زالی: درد «فقر و گرسنگی» کم‌تر از کرونا نیست

تهران و به تبع آن استان تهران در مجموع با داشتن بیش از ۱۳ میلیون نفر جمعیت به عنوان پر جمعیت ترین استان کشور است و به دلیل شرایط خاصی همچون تراکم جمعیتی بالا، وجود مراکز مهم اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی،مهاجرت پذیری زیاد، وجود مراکز مهم بهداشتی و درمانی کشور و … در برنامه ریزی های مختلف و کلان همواره مورد توجه مسئولان مختلف قرار داشته است و در شرایط ویژه این روزهای کشور به دلیل شیوع بیماری کرونا نیز این موضوع بسیار حائز اهمیت است.

برای مدیریت،کنترل و رصد آخرین وضعیت این بیماری نوپدید در استان تهران ضرورت و نیاز وجود مرکز متمرکز و مستقلی را طلب می‌کرد که با آغاز مبارزه با این بیماری، ستاد فرماندهی مدیریت مبارزه با کرونا در کلانشهر تهران ایجاد شد و علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مسئولیت فرماندهی این بیماری را در استان تهران بر عهده گرفت.

برای آشنایی با آخرین وضعیت بیماری کرونا در کلانشهر و نیز استان تهران و اقدامات این ستاد در مبارزه با کرونا با وی به گفت‌‌وگو نشستیم.

*هنوز شاهد کاهش نسبی مبتلایان و مراجعان به مراکز درمانی نیستیم

آقای دکتر! درباره آخرین وضعیت کرونا در کلانشهر تهران و این استان توضیح دهید؟

زالی: ما تقریبا از نظر معدل آمار هنوز در تهران به حد مطلوبی که شاهد کاهش نسبی آمار اهم از مبتلایان یا مراجعین باشیم، نیستیم و طبیعی است که به نیاز به زمان بیشتری دارد.

در تهران فراز و نشیب آماری زیادی را داشتیم؛ چراکه تهران یک ویژگی جمعیتی متفاوتی دارد و رسیدن به یک منحی آماری کمی سخت است؛ مثلا در روز طبیعت ما شاهد یک همکاری و مشارکت  خوب مردم بودیم اما فردای آن روز مشاهده کردیم که امواج متفاوت جمعیتی در تهران شکل گرفت و همه چیزی که در سیزده نوروز به عنوان یک دستاورد فراهم بود، دستخوش تغییر شد.

*دوره نهفتگی کرونا بیشتر از آنفلوآنزا

 بیماری کرونا یک ویژگی دارد که این بیماری از دوران نهفتگی بیشتری برخوردار است؛ برخلاف بیماری آنفلونزا H1N1  که دوره نهفتگی کوتاهی دارد، دوره نهفتگی این بیماری طولانی تر است و حتی ممکن است تا دو هفته نیز فرد بروز ندهد.

پیش‌بینی می‌شود وقتی فرد امروز در جامعه حضور پیدا می‌کند، این فرد ممکن است بین روز ۵ تا ۱۴ جزو مبتلایان شود که معمولا بیماران نیز همان روز به عنوان بیمار مراجعه نمی‌کنند؛ به دلیل اینکه برخی از این افراد علائم خفیف دارند و در منزل خواهند بود، اما بخشی که به بیمارستان مراجعه می‌کنند و از شدت علائم برخوردارند، بیمارانی هستند که ظرف دو سه روز علائم‌شان به حداکثر وضعیت تشدید می‌رسد و در آن زمان به مراکز درمانی ما مراجعه می‌کنند.

بنابراین می‌توانیم بگوییم به طور متوسط اگر فردی بین ۵ تا ۹ روز بعد علائم بالینی‌اش پدیدار شود ممکن است این عدد ضرورتا با عدد مبتلایان مراجعان به ما  همخوانی نداشته باشد و این افراد با دو سه روز تأخیر به ما مراجعه می‌کنند؛ بنابراین تا سقف دو هفته آینده ما آثاری را در افزایش مبتلایان می‌بینیم.

درباره افرادی که در بیمارستان بدحال می‌شوند این عدد با تأخیر بیشتری اتفاق می‌افتد و درباره مرگ و میر نیز همین طور است؛ مثلا اگر امروز اتفاقی بیفتد و ما بخواهیم تجلی آن را در آمار مرگ و میر ببینیم، بین سه تا چهار هفته بعد می‌توانیم به قضاوت بنشینیم.

آنچه مهم است، این است که صرف نظر از مسائل کمی در میزان ابتلایان در شهر تهران، یک تغییر در الگوی بیماران را شاهد هستیم؛ به این مفهوم که اکنون افرادی که به بیمارستانها مراجعه می‌کنند، بیمار تر هستند.

در روزهای اول که این بیماری شکل گرفته بود، خیلی زمینه اضطراب بالا رفته بود و بسیاری از افراد با علائم  بسیار خفیف هم نگران بروز کووید ۱۹ بودند و با یک تک سرفه و احساس کسالت به بیمارستان مراجعه می‌کردند.

این موضوع آمار ما را در بیمارستانها دچار تغییر می‌کرد، اما اکنون به دلیل اینکه مقداری تطابق ایجاد شده، افرادی مراجعه می‌کنند که واقعا علائم جدی تری دارند؛ بنابراین الگوی مراجعان به بیمارستان تغییر کرده است؛ در بخش بستری نیز همین الگو را داریم.

یعنی بیماران ما در بخش‌های بستری زمان طولانی تری نسبت به گذشته بستری شده‌اند و برخی از آنها در بیمارستانها نیز شدت علائم بیماری شان با مدل قبلی تفاوت دارد؛ به بیان دیگر بیماران بدحال تری را در روزهای اخیر در بیمارستانها پذیرش می‌کنیم و طبیعی است که این الگوی بیماران باید مورد توجه قرار گیرد.

فارس: با توجه به اینکه مرحله اول اجرای طرح ملی غربالگری در کل کشور انجام شد، وضعیت اجرای طرح در استان تهران چگونه است؟

زالی: در تهران ما در سال‌های اخیر به دلائل مختلفی، در سامانه‌های اطلاعات بهداشتی از جمله سامانه سیب چالش‌های زیادی داشتیم. در قبل از شروع طرح غربالگری نیز به عنوان یک چالش در تهران جلب توجه می‌کرد. البته خوشبختانه با همکاری بسیار خوبی که معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌ها انجام دادند، این کار به شتاب خیلی خوبی رسید و با سرعت بسیار بالایی در سطح تهران در حال انجام است.

*غربالگری ۷۰ درصد مردم در تهران/غربال ۱۰۰ درصدی در برخی شهرستان‌های تابعه

اکنون در کل استان تهران از عدد ۷۰ درصد عبور کردیم و در برخی شهرستان‌های استان تهران یز به  ۱۰۰ درصد نیز رسیده‌ایم، اما در شهر تهران به خصوص در نواحی شمالی، شرقی و نواحی پراکنده هنوز این آمار حدود ۷۰ درصد است؛ دلیل این است که هنوز برخی افراد از سفرهای نوروزی برنگشته‌اند و اگر برگشته باشند نیز هنوز در زمره بحث‌ غربالگری ما وارد نشده‌اند.

در تهران نسبت به سایر شهرستانها  عدم پاسخ تلفنی بیشتر است؛ چراکه  مبنای ثبت اطلاعات و غربالگری این است که فرد و خانوار به تماس‌ها در غالب سامانه ۴۰۳۰ پاسخ دهند، اما موارد زیادی بوده که تماس گرفته شده اما هنوز پاسخ نداده‌اند.

از طرفی یک بخشی از این موضوع، خود اظهاری است و به خصوص  ما انتظار داریم مردم تهران مشارک بیشتری در این طرح داشته باشند.

*مشارکت ۳۵۰ خانه سلامت شهرداری در غربالگری

موضوع دیگر که بسیار مهم است، این است که ما همکاری که با شهرداری داشتیم. ظرفیت‌های خیلی خوبی در شهرداری وجود دارد و ۳۵۰ خانه سلامت به صورت پراکنده در سطح تهران قرار دارد. خوشبختانه در نشست مشترکی که با آنها داشتیم سرعت بسیار خوبی در استفاده از ظرفیت خانه‌های سلامت شهری وجود داشته و این خانه‌ها اطلاعات دقیقی از مناطق خود دارند.

شاید در چند روز اخیر یک بخشی از رشد شتابان این غربالگری ناشی از کار مشترکی با  شهرداری بود که انجام دادیم و به خصوص ما از اطلاعات دقیق تر و به هنگام تر شهرداری در ثبت اطلاعات شهروندان تهرانی در روزهای اخیر استفاده کردیم.

فارس:  همواره تأکید داشتید که مهمترین راهبرد قرنطینه سازی است؛ حال با توجه به اینکه قرار است فعالیت برخی صنوف آغاز شود و برخی اعضای شورای شهر نیز تاکید داشتند سیستم حمل و نقل عمومی تعطیل شود؛ آن هم به دلیل اینکه امکان انتقال ویروس زیاد است. با توجه به این موضوع  اگر فعالیت‌ها آغاز شود و به دنبال آن امکان حضور مردم در شهر بیشتر شود، مبارزه سخت‌تر می‌شود؛ در این باره چه برنامه‌ای دارید؟

*اجازه دهیم راهبرد فاصله گذاری اجتماعی کاملا اجرا شود

زالی: بنده با نظر شما کاملا موافق هستم. ما راهبرد فاصله گذاری اجتماعی را اگر به عنوان اصلی ترین راهبرد در کلانشهرها بپذیریم، باید فرصت دهیم این راهبرد به شکل کامل اجرا شود و بعد در ادامه مسیر از سایر طرح‌های جایگزین استفاده کنیم.

این در شرایطی است که در تهران هنوز هم در تاب و تب این اپیدمی هستیم، باید این کار با متانت و صبوری بیشتری اتفاق بیفتد و سریعا ما یک فاز فاصله گذاری اجتماعی را تا زمانی که همه ابعاد مهم محقق نشده را اجرا کنیم و در واقع باید احتیاط بیشتری داشته باشیم. 

البته پیچدگی‌های شهر تهران و به طور خاص  اینکه با هیچ نقطه‌ای در کشور هم قابل قیاس نیست موجب شده دولت نیز در ستاد ملی در تهران شرایط متفاوت تری را در نظر بگیرند. تغییراتی که برای شهر تهران  اعمال می‌شود با تأخیر یک هفته‌ای نسبت به سایر نقاط کشور خواهد بود و این موضوع نشان دهنده متمایز بودن تهران است. 

 به نظر می‌رسد برای اینکه ما بتوانیم شرایط را در تهران در تناسب با طرح فاصله گذاری اجتماعی رفع و رجوع کنیم، نیازمند تعدادی تغییرات زیر ساختی هستیم؛ به طور مثال با توجه به پروتکلی که در خصوص فاصله گذاری اجتماعی یا استفاده از حمل و نقل عمومی است، شما اگر به روزهای چهاردهم و پانزدهم فروردین دقت کرده باشید، وقتی ما تعداد مراجعانمان به ناوگان اتوبوس رانی و مترو را شاهد باشیم، مشاهده می‌کنیم یکدفعه حجم زیادی از مردم وارد این ناوگان شدند و صحنه‌های بسیار عجیبی از حضور فشرده مردم در حمل و نقل عمومی را شاهد بودیم.

طبیعی است که اساسا با اصل فاصله گذاری اجتماعی و آن صحنه‌ها که به خصوص در فضای مجازی نیز منتشر شد و اکثرا از سطح تهران منتشر شده بود، ایجاد نگرانی مضاعفی کرد و یکدفعه شاهد حجم قابل توجهی از فشردگی افراد در ناوگان حمل و نقل عمومی بودیم.

تحقق زیر ساخت‌های شهری تهران در زمینه ناوگان عمومی هم زمان براست و هم نیاز به اعتبارات ویژه دارد؛ یعنی اگر بخواهیم با همین تعداد مترو و اتوبوس طرح فاصله گذاری اجتماعی  را تغییر دهیم، فکر می‌کنم تکافو نمی‌کند و همان خطری که شما گفتید را ما نیز به صورت بلقوه نگران آن هستیم.

ممکن است نه تنها ما با این کار میزان بار حمل و نقل عمومی را افزایش دهیم، بلکه به طور طبیعی منجر به این خواهد شد که فاصله گذاری اجتماعی به شدت در سطح مجموعه حمل و نقل ما مخدوش شود. بیشترین نگرانی ما در بحث انتقال بیماری و سرایت آن مربوط به هر جایی است که جمعیت بیشتر و متراکم‌ترباشد و افراد زمان طولانی تری در تماس باشند؛ در نتیجه به صورت تصاعدی شانس انتقال ویروس زیاد می‌شود.

هرچه این فاصله کمتر باشد و زمانی که افراد حداقل بیشتر از ۱۵ دقیقه کنار هم باشند؛ به صورت تصاعدی این ویروس انتقال بیشتری در محیط  عمومی خواهد داشت و می‌بینید هر دو این شرایط در سیستم حمل و نقل عمومی ما متأسفانه غیر قابل حل و فصل است؛ یعنی مردم به صورت فشره در کنار هم قرار دارند و به طور طبیعی اگر قرار باشد در هر صندلی اتوبوس یک نفر بنشیند با این حجم فشرده مسافران اتوبوس بدون اینکه تغییری در تعداد ناوگان اتوبوسرانی بدهیم، اصلا شدنی نیست.

 از این نظر این موضوع بسیار مهم است. گفتم شرایط تهران با دیگر نقاط کشور متفاوت است و باید یک نسخه متفاوتی در این خصوص باشد.

سهم ۲۵ درصدی حمل و نقل عمومی در انتقال ویروس کرونا

بسیاری از مطالعات در عرصه جهانی و نیز مطالعات ما حاکی از این است که سهم حمل و نقل عمومی هم در دنیا  و هم در ایران حدود ۲۲ تا ۲۵ درصد است؛ یعنی اگر بخواهیم در محیط و کالبد شهری مهمترین محل سرایت بیماری را در نظر بگیریم؛ حمل و نقل رتبه اول را دارد و این در دنیا هم همین طور است و تفاوتی ندارد.

 بعد از آن مراکز خرید قرار دارند. بنابراین در شرایطی که حمل و نقل عمومی بسیار پر خطر است و بالاترین مولفه در خصوص انتقال ویروس کروناست، اگر نتوانیم  به سرعت زیرساخت‌های مورد لزوم و مقتضی در خصوص حمل و نقل را فراهم کنیم، ممکن است ما را با تکانه‌های جدید این بیماری در سطح تهران روبرو کند.

ممکن است در داخل یک اداره، شرکت و مغازه به دلیل اینکه تعدادی حضور دارند، خود فرد موارد بهداشتی را رعایت کند اما مجبور است برای رسیدن به محل کار خود از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده کند و اگر در محل کار فرد همه الزامات بهداشتی را رعایت کند اما در مسیر اداره در معرض خطر قرار گیرد، عملا همه تلاش‌های پیشگیرانه در محل کار ابتر می‌ماند.

آقای دکتر! اینکه به طور مداوم فقط بگوییم مردم از خانه بیرون نیایند؛ با توجه به اینکه گفته می‌شود یک سوم مردم تهران گرفتار معاش روزانه هستند، موضوعی است که به نظر می‌رسد کمی یکجانبه است، جناب عالی درباره رفع این مشکل و دغدغه تأمین معیشت این قشر چه برنامه‌ای را پیشنهاد می‌کنید؟

ما معتقدیم که راهبرد منزل ماندن مهمترین عامل در کنترل بیماری است اما موضوعی که می‌تواند این را خدشه دار کند، همان مشکلات معیشتی و اقتصادی است؛ به خصوص در اقشار کم درآمد این خطر بیشتر است.

در افراد فرودست جامعه به دلیل اینکه تاکنون مشکلات معیشتی داشته‌اند تحمل اقتصادی بسر آمده است و ممکن است آنها حاضر نباشند در منزل بمانند؛ حتی در سخت‌ترین شرایط؛ چراکه درد گرسنگی و فقر به اندازه کافی کمتر از کرونا نیست.

اینجاست که دولت باید با شناسایی افراد آسیب پذیر و به دست آوردن اطلاعات بهنگام این افراد و افزایش همه حمایت‌های تشویقی و بسته‌هایی که برای این گروه در نظر می‌گیرد، حداقل های نیاز این گروه که می‌توانند گروه پرخطر تر و آسب پذیرتر باشند را تأمین کرده و مورد حمایت هدفمند و ترجیحی قرار دهد.

 درد گرسنگی و فقر به اندازه کافی کمتر از کرونا نیست

دولت به علت مشکلات اقتصادی، تحریم و اشکالات در نقدینگی و از بین رفتن درآمدهای اختصاصی با مشکلاتی روبروست و دولت نیز اگر بخواهد برای همه اقشار پوشش حمایتی داشته باشد، شدنی نیست اما در این شرایط بهترین کار این است که یک بسته‌های حمایتی برای گروه‌های آسیب پذیرتر،  فرودست و افرادی که بیشتر و زودتر از همه دچار مشکلات اقتصادی شدند و نیز افرادی که در حال حاضر دچار وضعیت بحران‌های اقتصادی هستند به صورت ترجیحی در نظر بگیرد. بسیاری از اطلاعات مربوط به این افراد موجود است و در نهادهای حمایتی وجود دارد؛ فقط لازم است این اطلاعات بهنگام شوند.

اکنون باید دولت فعلا اولویت اول خودش را پوشش سریع این گروه‌ها قرار دهد و اگر این کار اتفاق بیفتد، می‌توانیم مقداری نیاز به حضور در شهر را کم کنیم.