علی خاکسار در گفت‌وگو با خبرنگار قلم بیان کرد: در همدان خوشبختانه ازنظر وجود مجموعه‌های معماری دستکند بسیار قوی هستیم، به‌نوعی که در جای‌جای آن به‌ویژه جنوب استان همدان تعداد بسیار زیادی مجموعه معماری دستکند و زیرزمینی کشف شده است.
وی ادامه داد: در دو دستکند سامن و ارزانفود به‌صورت متمرکز پژوهش و کاوش‌های باستان‌شناسی، بررسی و مطالعات تکمیلی را انجام داده‌ایم و در مابقی آنها تنها بررسی‌های اولیه انجام شده است.
مدیر پایگاه دستکند سامن در این راستا از محدوده‌هایی نام برد که در زمینه مجموعه‌های معماری دستکند قابل بررسی هستند و گفت: روستاهای انوج، کمری و پری در ملایر و صالح‌آباد، قلعه‌جوق در شهرستان فامنین و شهر تویسرکان با یک مجموعه تاریخی در این زمینه، ازجمله محدوده‌هایی با این قابلیت‌ها هستند.
خاکسار در ادامه این موضوع تصریح کرد: موارد مذکور نیز علاوه‌بر سامن و ارزانفود شناسایی شده‌اند، اما متمرکز در دو مجموعه سامن و ارزانفود کاوش کرده‌ایم.
این مقام مسئول ادامه داد: شهر زیرزمینی سامن از سال ۱۳۸۴ شناسایی شد و از سال ۱۳۸۶ تاکنون تعداد ۶ فصل کاوش‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های مرتبط در آن انجام شده است و نتیجه آن شناسایی یک مجموعه بسیار گسترده زیر بستر شهری و معابر بود.
مدیر پایگاه دستکند سامن با بیان آنکه در بالای این مجموعه زندگی جریان دارد و مجموعه دستکند سامن زیر این بافت قرار گرفته است، گفت: بررسی‌های بسیاری در این زمینه داشتیم، اما متأسفانه چون در شهر قرار دارد، در گذشته و قبل از شناسایی این مجموعه آسیب‌های جدی‌ای به مجموعه دستکند سامن وارد آمده بود.
خاکسار در تشریح این موضوع خاطرنشان کرد: مجموعه‌های خدماترسان آب، برق، گاز و مخابرات در حفاری‌هایشان که برای اجرای تأسیسات بوده، بارها نقاط مختلف را تخریب کرده و روی آن را پوشانده بودند، بدون آنکه اطلاعی بدهند.
وی با بیان اینکه درنهایت در سال ۱۳۸۴ شرکت مخابرات برای اجرای فیبر نوری قسمتی را شناسایی کرد و ما از وجود آن مجموعه مطلع شدیم، گفت: از آن سال تاکنون اجازه دخل و تصرفی در این محدوده داده نشد و ما نیز برای حفاظت و مرمت و کاوش‌های باستان‌شناسی سامن وارد کار شدیم.
خاکسار در ادامه گفت‌وگو به اقدامات انجام‌شده در این محدوده اشاره کرد و افزود: در این مجموعه علاوه‌بر مطالعات باستان‌شناسی، مطالعات میان‌رشته‌ای روی اشیا و دیگر موارد فرهنگی آن نیز انجام شده است؛ از سویی مطالعات ساختار معماری، اسکلت‌های انسانی، اشیا و موارد فرهنگی به‌صورت ویژه انجام می‌گیرد و مقالات بسیار زیاد علمی در این حوزه نوشته شده است.
مدیر پایگاه دستکند سامن با تأکید بر اینکه روی مجموعه دستکند سامن کارهای مطالعاتی مناسبی انجام شده است، یادآور شد: ازجمله اقدامات مرمتی در این مجموعه می‌توان به مرمت ساختارهای سنگی، سقف‌ها، کریدورهای ارتباطی درحال ریزش و هم‌چنین طاق‌زنی اشاره کرد.
وجود اسکلت‌های انسانی در دستکند سامن، ویژگی منحصربه‌فرد در مجموعه
خاکسار ویژگی خاص این مجموعه را وجود اسکلت‌های انسانی در کف فضاها دانست و گفت: این موضوع دستکند سامن را از تمامی دستکندهای کشور متمایز می‌کند که در این زمینه نیز مطالعات انسان‌شناسی خود را به انجام رسانده‌ایم.
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۳ کار آسیب‌شناسی مرمت و تثبیت این اسکلت‌ها را به انجام رساندیم، اذعان کرد: این اسکلت‌ها مستندسازی و جمع شده‌اند که در آینده حین بازگشایی مجموعه، مجدد در سایت بازگردانده و برای نمایش چیدمان شوند.
مدیر پایگاه دستکند سامن با تصریح بر اینکه بخشی از نورپردازی مجموعه انجام شده است، افزود: برای ایجاد ورودی مجموعه سامن می‌بایست ورودی اصلی برای گردشگران داشته باشیم و راهنمای موزه، نگهبان و بلیت‌فروشی در آن محدوده مستقر شود و به‌نوعی یک سالن معرفی ورودی باشد؛ بدین‌سان پس از گرفتن موافقت‌نامه‌ها و آزمایش مکانیک خاک، مشخص شد که این محدوده توان تحمل بار جدید را ندارد؛ بدین‌سان آنجا را ترک کردیم.
خاکسار ادامه داد: در این زمینه ساختمانی متروکه مربوط به شرکت مخابرات را در ۱۷۰ متر زیربنا خریداری و آن را بازسازی کردیم تا ورودی اصلی شهر زیرزمینی سامن از این نقطه شروع شود و با این روند قنات و چند اتاق هم به مجموعه فضاهای قابل بازدید در این زمینه افزوده شد.
وی با بیان اینکه در سال جاری از محل اعتبارات سال ۱۳۹۸ کارهای احیای ورودی این مجموعه به انجام رسیده است، اضافه کرد: برخی از تخریب‌ها در این محدوده را بازسازی و قنات را احیا کردیم و ورودی را سامان دادیم، تا حدی که برای افتتاح آماده شد، اما برای افتتاح رسمی آن یک‌سری هزینه‌های دیگر نیز نیاز است.
مدیر پایگاه دستکند سامن خاطرنشان کرد: برای تکمیل ساختمان پایگاه، نماسازی و تجهیز آن، تکمیل نورپردازی‌ها و ایجاد یک راه خروجی برای این مجموعه، نیازمند اعتبار حداقلی بالغ‌بر ۵۰۰ میلیون تومان هستیم.
خاکسار بیان کرد: یک‌سری طرح‌های تکمیلی (چون نصب سیستم صوتی و دوربین مداربسته) نیز برای این مجموعه باید پیش ببریم، اما برای شروع و ورود گردشگران به این مقدار اعتبار نیاز داریم.
وی با تأکید بر اینکه تاکنون بالغ‌بر یک میلیارد تومان در شهر زیرزمینی سامن هزینه شده است، گفت: خوشبختانه در سال ۱۳۹۶ مجموعه دستکند سامن و ارزانفود به پایگاه ملی تبدیل شدند و مستقیماً از تهران اعتبار دریافت می‌کنند، اما این اعتبارات قطره‌چکانی و محدود است و نیاز به یک اعتبار ویژه دارد؛ چراکه اعتبار جاری هرساله بالغ‌بر ۱۰۰-۲۰۰ میلیون تومان برای هزینه‌های مورد نیاز در این مجموعه‌ها کافی نیست، بدین‌سان نیاز به تزریق اعتبارات هستند.
خاکسار با تأکید بر اینکه باید پیشروی این پروژه جزء اولویت‌ها قرار گیرد، یادآور شد: این پروژه درحال حاضر یک ماهی می‌شود که به سبب نبود اعتبارات راکد است؛ درحالی که مرور زمان باعث وارد آمدن آسیب به آثار تاریخی می‌شود و از سویی پیشروی این طرح مطالبه مردم و جامعه محلی شهر سامن است.
مدیر پایگاه دستکند سامن با بیان آنکه باید این پروژه در سطح ملی و البته استانی اولویت باشد، اضافه کرد: با تزریق اعتبارات می‌توان مجموعه را راه‌اندازی کرد و تأثیر قطعی آن بر ورودی‌های گردشگران و البته ماندگاری سفر را در استان شاهد بود.
