصی اقتصاد هیات دولت تاکید دارد.
بر اساس گزارش مرکز برنامه‌ریزی و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۰ بیشترین تعداد اعضای تعاونی متعلق به تعاونی‌های سهام عدالت بوده است؛ به نحوی که از تعداد کل اعضای تعاونی‌های فعال در حال بهره‌برداری ۸۴ درصد اعضا در گرایش “سهام عدالت”، ۹ درصد در گرایش “تامین نیاز مصرف کنندگان” و ۲.۶ درصد در گرایش “مسکن” قرار دارند.طبق آمارها، ۳۵۲ شرکت تعاونی سهام عدالت در کشور فعالند که بیش از ۵۰ میلیون نفر از مردم عضو این تعاونی‌ها هستند. درحال حاضر ۴۹ شرکت در سبد سهام عدالت قرار دارند که از این تعداد ۱۳ شرکت غیر بورسی و ۳۶ شرکت بورسی هستند.
مشمولان سهام عدالت به‌واسطه هدف‌گذاری این طرح بیشتر افراد کم درآمد جامعه بودند. روستاییان و عشایر، زنان سرپرست خانوار، کارگران فصلی و ساختمانی و دیگر اقشار در مراحل مختلف مشمول این طرح شدند.
مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف سهام عدالت، خصوصی‌سازی و کاهش مالکیت دولت در اقتصاد و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی است. سرعت بخشیدن به روند خصوصی‌سازی از طریق واگذاری سهام شرکتهای دولتی، کوچک کردن دولت و افزایش تصدیگری مردمی،توزیع عادلانه ثروت و درآمد در کشور و گسترش سهم بخش تعاون از دیگر اهداف توزیع سهام عدالت است.
در حال حاضر شرکتهای تعاونی سهامی عدالت به عنوان مردمی‌ترین نهاد ملی کشور می‌توانند در بازار سرمایه، واگذاری فعالیت‌های تصدیگری و ارتقای سطح حرفه‌ای سهامداران ایفای نقش کنند. سهام عدالت سبدی از سهام دولتی است که نوعی یارانه به منظور تامین عدالت اجتماعی و فقرزدایی و کاهش سهام دولت در شرکتهای بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود.
