اصغر مهاجری، در میزگرد خبرآنلاین که با موضوع افزایش طلاق توافقی و طلاق در متولدان دهه ۷۰ برگزار شد، در مورد پایین آمدن مسئولیت پذیری که از عوامل طلاق است، گت: در جامعه ما اتفاقی به نام چرخش و رنسانس فرهنگی رخ داده است، رویکرد این چرخش مصرف، چرخندگان این چرخش به ترتیب جوانان، نوجوانان و زنان هستند، و هدف این چرخش عمدتا مصرف کالاهای فرهنگی است.
او ادامه داد: از ویژگی های این چرخش فرهنگی این است که افراد مسئولیت پذیر نیستند، و جالب اینجاست که شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این موضوع هم فراهم است، زمانی می گوئیم جوان ها در این فضا به سمت طلاق می روند و مساله ما طلاق است، ولی از نظر من مساله ما طلاق نیست. مهم ترین مساله در بحث خانواده از یک دهه پیش، بحث ناسازگاری است؛ فرآیند طلاق در مطالعات جامعه شناسی خارج از کشور در شش هفت مرحله بررسی شده است، اما ما در ایران در سیزده مرحله، و اتفاقا یکی از این مراحل مرحله هفتم طلاق یعنی طلاق حقوقی است؛ و بقیه مراحل اصلا در آمار ها مطرح نمی شود!
مرحله قبل از طلاق حقوقی، طلاق اجتماعی یا پنهان است
این جامعه شناس در تشریح مراحل طلاق گفت: مرحله ما قبل از طلاق حقوقی در آمار ها مطرح نمی شود، ما به این طلاق، طلاق اجتماعی می گوئیم، و روانشناسان ما به اشتباه به آن طلاق عاطفی می گویند، و اسم این را در دهه ۸۰ طلاق پنهان گذاشته ایم، چون در ایران به خصوص خانم ها به دلایل مختلف مثل به خاطر بچه ها بسوزم و بسازم، با لباس سفید آمده ام، استقلال مالی ندارم، بیوم بشوم بدنام می شوم،… چندان مایل به طلاق مرحله آخر یعنی طلاق حقوقی نیستند.
او با بیان این که بسیاری از افراد در مرحله ششم می مانند و آمار این مرحله هم بسیار بالاست گفت: برآورد های ما بالای ۸۰% را اعلام می کند، یعنی اکثر افراد ازدواج کرده، دچار طلاق اجتماعی هستند و گسست در بین آن ها اتفاق افتاده است، البته در سه چهار سال اخیر این آمار ها بیشتر شده است و بالا می رود، بررسی ها در این مورد نشان می دهد که مساله اصلی مساله ناسازگاری زوجین است، نه طلاق؛ در بحث ناسازگاری زوجین، مباحث جالب زیادی وجود دارد، این مساله مساله دوم است.
گارانتی طلاق تا ۵ سال وجود ندارد
مهاجری گفت: مساله بعدی که وجود دارد، خود طلاق است، این که خوب است یا بد، کارکرد مثبت دارد یا منفی، آمارها در این مورد آمار های خوبی نیست، آخرین داده های دریافتی از استان های مختلف نشان می دهد که آمار طلاق پیک ۵ سال را رد کرده است، پیک طلاق در ایران عدد ۳ بود اما در حال حاضر این پیک بالای ۵ است، یعنی گارانتی طلاق تا ۵ سال وجود ندارد.
او ادامه داد: قبلا می گفتیم ازدواج سال سوم را رد کند، امیدواری برای ادامه زندگی بسیار زیاد است، البته در جهان این عدد ۵ بود، اما در ایران به خصوص در سال های اخیر متاسفانه پیک طلاق حتی در شهر های بسیار مذهبی سنتی مثل ایرانشهر به ۵ سال و سه چهار ماه رسیده است! در غرب کشور هم همین عدد است، در تهران بیشتر است، و این موضوعی بسیار جدی است و این آمار رو به بالا خواهد بود. پیش بینی و برآورد ما نشان می دهد در آینده آمار های بیشتری از طلاق را خواهید دید، پیک طلاق به عدد ۶ نزدیک خواهد شد که بسیار خطرناک است، حتی درصورتی که چاره اندیشی نشود ممکن است این عدد در سال ۱۴۰۰ به بعد، به عدد ۸ نزدیک شود.
این جامعه شناس درباره تبعات منفی رنسانس فرهنگی گفت: در دهه اخیر اتفاقی در جهان رخ داد که آن را رنسانس (چرخش) فرهنگی نامیدند، در کشور ما تهران، کلان شهر ها و شهر های متوسط ما هم درگیر این گرفتاری است، و در شهر های کوچک و روستا ها هم اشاعه می یابد؛ این چرخش چیست؟ آنچه که در این رنسانس فرهنگی سبک زندگی را تغییر می دهد، فضای اجتماعی و به قول بوردیو میدان جاذبه این افرادی که به ترتیب نام بردم میدان مصرف است، و بیشتر مصرف کالا های فرهنگی؛
او ادامه داد: از زمانی جامعه به این چرخش فرهنگی مبتلا شد که خانواده ها از سالیان قبل کنترل جمعیت را شروع کرده بودند و به دو، تک فرزندی رسیدند. افراد پول توجیبی خوبی داشتند، شغل وجود ندارد، سطح تحصیلات شرایطش را فراهم کرده است، توجیه این است که نمی خواهم ازدواج کنم و می خواهم به دنبال لذت هایم بروم، و حمایت های اقتصادی هم مناسب و فضا هم کاملا آماده بود.
افزایش تمایل به لذتجویی بین جوان ها
اصغر مهاجری گفت: کالاهای فرهنگی هم که مدام در حال تولید است؛ که ما را به سمت خانه های مجردی و دوستی های آن چنانی می برد، و جوان به این مفهوم رسیده بود که من باید لذت خود را ببرم، شرایط فرهنگی، باور ها و شرایط اجتماعی، شرایط اقتصادی آماده است، در این فضا جوانان که پرچمدار این کار هستند و به تبعیت نوجوانان و زنان، آمادگی پذیرش مشغولیت های جدی را ندارند. یکی از این پذیرش ها و مسئولیت ها مسئولیت خانواده است، در مطالعات موردی خود متوجه شدیم که حتی سنین حدود ۱۸، ۲۰ سال، برای این که صبحانه بخورند اگر نان نباشد تا مادرشان نان نخرد، صبحانه نمی خورند! و حتی این افراد آمادگی نداشتند کار های ساده منزل را انجام بدهند، چه برسد به این که صبح زود بیدار شوند، سرکار بروند و درآمد بیاورند و جوابگو باشند… روی آوردن برخی از این ها با خانم هایی که دارای درآمد هستند هم یکی از این نشانه ها است.
این جامعه شناس در مورد نقش رسانه هم گفت: در چنین فضایی نظام رسانه ای هم کمک می کند، از شبکه های مجازی گرفته تا رسانه های بیگانه، و این فضا موجب شده است که افراد نیاز های جنسی خود را که یکی از شاید اولی ترین نیاز ها در تشکیل خانواده است از طریقی غیر از نظام مشروع مورد پذیرش خانواده برطرف می کنند.
او ادامه داد: اتفاق دیگری هم که رخ داده این است که بر اساس پیمایش های انجام شده، بلوغ جنسی که در ۴۰ سال گذشته در سن ۱۵، ۱۵ سال و نیم قرار داشت، در انتهای دهه ۸۰ به ۱۱ سال و شش ماه می رسد! محرکات جنسی که مثلا در ۴۰ سال گذشته روی عدد ۱۰ بوده است، به تقریبا ۱۰۰ برابر افزایش می یابد. تحریکات جنسی زیاد است، بلوغ جنسی زودتر است، و کارکرد اصلی خانواده که ارضای نیاز جنسی است، و اتفاقا همین هم بلای طلاق است، در فضای جامعه لذت جو غیر متعهدانه و مصرف گرایی که بر اثر چرخش فرهنگی حاکم شده است، فراهم می شود؛ که اسم های مختلف هم بر روی آن گذاشته می شود، مثل خانه مجردی، ازدواج سفید و…
این جامعه شناس با بیان این که خانواده ها کارکرد سابقشان را از دست داده اند گفت: کارکرد های دیگر خانواده در اینها کارکرد های اولایی نیست، کارکرد هایی وجود داشت که در نظام خانواده سنتی کارا بود، در نظام خانواده گسترده یا شبه هسته ای که داشتیم، مثل کارکرد های اقتصادی اجتماعی، الان خانواده ها چنین کاردکرد هایی را ندارند.
۸۵ درصد طلاق ها به عامل جنسی برمی گردد
او با اشاره به این که عمده علل طلاق مسائل جنسی است گفت: زمانی که یافته های آقای گلزاری نشان می دهد ۸۵ % دلیل طلاق ها به عامل جنسی و عدم رضایت جنسی بر می گردد، جامعه درک می کند که این نیاز جنسی را در بیرون بهتر از قالب خانواده ای که تلاطم های بیشتری دارد به دست می آورد، هم در ورود به ازدواج جای تامل دارد و هم خروجش راحت تر می شود، البته عوامل فرهنگی و … دیگری هم رخ داده است، مثل استقلال مالی زنان، افزایش میانگین دانش زنان، و …
مهاجری ادامه داد: در چنین فضایی خانواده ها قادر به گذر از خانواده ای گسترده به خانواده ای هسته ای یا گاها خانواده زن و شوهری نشده اند و کارکرد های مناسب را ایجاد نمی کنند، و آن لذت ها و آرامشی که باید در شاخص رضایتمندی همسری برآورده شود، وجود ندارد به عبارتی اشتباهات راهبردی برنامه ریزان و سکانداران کشور در محدود کردن بسیاری از موارد، عدم آگاهی و دوباره اجتماعی شدن در حوزه خانواده همه باعث این شده است که نظام های اجتماعی خود کار خود را انجام بدهد.
این جامعه شناس گفت: زمانی که به جوان ها آگاهی نمی دهیم و زمینه را فراهم می کنیم، جوان آمادگی هزینه کردن برای خانواده را پیدا نمی کند و تصمیم به خروج از خانواده گرفته می شود. این باعث شده است که روز به روز اخبار خوبی را در این حوزه نمی شنوید، هر روز نگرانی های بیشتری را شاهد هستید، و دلایلش هم این است که انباشته شدن تمامی عقده هایی که نیاز ها را در این ۳۰، ۴۰ سال اخیر برطرف نکرده است، موجب شده است که جایی این سد بشکند و بیشتر به این طرف برود، و در آینده هم همین خواهد بود.
او در پایان ابراز نگرانی کرد: در آینده بیشتر حوزه هایی را خواهید دید که مردم به شدت به طرف لذت کذایی می روند که از نظر ظاهری یا شعار های روی صحنه برخی از برنامه ریزان ما خوب نیستند، حالا ممکن است در حوزه ای هنری و ذوقی مثل موسیقی قرار بگیرد یا در حوزه ای جنسی قرار بگیرد و یا در حوزه هایی دیگر.
