اما حال در این مسیر باید چه کرد؟ آیا قرار است تا در سال جهش تولید برای احیای این مشاغل قدمی برداریم یا خیر؟ اما چطور؟ آیا می‌توان با همان روش‌های سنتی در مسیر ورود پیدا کرد؟ مسلماً خیر.
این روزها بدنه گردشگری با خسارت‌های میلیاردی روبرو شده و غرب کشور نیز از این موضوع جدا و مستثنی نبوده است بدین‌سان، به‌راستی‌که زمان آن رسیده تا آمارها و اطلاعات دادن از میزان خسارت‌ها را کنار بگذاریم و فکری برای این حوزه کنیم.
فکری با چاشنی خلاقیت!
موضوع گردشگری کشاورزی، گردشگری روستایی، گردشگری سلامت و البته گردشگری صنعتی ازجمله مواردی هستند که با یک خلاقیت و با اضافه کردن آن‌ها به زیرمجموعه سفرهای هوشمند و ایمن می‌توان بار دیگر شاهد رونق گردشگری اما این بار به شکل و شمایل دیگری باشیم.
در این نوشتار در پی بررسی زمینه‌های گردشگری صنعتی در استان‌های غربی هستیم و اینکه آیا این نسخه می‌تواند زمینه‌ای برای رونق گردشگری و البته تولید در این استان‌ها باشد یا خیر؟
و اما نگاهی به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در برخی از استان‌های غربی کشورمان داشته باشیم:
کرمانشاه دارای رودخانه‌های پرآبی است که عمدتاً در مسیر خود مورد بهره‌برداری کشاورزان قرار می‌گیرند؛ رودخانه قره‌سو، رودخانه گاماسیاب، رودخانه دینورآب، رودخانه مرِگ، رودخانه رازآور، رودخانه جامیشان، رودخانه سیروان و رودخانه الوند و دارای ۹ دشت وسیع و حاصلخیز است.
در استان کرمانشاه ۲۲ شهرک و نواحی صنعتی با میزان حدوداً ۲۵۰۰ هکتار اراضی موجود است که در این شهرک‌ها حدود ۴۰۰ واحد صنعتی مستقر و حدود ۳۵۰ طرح صنعتی در دست اجرا است.
مساحت شهرک صنعتی زاگرس هزار هکتار بوده و در ۱۵ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. در شهرک‌های صنعتی استان مشوق‌های معنی‌داری جهت سرمایه‌گذاری وجود دارد، ازجمله قیمت زمین که در برخی از شهرک‌ها بین ۵۰ تا ۸۵ درصد کاهش قیمت برای کمک به سرمایه‌گذاران اتفاق افتاده است، همچنین بسیاری از شهرک‌ها، دارای معافیت مالیاتی از ۱۳ تا ۱۵ سال است.
کرمانشاه هم‌اکنون دارای دو منطقه ویژه اقتصادی است که تبدیل منطقه ویژه قصرشیرین به منطقه آزاد در حال نهایی شدن است.
در تشریح زیرساخت‌های تجاری استان می‌توان به وجود دو مرز رسمی (پرویزخان، خسروی)، وجود سه گمرک رسمی (کرمانشاه، خسروی، پرویزخان) و وجود پنج بازارچه مرزی (شوشمی، شیخ صالح، سومار، پرویز خان و تیله کو) اشاره کرد.
استان کرمانشاه دارای هزار پروانه بهره‌برداری صنعتی با اشتغال حدوداً ۳۰ هزار نفر است و ازجمله واحدهای مهم صنعتی استان می‌توان به سه واحد پتروشیمی که یک مورد آن به تولید LAB مشغول بوده و سرمایه‌گذاری در مواد شوینده مایع را بسیار اقتصادی می‌کند، دو واحد سیمانی، یک واحد خودروسازی (پژوپارس)، سه واحد کاشی و سرامیک، یک واحد روغن نباتی، سه واحد میلگرد و تیرآهن، دو واحد تولید رب گوجه، دو واحد لبنیات، دو واحد تولید قند و شکر، پنج واحد تولید انواع دارو و تجهیزات پزشکی و یک واحد خانه‌سازی (تولید قطعات بتنی) اشاره کرد.
ازجمله طرح‌های مهم صنعتی در دست اجرای استان کرمانشاه می‌توان از پالایشگاه آناهیتا با ظرفیت پالایش ۱۵۰ هزار بشکه در روز، طرح تولید پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن (برش‌های سنگین)، طرح توسعه پتروشیمی (اوره و آمونیاک)، دو طرح ذوب‌آهن، طرح تولید قوطی آلومینیمی (CAN)، طرح بیواتانول، طرح روغن ذرت و سایر فراورده‌ها، طرح بیوایمپلنت استخوانی، طرح کاغذ از کربنات کلسیم و مواردی ازاین‌دست نام برد.
در این استان فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیاری در زمینه‌های صنعتی و صنایع معدنی، گردشگری و کشاورزی بسیاری نیز وجود دارد که در این نوشتار مجال صحبت از آن‌ها نیست.
استان همدان، یکی دیگر از استان‌های غربی کشور است که برای سال جاری، ۳۰ فرصت سرمایه‌گذاری در آن شناسایی و برنامه‌ریزی‌هایی در این راستا در پیش‌گرفته شده است.
همدان از بسیاری جهات مکان مناسبی جهت سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار به شمار می‌آید چراکه توانمندی‌ها و استعداد‌های استان درزمینهی صنعت و معدن، کشاورزی، گردشگری و صنایع‌دستی بی‌نظیر است. اهم ویژگی‌هایی که منجر به ایجاد جاذبه و پراهمیت شدن سرمایه‌گذاری در استان همدان شده تا سرمایه‌گذاران با میل و رغبت تمام به این منطقه توجه نمایند به شرح ذیل عبارت‌اند از:
۱- وجود جاذبه‌های فراوان گردشگری و طبیعت منحصربه‌فرد آن
۲- وجود تپه‌ها و آثار باستانی به‌جامانده از اقوام مختلف
۳- وجود آرامگاه پیامبران اقوام دیگر، دانشمندان، عرفا، شعرا و…
۴- بازارهای مسقف و قدیمی و مشاغل منحصربه‌فرد
۵- تنوع صنایع‌دستی در استان
۶- وجود نیروی انسانی جویای کار
۷- وجود مراکز دانشگاهی و آموزش فنی و حرفه‌ای جهت تأمین نیروی انسانی متخصص
۸- لزوم اجرای نیروگاه‌های معمول خورشیدی با توجه به محدودیت‌های آب در استان (در مقابل نیروگاه‌های حرارتی)
۹- امکان سرمایه‌گذاری در خطوط و شبکه‌های انتقال و ایستگاه‌ها و نصب انشعاب گاز
۱۰- ۷۰ درصد بخشودگی هزینه خط انتقال گاز، ۳۰ درصد بخشودگی هزینه تقلیل فشار گاز برای مصارف بالای هزار مترمکعب در ساعت و شرایط تقسیط، ۲۰ درصد نقد و ۸۰ درصد الباقی طی ۲۴ تا ۳۶ ماه
۱۱- وجود شبکه‌های انتقال گاز از جنوب به غرب کشور جهت صنایع پتروشیمی و یا صنایع انرژی بر
۱۲- وجود بزرگراه‌ها، ۹۰۰ کیلومتر راه‌های اصلی آسفالته در استان، عبور دو راه‌آهن جنوب و شرق استان به سمت غرب کشور
۱۳- قرار گرفتن در مسیر دالان هوایی و نقش آن در تأمین امنیت و هدایت هواپیماها
۱۴- وجود منطقه‌های ویژه اقتصادی در منطقه و مزایای آن
۱۵- وجود محور زیرساختی مخابراتی برای استان جهت فعالیت IT
۱۶- استفاده از امکانات و تسهیلات همگن در مقایسه با سرمایه‌گذاران داخلی
۱۷- وجود ذخایر ژنتیکی مهمی نظیر بذرهای گندم، یونجه، گردو، سیب‌زمینی و گونه‌های مختلف دارویی
۱۸- تولید بیش از ۴/۵ میلیون تن محصولات بخش کشاورزی که قریب ۴۰ درصد آن مازاد بر نیاز استان بوده و صادر و یا در سایر نقاط کشور به مصرف می‌رسد.
۱۹- وجود مراتع غنی و تولید علوفه، استان را برای وجود ۴/۶ میلیون واحد دامی مهیا نموده است که علاوه بر استفاده‌های غذایی، صنایع وابسته نیز نظیر پوست و سالامبور و صنایع تبدیلی امکان فعالیت خواهند داشت.
۲۰- وجود آزمایشگاه‌های فنی و مراکز تحقیقات کشاورزی، شرکت‌های مکانیزاسیون و کلینیک‌های دامپزشکی از زیرساخت‌های موجود استان در کمک به تولیدات این بخش است.
۲۱- وجود صنایع مادر نظیر فولاد، سیمان و پتروشیمی در استان و امکان فعالیت در صنایع پایین‌دستی آن
۲۲- وجود بیش از ۲۲ نوع ماده معدنی که بسیاری از آن‌ها در کل کشور منحصربه‌فرد است.
۲۳- وجود بیش از ۱۴۰۰ واحد تولیدی فعال در استان برقرارکننده ارتباطات پسین و پیشین صنایع در حال ایجاد خواهد بود.
۲۴- وجود ۱۱ شهرک صنعتی فعال و چندین ناحیه صنعتی در استان
۲۵- راه‌اندازی پتروشیمی هگمتانه
حال با این تفاسیر، آیا زمان آن نرسیده تا برای این فرصت‌های سرمایه‌گذاری قدم‌های جدی‌ای در قالب گردشگری صنعتی نیز برداشته شود؟
گردشگری در شاخه‌های گوناگونی قابل‌تعریف است؛ شاخه‌هایی که تاکنون شناسایی‌شده و شاخه‌های دیگری که لازم است شناسایی شوند. در این میان یکی از شاخه‌های نوظهور در عرصه گردشگری، «گردشگری صنعتی» است که در قالب بازدید از سایت‌های صنعتی جای می‌گیرد؛ رویکردی که توسعه آن سال‌ها است از سوی کشورهای صنعتی جهان و در راستای افزایش سرانه درآمدها موردتوجه قرارگرفته است. ژاپن، کره جنوبی، آلمان، هلند و انگلستان از نمونه کشورهای پیشرو در عرصه گردشگری صنعتی هستند. متقاضیان اصلی این شاخه از گردشگری دانشجویان و صنعتگرانی هستند که باهدف بازدید از فرایند تولید یک محصول یا آشنایی با کارکرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعتی قدم در راه سفر می‌گذارند.
جدا از جنبه‌های آموزشی و مطالعات شغلی و حرفه‌ای، این شاخه از گردشگری برای علاقه‌مندان به کسب تجربه‌های تکرار نشدنی نیز حرفی برای گفتن دارد. تجربه حضور در معادن، بازدید از میدان‌های نفتی، پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی، کارخانه‌های خودروسازی، فولادسازی، نیروگاه‌های تولید برق و همین‌طور سدها و کارخانه‌های تولید محصولات غذایی از نمونه‌های مثال‌زدنی در این رابطه هستند و به‌نوعی ورود به بحث گردشگری صنعتی یعنی یک تیر و چند نشان!
در این راستا، برآن شدیم تا با استاد دانشگاه و کارشناس‌ارشد امور گردشگری، نویسنده و مترجم کتاب‌هایی چون «گردشگری ایران و ترکیه در مسیر ابریشم»، «خلاقیت در مدیریت سازمان و واحدهای کسب‌وکار»، «مدیریت مراکز و سازمان‌های فرهنگی و اجتماعی»، «توریسم و توسعه اقتصادی» و «مدیریت گردشگری پایدار» گفتگویی در خصوص وضعیت استان‌های غربی کشور برای ورود به بحث گردشگری صنعتی ترتیب دهیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
مهیّا بودن زمینه گردشگری صنعتی در استان‌های قطب کشاورزی و صنعتی
مرتضی خاکسار در گفتگو با خبرنگار ما بابیان اینکه در کنار گردشگری صنایع بسیار و شیوه‌های مختلف گردشگری پا به ظهور می‌گذارد، عنوان کرد: یکی از این شیوه‌های متداول، گردشگری تجاری، گردشگری صنعتی، گردشگری سیاسی و غیره است.
وی در این راستا با اشاره به وضعیت گردشگری صنعتی مطرح کرد: در این نوع از گردشگری کلیه روادید اجتماعی شامل تفاهم‌نامه‌ها بین کشورها، استان‌ها، بازدید از نواحی صنعتی و غیره به انجام می‌رسد و در آن شاهد اعزام هیئت‌های کارشناسی نیز هستیم.
وی ادامه داد: در این نوع از گردشگری در کنار قراردادهای نفتی، تجاری و صنعتی هیئت‌های تجاری و کارشناسی صنعتی در سفرهایشان که گاه با حضور خانواده‌هایشان است، به مناطق صنعتی می‌روند که در طول این سفر، در کنار گردشگری صنعتی، گردشگری‌های شهری و بین‌شهری نیز برای رفع خستگی و استراحت آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.
نویسنده کتاب «گردشگری ایران و ترکیه در مسیر ابریشم» با اشاره به اینکه گردشگری صنعتی در کنار انجام روادید صنعتی بین استان‌ها و کشورهای مختلف متداول است، خاطرنشان کرد: در قسمت گردشگری صنعتی، وزارت صنایع، اتاق صنایع و معادن کشور و استان‌های مختلف پای کار هستند.
خاکسار یادآور شد: در بحث گردشگری صنعتی، شاهد اعزام هیئت‌های کارشناسانه به‌منظور آموزش و بهبود روابط صنعتی و انعقاد قراردادهایی فی‌مابین آن‌ها در زمینه‌های مختلف هستیم، قراردادهایی در جهت استیصال صنعت ذوب‌آهن، صنایع تبدیلی مثل لوازم‌خانگی و مواردی ازاین‌دست هستیم.
وی ادامه داد: چقدر بهتر است که در این زمینه شاهد ورود استان‌هایی باشیم که از نظر کشاورزی و صنعتی قطب هستند.
این استاد دانشگاه در این زمینه، شرایط را برای ورود استان‌های غربی در موضوع گردشگری صنعتی مناسب برشمرد و افزود: استان‌های مربوطه می‌توانند بودجه‌ای را بابت تشکیل اتاق صنایع، اتاق گردشگری صنایع و مواردی ازاین‌دست از استاندار گرفته و بتوانند برای آن برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشند.
تشویق سرمایه‌گذار در طول برنامه‌ریزی‌های گردشگری صنعتی
خاکسار نتیجه این نوع از برنامه‌ریزی را چنین شرح داد: با این روند، استان‌های مربوطه می‌توانند برنامه‌ریزی مدون و استانداردشده‌ای را برای جذب گردشگری در پیش بگیرند و این امر موجب تشویق سرمایه‌گذاری نیز می‌شود.
وی در این خصوص تصریح کرد: با برنامه‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده، استان‌های غربی کشور می‌توانند در طول سال برنامه‌هایی را برای گردشگری کشاورزی، صنعتی و استقرار صنایع تبدیلی برای کشاورزی در پیش بگیرند، این روند می‌تواند در کنار بحث‌های کشاورزی که در سرفصل برنامه‌ریزی‌های استانداری‌های غرب کشور وجود دارد، مطرح باشد.
مترجم کتاب «مدیریت گردشگری پایدار» گفت: باید استانداری‌های غرب کشور تدوین برنامه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری و کارگروهی با کارشناسان صنعتی داشته باشند و اگر این مهم تاکنون محقق نشده است، آن را تشکیل دهند.
خاکسار بابیان اینکه برنامه‌ریزی در جهت رونق گردشگری صنعتی می‌تواند باعث رویدادهای تجاری، صنعتی و گردشگری شود، خاطرنشان کرد: در این خصوص می‌توان نقاط ضعف و قوت را بررسی کرد و برنامه‌ریزی‌ها را در قطب‌های اقتصادی با آرامش، دقت و دید باز برنامه‌ریزی کرد.
وی یادآور شد: این روند، باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران و افرادی که برای گردشگری صنعتی به استان‌های غربی می‌آیند، تشویق و ترغیب شوند تا شرکت‌های هم‌پایه خود را نیز وارد کار کنند و استان مربوطه را برای سرمایه‌گذاری و یا انعقاد قراردادهایی پیشنهاد دهند بدین‌سان می‌بینیم که گردشگری صنعتی می‌تواند به بخش‌های مختلف اقتصادی کمک کند.
مؤلف کتاب «خلاقیت در مدیریت سازمان و واحدهای کسب‌وکار» تأکید کرد: این روند، همیاری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌های غربی با استانداری مربوطه و همچنین وزارت بازرگانی و ادارات صنایع بازرگانی استان‌های غربی را می‌طلبد تا بتوانند شاخه گردشگری صنعتی را به این سمت‌وسو سوق داده و آن را تقویت کنند.
خاکسار با بیان اینکه هر یک از استان‌های غربی که در این موضوع ورود موفقی داشته باشند، انعکاس آن را در وزارت خانه مشاهده خواهیم کرد، افزود: هر یک از این استان‌ها می‌توانند پیشرو در موضوع گردشگری صنعتی شوند اما این رو نیازمند برنامه‌ریزی‌های مدون با جزئیات دقیق است.
وی به مناسب بودن زمینه برای ورود انجمن دفاتر صنفی آژانس‌های مسافربری به این موضوع اشاره کرد و گفت: می‌توان جلساتی را با اتاق صنایع و اتاق بازرگانی ترتیب داد و آن‌ها جزئی از بحث گردشگری صنعتی در استان‌ها باشند تا بتوان به نحو مناسبی در مسیر گردشگری صنعتی قدم نهاد.
راهکارهای سنتی را کنار بگذاریم
این پژوهشگر اقتصاد گردشگری با تأکید بر اینکه بایستی راهکارهای سنتی را کنار بگذاریم، مطرح کرد: در مدیریت اجرایی کار، همیشه نباید سمت‌وسو را با جزئیات قدیمی و همیشگی پیش برد بلکه برای حیات و بقای سازمانی کشور نیاز است تا خلاقیت سازمانی را در پیش بگیریم.
خاکسار در ادامه تشریح کرد: سازمانی موفق است که خلاقیت را وارد کار کند و در صورتی پویا و کارا است و خروجی خوبی در مباحث سازمانی دارد که خلاقیت در گردشگری داشته باشد.
وی در این زمینه ادامه داد: خلاقیت و ارائه راهکارهای مربوطه بایستی در این زمینه از سوی استانداری‌های غرب کشور، مدیران کل ادارات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌های غربی و وزارت گردشگری باشد و برای جذب افکار جدید در صنعت گردشگری برنامه‌ریزی‌های استانی مناسبی صورت گیرد.
نیاز است تا خلاقیت مستمر و دائمی را وارد کار کنیم
این پژوهشگر اقتصاد گردشگری خطاب به مسئولین مربوطه مطرح کرد: امروزه ما کارشناسان گردشگری، کارشناسان صنایع و کارشناسان اجرایی بسیاری داریم اما آن‌هایی موفق عمل می‌کنند که خلاقیت دارند.
خاکسار بابیان اینکه امروزه دنیا رو به نو شدن است و مردم نوگرا هستند، عنوان کرد: نیاز است تا تورهای جدیدی شکل بگیرند و گمان نکنیم که اگر صبر کنیم، بحث کووید ۱۹ خاتمه پیدا می‌کند و باز می‌توانیم به چرخه سابق گردشگری‌مان بازگردیم چراکه مشخص نیست پس از کووید ۱۹ آیا درگیر با بیماری‌های دیگری خواهیم شد یا خیر.
وی ادامه داد: بدین ترتیب، نیاز است تا خلاقیت مستمر و دائمی را وارد کارکنیم.
نویسنده کتاب «گردشگری ایران و ترکیه در مسیر ابریشم» بابیان اینکه در گردشگری صنعتی نیاز به بررسی چالشی، کارشناسی، خلاقیت و ابراز مسائل هستیم، یادآور شد: باید در این مسیر، از همه افراد مؤثر در بحث‌ها دعوت شود و افکار نو و جدید وارد کار شود.
خاکسار با اشاره به اینکه فعالین در حوزه برنامه‌ریزی گردشگری صنعتی در قطب‌های صنعتی استانی بایستی پای‌کار بیایند، افزود: باید برای این مسیر بودجه‌بندی شود، تمهیداتی اندیشیده شود و برای فعالین این حوزه یک جایگاه سازمانی تعریف شود تا بتوان گردشگری صنعتی و تجاری را در استان‌های غربی کشور پایه‌ریزی و دنبال کرد.
وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: گردشگری صنعتی و تجاری امروزه در دنیا مرسوم است و در آن شاهد سفرهایی هستیم که خانواده‌های افراد نیز در آن حضور دارند و درنتیجه این سفرها و گردشگری‌ها است که درآمدهای زیادی در بخش جی.دی.پی تأمین می‌شود و این مسیر، منبعی برای ریزش ارز به این کشورها محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه در این راستا به تجربه‌های موفق گردشگری صنعتی در کشورهایی چون چین، روسیه و امارات اشاره کرد و گفت: این روزها، شاهد هستیم که کشور امارات در حوزه گردشگری صنعتی و تجاری بسیار خوب پیش رفته است.
خاکسار با تصریح بر اینکه در این مسیر نیاز به همکاری سایر قوا، سازمان‌ها و ادارات در استان‌ها داریم، عنوان کرد: بایستی این برنامه‌ریزی‌ها با تخصیص اعتبار همراه باشد و در امتداد آن از سفرا نیز دعوت شد تا از بازار گردشگری صنعتی و تجاری‌مان بهترین برداشت را داشته باشیم.
اگر گردشگری نباشد، تولیدی نخواهد بود
وی بابیان اینکه صنعت گردشگری، صنعتی میان‌رشته‌ای است، اضافه کرد: این صنعت میان‌رشته‌ای می‌تواند پیوند تمام رشته‌های کاری با هم باشد چراکه هر قرارداد و هر انعقاد کاری با یک حرکت همراه است و شیرازه صنعت گردشگری، حرکت است.
این پژوهشگر اقتصاد گردشگری در بخش پایانی صحبت‌های خود در تشریح این موضوع خاطرنشان کرد: اگر گردشگری نباشد، تولیدی نخواهد بود، هتل و صنایع هواپیمایی رونقی نخواهند داشت بدین‌سان، گردشگری پل ارتباطی بین دیگر صنایع است و می‌توان با به‌کارگیری زمینه‌های مختلف گردشگری، بخشی از نیازهای نامحدود بشر امروزی را پاسخگو بود.
در سال جهش تولید، اگرچه روزگار آغشته به شیوع ویروس کرونا و مسائل اقتصادی را شاهد هستیم اما نیاز است تا گردشگری کرونا زده غرب کشور را با خلاقیت نجات دهیم و در این روند، در صورت ورود به گردشگری صنعتی به‌راستی می‌توانیم با یک تیر و چند نشان، تولید، گردشگری و زمینه‌های مختلف تجاری را نیز در غرب کشور ارتقا بخشیم.
در بررسی‌های به‌عمل‌آمده می‌بینیم که زمینه‌های تولید و سرمایه‌گذاری در استان‌های غربی در بخش‌های مختلف گردشگری، صنایع‌دستی، مواد معدنی، کشاورزی، صنعت و عمران بسیار مهیّا است و می‌توان با توجه به آن‌ها برنامه‌ریزی هدفمند را در پیش گرفت. برنامه‌ریزی‌هایی از جنس گردشگری صنعتی و تجاری که نه‌تنها می‌توانند بار دیگر گردشگری را رونق بخشند بلکه به رونق اقتصادی و جهش تولید و سرمایه‌گذاری‌های مناسب در این مسیر نیز بینجامند.
و امید است تا این نوشتار جرقه‌ای برای مسئولین اقتصادی و گردشگری استان‌های غربی کشور باشد و به نحوی مناسب در این مبحث، ورود موفق این استان‌ها را در آینده‌ای نزدیک به بحث گردشگری صنعتی شاهد باشیم.
