پایگاه خبری و تحلیلی قلم – گروه استان‌ها – شکیبا کولیوند: سالمندان؛ این محورهای وحدت فامیل و آشنایان، این باتجربه‌های صبور که حتی می‌توانند اهالی یک کوچه یا روستا را به هم نزدیک کنند و… این روزها، گویی صدایشان آنقدر آرام است که در دنیای مجازی، ماشینی و زندگی‌های سرسام‌آور عجین شده با مسائل اقتصادی، کم‌کم در حال فراموش‌کردنشان هستیم.
روزگاری سالمندی گره خورده بود با عزت و احترام، ریش‌سفیدان نقشی گره‌گشا داشتند و زندگی‌ها در کنار همین سالمندان و بزرگترها بود که رنگ زندگی به خود می‌گرفت، اما گویی این روزها ازسویی به‌سبب نبود آموزش‌های مناسب و ازسویی به‌علت فراموشی آموزه‌های دینی و غرق شدن در مسائل اقتصادی، همه آن عزت و احترام‌ها به سمت دیگری سوق پیدا کرده و نتیجه آن یا گم‌شدن تکریم سالمندان یا سالمندآزاری شده است.
این درحالی است که سالمندان سرمایه‌های ارزشمند زندگی هستند و تکریم و احترام ویژه آنان، از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی است. چنانکه در آیه ۲۳ سوره اسراء آمده است: «به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آن‌ها نزد تو به سن پیری رسند، کم‌ترین اهانتی به آن‌ها روا مدار و بر آن‌ها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن‌ها بگو«.
پیامبر اکرم(ص) نیز در سخنی گران‌قدر، والایی سالمندان را این‌گونه ترسیم می‌کند: «احترام به پیران امت من، گرامیداشت من است.» امام علی(ع)، بزرگداشت سالمندان را زمینه‌ساز احترام خود انسان می‌داند و می‌فرماید: «به بزرگانتان احترام کنید تا کوچک‌ترها، شما را محترم شمارند.» امام صادق(ع) نیز در این‌باره فرموده است: «پیران خویش را تکریم کنید«.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: «پدر و مادر سه حق بر فرزند خویش دارند، اینکه در هر حال سپاسگزار و شاکر آن‌ها باشد، در آنچه به آن امر یا از آن نهی می‌کنند، مطیع آنان باشد. مگر اینکه موجب معصیت پروردگار شود و در آشکار و نهان، خیرخواه و دلسوز آنان باشد.»
امام رضا(ع) فرموده‌اند: «خشنودی پدر و مادر رضای خداوند است و خشم الهی در غضب ایشان است.»
اما به‌راستی ما را چه شده که این روزها، تکریم و توجه به سالمندان برایمان آنقدر بی‌اهمیت شده و همانا که آن را گم کرده و به سویی رفته‌ایم که این احترام آنقدر کم‌رنگ شده که به سمت سالمندآزاری هم سوق پیدا کرده‌ایم؟!
با این تفاسیر، در این راستا برآن شدیم تا گفت‌وگویی با اسد حسن‌زاده‌زورمند؛ مدیرکل ثبت احوال استان همدان درخصوص وضعیت جمعیت سالمندی در استان همدان داشته باشیم و در ادامه گفت‌وگویی نیز با حسن موسوی‌چلک؛ جامعه‌شناس، مؤسس اورژانس اجتماعی کشور و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران و مرتضی یعقوبی؛ مددکار اجتماعی خانواده ترتیب دهیم که متن آن‌ها را می‌خوانید:
۷.۲ درصد جمعیت همدان را سالمندان تشکیل می‌دهند
مدیرکل ثبت احوال استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه درصد ترکیب سنی جمعیت همدان براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که ۴۵.۴ درصد از جمعیت استان همدان میانسال (سن ۳۰ تا ۶۴ سال) دارند.
اسد حسن‌زاده‌زورمند با اشاره به اینکه این میزان در کشور برابر ۴۴.۸ درصد است، خاطرنشان کرد: جمعیت ۶۵ سال و بالای ۶۵ سال نیز در کشور درصدی برابر ۶.۱ را به خود اختصاص داده است.
این مقام مسئول در ادامه اظهار کرد: درصد ترکیب سنی جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر در استان همدان طبق سرشماری ۱۳۹۵ برابر ۷.۲ درصد است.
«سالمندآزاری»، رتبه سوم مداخلات اجتماعی را به خود اختصاص داده است
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ما بیان کرد: یکی از گروه‌هایی که در هر جامعه‌ای، نیازمند توجه در حوزه‌های مختلف سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و ارائه خدمات مناسب هستند، سالمندانند.
حسن موسوی‌چلک با بیان اینکه طبیعتاً بخشی از این توجه باید برای تحقق حقوق اجتماعی شهروندان و دسترسی آن‌ها به منابع و خدمات اجتماعی باشد، ادامه داد: بایستی این روند را طی کرد تا در مرحله نخست بتوان روی ارتقای کیفیت زندگی‌شان تأثیر بگذارد.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه در گاهی از مواقع این افراد در شرایطی ازجمله خشونت‌های خانگی قرار می‌گیرند، مطرح کرد: در این شرایط، سالمندان نیازمند توجه ویژه‌‌تر هستند و اینکه دسترسی‌شان به خدمات برای حمایت و مراقبت از این افراد در این شرایط بحرانی، راحت‌تر می‌شود.
موسوی‌چلک در این راستا از کودک‌آزاری، همسرآزاری، معلول‌آزاری و سالمندآزاری نام برد و گفت: یکی از سه گروهی که رتبه سوم را در مداخلات اجتماعی به خود اختصاص می‌دهد،؛ سالمندآزاری است.
این جامعه‌شناس با بیان این موضوع اضافه کرد: به‌نظرم خیلی از سالمندان در مواقعی که در معرض آزار قرار می‌گیرند، برای حفظ حرمت خودشان، خانواده، سن، گیس و ریش سفیدشان حاضر نیستند که این آزارها را مطرح کنند.
موسوی‌چلک ادامه داد: انواع چهارگانه آزارها را داریم. ازقبیل آزارهای فیزیکی، جسمی، جنسی و روحی اما شاید آنچه که درنهایت گزارش می‌گیریم و می‌شنویم، نشان می‌دهد که در مواقع حاد، سالمندان برای ورود مداخلات اجتماعی تماس می‌گیرند تا حمایت شوند و آن هم تنها آزارهای جسمی است.
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور با بیان اینکه آزارهای روحی و دیده نشدن سالمندان در درون خانواده، از مسائلی است که باید بدان توجه ویژه‌ای شود، تصریح کرد: ما شاهدیم که سالمندان در مورد مسامحه و غفلت اصلاً گلایه ای نمی کنند، خیلی دلمان را به آمارهایی که داریم، خوش نکنیم که میزان سالمندآزاری همین میزان ارائه شده است.
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور با بیان اینکه آزارهای روحی و دیده نشدن سالمندان در درون خانواده، از مسائلی است که باید بدان توجه ویژه‌ای شود، تصریح کرد: ما شاهدیم که سالمندان در مورد مسامحه و غفلت اصلاً گلایه ای نمی کنند، خیلی دلمان را به آمارهایی که داریم، خوش نکنیم که میزان سالمندآزاری همین میزان ارائه شده است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در بخش پایانی صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی برای همه گروه‌های سالمندان و حتی سالمندان تنها، بایستی سازوکارهای خدمات اجتماعی به‌گونه‌ای باشد که این افراد به‌راحتی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتوانند به خدمات تخصصی در این حوزه دسترسی داشته باشند.
شناخت نیازهای سالمندان، مانعی بر سر سالمندآزاری
در ادامه یک مددکار اجتماعی خانواده نیز در گفت‌وگو با قلم عنوان کرد: قوانین و حقوق اجتماعی که در کشورمان داریم، تاحدی بومی شده کشور خودمان است، اما متأسفانه به موضوع ارائه خدمات اجتماعی در ایران خیلی پرداخته نشده است.
مرتضی یعقوبی ادامه داد: کشور ما این روزها رو به سالمندی می‌رود، اما قوانین حمایتی از سالمندان در آن کم‌رنگ دیده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بیشتر سالمندان در بخش‌های مختلفی دارای تخصص، تجربه، ایده ونظر هستند، گفت: خیلی از این سالمندان را می‌توان به‌عنوان یک مشاور در خیلی از امور به‌کار گرفت، اما متأسفانه هنوز به سمتی نرفته‌ایم که این بهره را از وجود سالمندان ببریم و شاهدیم که خیلی از سالمندان در گوشه خانه‌های سالمندان، در حال سپری کردن عمرشان هستند.
این مددکار اجتماعی خانواده درخصوص وضعیت سالمندآزاری نیز عنوان کرد: این موضوع ازسویی به فرهنگ و آموزش و ازسوی دیگر، به وضعیت اقتصادی افراد برمی‌گردد، به‌نوعی که اگر وضعیت اقتصادی و دیگر شرایط یک خانواده مناسب باشد، اما آموزش‌های لازم در جهت نگهداری از یک سالمند به آن‌ها آموخته نشده باشد، شاهد سالمندآزاری هستیم.
وی در این راستا تشریح کرد: سالمندآزاری در زمینه‌های روحی نیز مطرح است و حتی گاه به سبب عدم آشنایی با برخورد مناسب و حتی کمک کردن به سالمندان، ممکن است وی را آزار دهیم، به‌نوعی که سالمندان تمایلی به جابه‌جایی وسایلشان ندارند و شاید ما با مرتب کردن وسایل، آن‌ها را به‌صورت غیرعمدی آزار دهیم.
یعقوبی ادامه داد: ازسویی، مبحث اقتصادی مطرح است. چنانکه این روزها، موضوع مشکلات اقتصادی نیز مطرح بوده و پدیده سالمندآزاری را شاهد هستیم، اما درمجموع بایستی توقعات و نیازهای سالمندان را شناخت و آموزش‌ها برای حمایت و کمک به سالمندان از سنین کودکی به فرد آموخته شود.
این مددکار اجتماعی خانواده در بخش پایانی این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: بایستی جای آموزش در تکریم سالمندان پررنگ‌تر دیده شود تا در آینده که جمعیت سالمندان نیز روبه‌افزایش دارد، با پدیده سالمندآزاری در سطح وسیعی روبه‌رو نشده و به‌جای آن تکریم سالمندان را شاهد باشیم.
آمارها نشان از این دارد که جمعیت کشور ایران به‌سمت گذر از پنجره جمعیتی می‌رود و این به معنای ورود به دورانی است که جمعیت میانسال و سالمندمان بالاتر می‌رود، اما به‌راستی قرار است با همین وضعیت کاهش تکریم و احترام سالمندان، به‌سوی آینده برویم؟ اگر این‌طور باشد که باید تمام دانشگاه‌های این روزهایمان به خانه‌های سالمندان تبدیل شوند! چراکه ما نیاموخته‌ایم که سالمندان برکت خانه‌اند و در بحبوحه‌های اقتصادی، نباید تنهایشان گذاشت و نباید آن‌ها را مانعی برای پیشرفت اقتصادی دانست. ما نیاموخته‌ایم یا بهتر بگویم، گویی از یاد برده‌‌ایم که سالمندان در آموزه‌های دینی و اخلاقی ما، جایشان روی چشم‌های ماست و فراموش کرده‌ایم که روزگاری، بهترین دعا این بود که «پیرشی، جوان» و ما همه، آرزوی پیر شدن و دیدن نوه و نتیجه‌هایمان را داریم! اما آیا این روند که عجین شده با سالمندآزاری، بی‌احترامی و فراموشی، جایگاه آن‌ها است؟! این، همان آرزوی ما است؟!
گویی سالمندان در قوانین نیز فراموش شده‌اند، حال آنکه طبق مباحث مطروحه ازسوی سازمان بهداشت جهانی سالمندی؛ سالمند جوان ۶۰ تا ۷۴ سال، سالمند ۷۴ تا ۹۰ سال و سالمند پیر ۹۰ سال به بالا.
هر سال حدود ۷ /۱ درصد به جمعیت جهان افزوده می‌شود. این افزایش برای جمعیت ۶۵ سال و بالاتر ۵/۲ است و این فاصله ترکیب سنی جهان را به‌سوی پیر شدن سوق می‌دهد.این درحالی است که متأسفانه با وجود تأکیدات شرع و افکار اجتماعی مبنی‌بر تکریم سالمندان به‌ویژه پدر و مادر که نقش اساسی در استحکام بنیان خانواده دارند، هم‌اکنون این قواعد و تفکرات ازسوی نسل جوان کشور زیر پا گذاشته می‌شود. تغییر شیوه زندگی نسل جوان موجب افزایش آمار سالمندآزاری شده است و متأسفانه هم‌اکنون دیگر خبری از فضای صمیمی خانواده‌های گذشته نیست، در حالیکه این موضوع ریشه در تغییر الگو و شیوه خانواده‌های ایرانی دارد.
در این بین شاید بتوان از موضوع انبوه تنهایی و سبک‌های زندگی غربی هم حرفی زد، اما به‌راستی همه خلاءهای قانونی در حمایت از سالمندان و ارتقای کیفیت زندگی آن‌ها، دست به دست هم داده تا صدای سالمندان کمتر و کمتر شنیده شود.
