امتحان حضوری در مناطق زرد و نارنجی
سناریوی دوم درباره امتحانات دی‌ماه ۹۹ به سخنان خسرو ساکی، رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت وزارت آموزش و پرورش بازمی‌گردد. او در این‌باره نسبتا صریح اظهارنظر کرده و گفته است: برگزاری امتحانات پایانی نوبت اول دانش‌آموزان به‌صورت حضوری یا مجازی به شرایط زرد، نارنجی و قرمز منطقه‌ای بستگی دارد که مدرسه در آنجا واقع شده است. براساس مصوبه ۹۷۷ شورای عالی آموزش و پرورش، شورای مدرسه می‌تواند شرایط را در نظر بگیرد و اگر امکان آن وجود داشت، امتحانات را به صورت حضوری برگزار کند و اگر ممکن نبود امتحانات از طریق آزمون‌های آنلاین شبکه شاد و سایر آزمون‌یارهایی که در کشور رواج دارد به‌صورت مجازی برگزار شود.او درباره امتحانات پایه نهم و دوازدهم گفت: امتحانات نوبت اول این دو پایه در اختیار مدرسه است، اما امتحانات در خردادماه به‌صورت نهایی و حضوری برگزار می‌شود.
گزینه امتحان حضوری روی میز است
اما به جز اظهارنظرهای رسمی در رسانه‌ها، اخبار جلسات شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که احتمال برگزاری سراسری امتحانات حضوری در مقطع متوسطه اول و دوم همچنان وجود دارد و مسئولان آموزش و پرورش به‌دنبال اقناع ستاد ملی مبارزه با کرونا در این باره هستند. یک منبع آگاه که در این جلسات حضور دارد به همشهری گفت: وزیر آموزش و پرورش و برخی از معاونان آموزشی تمایل دارند که امتحانات حضوری باشد؛ چون نگران آسیب‌های امتحان مجازی به‌ویژه تقلب و کاهش کیفیت آموزش هستند. گزارش مدیران مدارس نشان می‌دهد که ابزار کنترلی برای رصد دقیق دانش‌آموزان حین امتحان در دست معلمان بسیار کم است و احتمال بالایی می‌رود که نمرات دانش‌آموزان در امتحانات پیش رو غیرواقعی باشد. از سویی دیگر امتحانات دی‌ماه ابزار خوبی برای رصد کیفیت آموزش معلمان هم هست و نشان می‌دهد که کیفیت آموزش‌ها در دوره مجازی تا چه اندازه مفید و درست بوده است. به هر حال، گزینه اصلی روی میز وزیر آموزش و پرورش برای امتحانات پیشرو همان شکل حضوری است.او درباره موانع پیش روی مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش برای برگزاری حضوری امتحانات هم گفت: آنها ۲مانع اصلی پیش روی خود می‌بینند؛ اولی وزارت بهداشت و احتمال بالای مخالفت آنها در این‌باره و دومی واکنش منفی افکار عمومی به‌خصوص والدین دانش‌آموزان که نگران حضور فرزندانشان در مدارس به‌دلیل شیوع کرونا هستند. هر دو مورد چالش شناخته شده و مهمی است که وزیر و معاونانش نگران آن هستند و دنبال راه‌حل برای آن می‌گردند.
نظر پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش چیست؟
شکل برگزاری امتحانات سومین چالش بزرگی است که وزارت آموزش و پرورش بعد از کرونا با آن روبه‌رو شده و نمی‌تواند درباره آن تصمیم قطعی بگیرد. نخستین چالش بازگشایی مدارس بود که مسئولان آموزش و پرورش تأکید داشتند دانش‌آموزان به مدرسه بروند، اما صحبت‌های متناقض و با شک و شبهه در روزهای پایانی متصل به سال تحصیلی جدید و مخالفت شدید بخش بزرگی از خانواده دانش‌آموزان و معلمان و بعد از آن مخالفت وزارت بهداشت باعث شد این موضوع تقریباً در همه شهرها منتفی شود. دومین چالش استفاده سراسری از شبکه شاد و ممنوعیت به کارگیری سایر اپلیکیشن‌های تعاملی بود که برخی از کارشناسان، آموزش و پرورش را در این زمینه موفق و برخی ناموفق می‌دانند و حالا برگزاری امتحانات که باز هم با ۲ گروه موافق و مخالف روبه‌رو شده است.
پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش که مرکز تحقیقاتی و پژوهشی وزارت آموزش و پرورش به شمار می‌رود، مطالعات فوری در زمینه شکل ارزیابی علمی دانش‌آموزان انجام داده است. اعضای گروه مطالعات فوری این پژوهشگاه معتقدند که باید بخشی از امتحانات مدارس در زمانه کرونا حضوری باشد. در گزارش این گروه آمده است: «باید توجه داشت که سنجش از راه دور، ازجمله سنجش الکترونیکی برای همه دروس برازنده نیست؛ بنابراین، اگر معلم ناچار نباشد نباید به سنجش از راه دور بسنده کند. با وجود این، اگر هدف سنجش تکوینی و هدایت یادگیری باشد، معلم می‌تواند با استفاده از بازخوردهای سنجیده و هوشمندانه به هدایت یادگیری دانش‌آموزان بپردازد. با ملاحظه شرایط کنونی در مدارس ایران، برای سنجش تراکمی برخی از دروس مانند دروس علوم پایه، زبان و ادبیات نباید به آزمون الکترونیکی بسنده کرد. لازم است تدابیری اتخاذ شود که شرایط برای برگزاری آزمون حضوری فراهم شود. مدارس می‌توانند متناسب با شرایط خود (تعداد دانش‌آموز، فضای برگزاری آزمون و امکان توزیع دانش‌آموزان در زمان‌های مختلف) به برگزاری آزمون حضوری اقدام کنند.»
نگرانی از تورم نمره دانش‌آموزان
اعضای این گروه معتقدند که اختلال در کارکرد مدرسه می‌تواند به پیامدهای زیانبار و جبران‌ناپذیری منجر شود؛ بنابراین استفاده از همه فرصت‌های آموزشی ضروری است. «به‌طور قطع ملاحظات مربوط به ارزشیابی مناسب از دانش‌آموزان ازجمله این سیاست‌های مؤثر است. از طرف دیگر، فقدان شکل‌گیری مهارت‌های خودمختاری در دانش‌آموزان دوره ابتدایی برای بهره‌مندی بیشتر از برنامه‌های آموزش مجازی و از راه دور و همین‌طور عدم‌برخورداری این نوع آموزش‌ها از سازوکارهای بازخورددهی و ارزشیابی تکوینی قابل اعتنا، بر دشواری‌های موجود افزوده‌اند. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در ارزشیابی مجازی و از راه دور، اعتبار شاخص‌های عملکرد تحصیلی است؛ یعنی ممکن است بنا به روش‌های معیوب سنجش یا اقدامات خواسته و ناخواسته معلمان شاهد تورم نمره دانش‌آموزان باشیم. این پدیده وقتی روی می‌دهد که افزایش نمرات دانش‌آموزان در آزمون‌ها یا سنجش‌های مختلف، بازتاب پیشرفت واقعی آنها در یادگیری نیست.»در این گزارش همچنین آمده است: «پیشرفت تحصیلی اصلی‌ترین هدف آموزش و پرورش در جهان از گذشته تا امروز بوده است. با توجه به شرایط بحران کنونی، ضرورت تأسیس مرکز ملی پیشرفت تحصیلی بیش از پیش احساس می‌شود. وجود این مرکز می‌تواند ضمن مطالعه علمی پیشرفت تحصیلی و چگونگی ارتقای آن در نظام آموزشی کشور، به‌طور مستقل بر سنجش و ارزشیابی آن به‌عنوان مهم‌ترین شاخص ارزشیابی نظام آموزشی نظارت داشته باشد. سنجش‌های پایانی دقیق و استاندارد یکی از شیوه‌های مهم تضمین کیفیت پیشرفت تحصیلی است؛ بنابراین در شرایط موجود انجام سنجش‌های پایانی حضوری از پیش موجود در دوره‌های ابتدایی و متوسطه تحت پروتکل‌های بهداشتی و سایر شرایط لازم مورد تأکید است. از طرف دیگر، مرکز ملی پیشرفت تحصیلی باید آماده‌سازی و اجرای ملی آزمون‌های مستقل استاندارد و معتبر پیشرفت تحصیلی را به‌منظور پایش پیوسته آن در دستور کار قرار دهد.»
