منصور مهرزاد؛ مسئول سابق ثبت آثار اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان، سرپرست اسبق معاونت میراث این اداره کل و در حال حاضر کارشناس‌مسئول حوزه حفظ و احیای ابنیه و آثار تاریخی و طبیعی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان و ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار قلم با بیان اینکه لباس کُردی مردانه؛ از سه قسمت تشکیل شده، تشریح کرد: بالاتنه (کِوا، کولاو)، کمربند (پشتواِن) و شلوار (پَنتون) اجزای تشکیل‌دهنده این لباس محلی است که در مجموع، به آن «کِواپنتون» گفته می‌شود.
مهرزاد در این راستا ادامه داد: نوع خاصی از البسه وجود دارد که از موی نوعی بُز به‌نام بُز مرغز یا مرخز تهیه می‌شود و بسیار مرغوب است و به‌صورت تکه‌تکه و در کنار هم دوخته می‌شود که به آن «چوخورانک» می‌گویند.
ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان با بیان اینکه «چوخو»؛ همان کوا یا بالاتنه است و «رانک»؛ قسمت پایین‌تنه یا شلوار است، تصریح کرد: علاوه‌بر این موارد، نوعی کُت به اسم «فرنجی» نیز برای زمستان وجود دارد که در فصول سرد غالباً آن را می‌پوشند که این کُت؛ دارای دو گوش روی شانه‌ها بوده که الهام گرفته از مارهای روی دوش ضحاک ستمگر است.
وی با اشاره به اینکه وجود این گوش‌ها موجب می‌شود تا درصورت عرق کردن، گرما به بیرون لباس منتقل شود و حس مطبوعی را به فرد منتقل می‌کند، اضافه کرد: این لباس از نمد تهیه می‌شود و بسیار گرم است.
مهرزاد ادامه داد: پای‌افزار مردان کُرد را «کِلاش» می‌نامند که از چند تکه مختلف تشکیل می‌شود.
این مردم‌شناس در تشریح این موضوع گفت: کلاش؛ دارای یک زیره و کفی بوده که از پلاستیک یا تکه‌های پارچه بسیار متراکم درست می‌شود و تهیه آن بسیار زمان‌بر است. چراکه تمامی این پارچه‌ها دوخته و وسط آن از پاشنه تا پنجه‌های پا را از قیضیب گاوی درست می‌کنند و پارچه‌ها را به آن متصل کرده و قسمت روی کلاش نیز با نخ مخصوصی بافته می‌شود.
مهرزاد با بیان اینکه جوراب‌های کُردی، ویژه زمستان‌های بسیار سخت کردستان در گذشته بوده و «پوزوانه» نامیده می‌شود، افزود: «پوز» به‌معنای ساق پا است، جوراب‌های کُردی نیز از پشم گوسفند بافته می‌شد و بسیار گرم، مخصوص هوای بسیار سرد و برفی، هنگام شکار و کار در دشت‌های کردستان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
وی در ادامه صحبت‌های خود، به «سربند» کُردی نیز اشاره کرد و گفت: به این سربند، «رشتی» و به‌نوع سیاه و سفید آن؛ «جامانه» گفته می‌شود. در گذشته بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت و حال بیشتر برای مراسم به‌ویژه مراسم‌های عروسی و حین رقص‌های کُردی استفاده می‌شود و کلاهی به‌نام «تاقیله» دارند که در کردستان تهیه شده و دستار را دور آن می‌پیچند.
** لباس‌های کُردی؛ تناسب بسیاری با فرهنگ اسلامی دارد
مهرزاد با اشاره به اینکه مجموع لباس‌های مذکور، لباس رسمی مردان کردستان را تشکیل می‌دهد، در ادامه این گفت‌وگو به تشریح لباس کُردی زنانه نیز پرداخت.
این مردم‌شناس کُرد با تأکید بر اینکه لباس کُردی زنانه، تزیینات بیشتر و اسامی مختلفی دارد، خاطرنشان کرد: لباس کردی زنانه؛ از یک لباس سرتاپا که کل بدن را می‌پوشاند، تشکیل می‌شود؛ یعنی لباسی دوتکه نیست، اما برای اینکه بیشتر بدن زنان را پوشش دهدف از سایر متعلقات دیگر نیز برای پوشاندن خانم‌ها استفاده شده است.
وی در این خصوص تشریح کرد: برای اینکه لباس زنان محرمیت داشته باشد و بدن آنها را نمایان نکند، روی این لباس کُردی نیم‌تنه‌ای به اسم «سلته» که دارای آستین تا مچ است، پوشیده می‌شود که انواع مختلفی دارد و به شیوه‌های مختلفی نیز دوخته می‌شود.
ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان در ادامه مطرح کرد: این «سلته» در سنندج، ماکو، ایلام، بخش‌هایی از ارمنستان، شمال و جنوب کردستان که شامل کرکوک بوده، به شیوه‌های مختلفی دوخته می‌شود که پارچه‌های بومی و زیبایی در آنها استفاده می‌شود.
وی با بیان اینکه اگر این لباس نیم‌تنه آستین نداشته باشد، به آن «سُخمه» گفته می‌شود که مورداستفاده دختران جوان است، اظهار کرد: جلوی سینه این لباس، تزییناتی با طلا دارد که این طلاها نیز دارای اسامی مختلفی است و به آن «دکمه دولان» گفته می‌شود و اگر آستین این لباس تا آرنج باشد، «کُلنجه» نامیده می‌شود.
مهرزاد با تصریح بر اینکه تمامی این‌ها در اشعار کُردی نیز مطرح شده است، خاطرنشان کرد: روی «سلته» به‌سبب آنکه بیشتر بدن زنان پوشش داده شود تا کمر، پارچه‌ای را به اسم «کولوانه و چَتفه» وصل می‌کنند که معمولاً از پارچه‌ای است با نام «گُلونی» در رنگ‌های سیاه و سفید با هم درست می‌شود.
این مردم‌شناس کُرد با بیان اینکه این پارچه در گذشته در کردستان تهیه می‌شد، ادامه داد: معمولاً در دستارهایی که در گذشته، زن‌های بومی در استان‌های کردستان، ایلام، کرمانشاه، قسمت‌هایی از آذربایجان غربی روی سر می‌پیچاندند، استفاده می‌شد.
وی با بیان اینکه لباس اصلی زنان کُرد را «کِراس ژنانه» می‌نامند، گفت: آن پارچه‌ای که به سر می‌بندند؛ «سَروِن، سربند، شَدا» نامیده می‌شود.
مهرزاد با اشاره به اینکه زنان سربندهایشان را با سکه‌های طلا و نقره، مُهره‌های رنگی، پولکی، زنجیربافی و سایر وسیله‌های زینتی تزیین می‌کنند، اظهار کرد: زنان در مراسم‌های مختلف، کلاه‌های ویژه‌ای دارند که از سکه‌های طلا روی کلاه تشکیل شده و نام آن «تاس کِلاو، کِلاو زر یا کلاه‌زر» بوده که بسیار سنگین است.
وی با اشاره به اینکه به‌خاطر گرانبهایی این کلاه، به خانم‌ها کلاو زر می‌گویند، تصریح کرد: والی کردستان؛ هَلوخان که در جنگی، شاه‌عباس صفوی را شکست داده بود، خواهری به‌نام «کِلاو زر» داشت که به عقد شاه‌عباس درآمد.
ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان با بیان اینکه اسامی زنان را از این عنوان‌ها گرفته‌اند، اضافه کرد: زنان کمربندی می‌پوشند با نام «کَمره» که در اشعار مختلفی هم از آن استفاده شده است.
مهرزاد با اشاره به اینکه کمره‌ها؛ زربافت یا از نقره بافته می‌شود و بسیار گرانبها است، مطرح کرد: از این کمربند در مراسم‌های ویژه استفاده می‌شود و زن‌های دارای ویژگی‌های شخصیتی، طایفه‌های بانفوذ یا ثروتمندان برای نشان دادن موقعیتشان از کلاو زر یا کمره‌ها استفاده می‌کنند و لباس‌های فاخر می‌پوشند که خوشبختانه این لباس‌های کُردی، تناسب بسیاری با فرهنگ اسلامی دارد، چراکه بسیار باحجابند.
وی با بیان اینکه به رقص کُردی در مراسم‌های عروسی، «رَش پَلک، رقص توأم با اتحاد» می‌گویند، خاطرنشان کرد: لباس‌های کُردی زنانه؛ بسیار متنوع و در رنگ‌های مختلف و شاد (قرمز، سبز، آبی و به‌ویژه زرد که رنگ ویژه کُردها است) دوخته می‌شود و این البسه، جلوه خاصی به مراسم‌های عروسی کُردها می‌دهد. رنگ آبی نیز رنگ آسمان است و انسان‌ها خدا را در آسمان می‌دانستند. بدین‌سان رنگ دروپنجره‌هایی که به آسمان باز می‌شد، رنگ معابد را آبی و سبز می‌کردند و این رنگ‌ها را هم در لباس‌ها استفاده می‌کنند.
** فرهنگ‌های قدیمی رفته‌رفته محو می‌شود
مهرزاد در ادامه این گفت‌وگو با تأکید بر اینکه درحال حاضر خیلی کم‌تر از این دستارها استفاده می‌شود، گفت: الان این دستارها ساده‌تر شده، چراکه بیشتر لباس‌های جوامع مختلف، به هم نزدیک می‌شوند و مردان برای پوشش خود به سمت لباس‌های امروزی، مثل کُت و شلوار و پیراهن می‌روند.
وی در این راستا تشریح کرد: فرهنگ‌های قدیمی رفته‌رفته محو می‌شود و سنت‌ها با نظم نوین و دهکده کوچک جهانی به سمت دیگری می‌روند و خرده‌فرهنگ‌ها، معمولاً مستهل می‌شوند و حتی می‌بینیم که برخی از کشورها، فرهنگ خودشان را هم از دست داده‌اند و فرهنگ‌های جاهای دیگر، جایگزین آن شده است.
ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان با بیان اینکه الان رویکرد به سمت فرهنگ غالب غربی سوق پیدا کرده است، گفت: سنت‌ها از بین می‌روند و فرهنگ مدرن جای آن را می‌گیرد و دوران قبیله‌ای و طایفه‌ای تمام شده که لباس‌ها هم مانند زبان، از این وضعیت متأثر می‌شوند.
مهرزاد با بیان اینکه این موضوع مختص کُردها نیست، در آذری‌‌ها و فارسی‌ها هم وجود دارد، تصریح کرد: در یک متن حقوقی فارسی، شاهدیم که تعداد زیادی واژه عربی به‌کار رفته است. بدین ترتیب روی زبان تأثیر می‌گذارد و لباس‌ها و نمودهای فرهنگی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و از این وضعیت متاثر شده و به سمتی پیش می‌روند که خودبه‌خود به هم نزدیک می‌شوند.
ناظر پروژه‌های صنایع دستی کردستان در پایان این گفت‌وگو، با بیان اینکه با نزدیک شدن این لباس‌ها به یک لباس واحد، دیگر نمی‌توان با دیدن یک نفر تشخیص داد که اهل کدام استان است، افزود: تصور می‌کنم زمانی زبان‌ها هم به هم نزدیک شود، چراکه یک شکل شدن زبان‌ها، بیشتر از یک شکل شدن لباس‌ها به‌طول می‌انجامد.
