خبرنگار ، خوب می‌دانیم که طولانی بودن شب بهانه‌ای بیش نیست، هدف دور هم جمع شدن، انار محبت دانه کردن، طعم قصه‌های قدیمی را چشیدن و همدل شدن با نزدیکان است. سال‌های گذشته بوی یلدا پیش از آمدن او به مشام مردم می‌رسید و تقلای آماده شدن برای ورود به فصل سرما به سرعت بروز می‌کرد، اما این بار یلدای دیگری انتظارمان را می‌کشد. یلدای امسال از جنس تفکر است. تفکری که بوی امید می‌دهد.
معصومه ابراهیمی، انسان شناس و نویسنده در گفت و گو با خبرنگار ، می‌گوید: نزدیک به یک سال است که به دلیل تلاش برای قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا و حفظ امنیت خود و دیگران نزدیکی‌ها کمرنگ شده و نتوانسته‌ایم آنطور که باید و شاید از زندگی اجتماعی خود لذت ببریم؛ باوجود اینکه در روزگاری به سر می‌بریم که بیش از هر زمان دیگری به کنار یکدیگر بودن، جمع شدن و جشن گرفتن احتیاج داریم، اما برگزاری جشن شب یلدا در حال حاضر بسیار مخاطره انگیز است. طبق گفته مسئولان کشور با یک سهل انگاری ساده و دور هم جمع شدن، امکان رو به رو شدن با موج شدیدی از بیماری وجود دارد. به همین جهت توصیه می‌کنند که این جشن را در خلوت و تنهایی و بدون شرکت در مهمانی‌های خانوادگی برگزار کنیم.
وی می‌افزاید: یلدا در ذات و هستی خود یک جشن دورهمی و شب نشینی دلنشین است که از قدیم در جامعه و فرهنگ ما وجود داشته است. مردم همیشه در طولانی‌ترین شب سال دور هم جمع شده‌اند و به گفت و گو، خوردن آجیل و خوراکی‌های خاص و شب نشینی پرداخته و خود را برای ورود به زمستان آماده کرده‌اند؛ بنابراین ممکن است توصیه به برگزار نکردن جشن شب یلدا برای عده‌ای دشوار باشد.
این انسان شناس با بیان اینکه ” در عصر حاضر ناچاریم برخی از پدیده‌های نو را تمرین کنیم” ادامه می‌دهد: یکی از این پدیده‌ها این است که در شرایط موجود انعطاف به خرج دهیم و باز هم لذت ببریم. در واقع می‌توان این جشن را برگزار کرد بدون اینکه کنار یکدیگر جمع شویم و خطر را بیشتر و بیماری را پایدار تر کنیم. در حال حاضر سلامتی مهم‌تر از هر چیز دیگری است و اولویت اصلی، شکستن زنجیره انتقال این ویروس و بقای انسان است.
ابراهیمی خاطر نشان می‌کند: فرصت برگزاری دوباره جشن‌ها هست، اما ابتدا باید از سختی‌ها عبور کنیم. انسان آگاه کسی است که اولویت‌ها را می‌سنجد و رفتارهای اجتماعی خود را هوشمندانه انجام می‌دهد. در حال حاضر یکی از آن هوشمندی‌ها و مسئولیت پذیری‌های اجتماعی این است که به فلسفه جشن یلدا بیشتر فکر کنیم. به نظر من می‌شود این شب را با دیدن یک فیلم خوب، مطالعه مطلبی درباره شب یلدا یا خواندن شعر شاعران و دیدن عزیزان در فضای مجازی و از راه دور سپری کرد.
وی اضافه می‌کند: شاید تعمق کردن درباره پدیده‌ها، یکی از فواید ویروس کرونا باشد. انتشار ویروس کرونا باعث شد در چهارچوب خانه بمانیم و کمتر به فعالیت‌های پیشین خود بپردازیم و در عوض به پدیده‌ها، تاریخچه و خاستگاه آنها بیشتر فکر کرده، راه حل‌هایی برای بیشتر شاد بودن، بهتر زندگی کردن و قدر زندگی را دانستن پیدا کنیم. شاید این تنوع بد نباشد که جشن خود را با شور و شوق متفاوتی برگزار کنیم.
این انسان شناس، ادامه می‌دهد: چه بسا بسیاری از خانواده‌ها هر سال محتوا و مواد جشن شب یلدا را مصرف کرده‌اند، اما به دلیل شلوغی اطراف خود کمتر به فلسفه آن تعمق کرده‌اند. در حال حاضر فرصت مناسبی پیش آمده است تا به عنوان یک انسان فرهنگی کمی درباره این جشن مطالعه و تأمل کنیم. اگر در مورد هر کدام از جشن‌ها این تأمل رخ دهد به جلو گام برداشته‌ایم. بنابراین تا وقتی که این ویروس در کمین جان و بقای ما نشسته است، می‌توانیم جشن‌هایی متفاوتی برگزار کنیم.
یلدا؛ جشنی برای پاسداشت زندگی
ابراهیمی در خصوص نگرانی برای تغییر فرهنگ جشن یلدا، می‌گوید: مهم‌تر از اینکه آیا تغییراتی در جشن شب یلدای ما رخ می‌دهد یا خیر، حساس شدن نسبت به ” آگاهانه رفتار کردن” است. برخورد منفعلانه با اتفاقات باعث می‌شود که آینده رو به توسعه‌ای نداشته باشیم. پرویز رجبی در کتاب ” جشن‌های ایرانی” درباره اغلب جشن‌های ما نوشته است. مراجعه به این کتاب و تأمل در فلسفه آئین‌ها نشان می‌دهد که همه این جشن‌ها پاسداشت و گرامی داشت زندگی هستند. در واقع می‌توان آنها را نوعی احترام به طبیعت و علاقه و عشق به زندگی دانست. اگر قرار باشد زندگی ما در این جشن‌ها تهدید شود، ذات آنها زیر سوال می‌رود.
وی ادامه می‌دهد: به نظرم ایرادی ندارد اگر جشن‌ها و آئین‌ها کمرنگ‌تر شود، اما به جای آن بیشتر فکر کنیم. تعمق در پدیده‌ها بسیار مهم‌تر از انجام کلیشه‌ای رفتارها و برگزار کردن مناسک به صورت مکانیکی است. ما اغلب به رفتارها و بی کم و نقص برگزار کردن جشن‌ها فکر کرده‌ایم بدون اینکه توجه کنیم که به عنوان یک شهروند آگاه باید رفتار فعالانه داشته باشیم.
این نویسنده با اشاره به جشن حقیقی، می‌گوید: ما باید کنشگران فعالی باشیم که نسبت به هستی اطراف خود واکنش به جا، مناسب و درست انجام می‌دهند و برای هر اتفاقی آمادگی دارند. در این صوت می‌توان گفت اگر جشنی هم برگزار شود، یک جشن واقعی است.
ابراهیمی ادامه می‌دهد: اما اگر قرار باشد نظام توارثی آئین‌ها را به صورت کلیشه‌ای و رفتارهای روزمره تکرار کنیم، این جشن‌ها از محتوا، هدف و پیام اصلی خود خالی شده و تبدیل به مناسکی مکانیکی می‌شوند که بدون هیچ گونه روح، فکر و جوهره اصلی برگزار می‌شوند.
وی تصریح می‌کند: می‌خواهم بگوییم نباید نگران این باشیم که انحرافی در آئین‌هایمان رخ دهد. اگر کنش گرانه و آگاهانه رفتار کنیم کوچک‌ترین جشن، بزرگترین جشن خواهد بود. چراکه در این صورت افراد می‌دانند چه چیزی را جشن می‌گیرند.
نباید جامعه مناسک زده‌ای باشیم
این نویسنده ادامه می‌دهد: وقت آن رسیده که در هر جایگاه اجتماعی که هستیم، دارای سواد زیستن در شهر و جامعه شویم. این امر الزاماتی چون آگاهانه فکر کردن را می‌طلبد. در واقع می‌توانیم با رفتار مسئولانه جامعه بهتری بسازیم. رفتار ما باید تغییر کند تا به تدریج نسبت به اطراف خود حساس‌تر شویم، بیشتر بیاموزیم و نسبت به آینده رفتاری توسعه خواهانه و نه باری به هر جهت انجام دهیم.
ابراهیمی خاطر نشان کرد: بشر در گذرگاه‌های مهم زندگی خود در طول تاریخ بارها به مشکلات بزرگی برخورد کرده است که بقای او را به خطر انداخته‌اند، اما توانسته اولویت‌ها را با هوشمندی بشناسد. در واقع بشر نخستین، اولویت‌ها را شناخت و نسبت به بقای خود حساس بود حال اگر ما با این همه تکنولوژی بخواهیم ناآگاهانه و کاهلانه برخورد کنیم، رفتار پس روانه تری پیش گرفته‌ایم.
وی خاطر نشان می‌کند: نباید جامعه مناسک زده‌ای باشیم، در واقع باید نسبت به جشن‌ها، عزاداری‌ها و آئین‌های خود حساس باشیم، اما درباره آنها نیز فکر کنیم. این جشن‌ها ایجاد شده تا مردم را کمی به یکدیگر نزدیک کرده و روحیه تفکر را در آنها تقویت کنند، فلسفه این جشن‌ها و آئین‌ها این است. انحراف اصلی زمانی است که این فلسفه را درک نکنیم و فقط به الزامات مادی آنها توجه کنیم. این باعث می‌شود ما رفتاری تقلیدگرایانه و با فهم کمتر نسبت به اطراف داشته باشیم.
