پایگاه خبری/ تحلیلی قلم؛ استان ها- شکیبا کولیوند: مهم‌ترین چالش بخش کشاورزی در شرایط کنونی، تولید بیشتر غذا با آب کمتر است. این هدف تنها در‌صورتی تحقق می‌یابد که راهکارهای مناسبی برای استفاده مؤثرتر از منابع آب در بخش کشاورزی به‌کار گرفته شود. الگوی کشت بهینه با میزان آب مصرفی، تولید و سود بهینه در تعادل بوده و ازاین‌رو می‌تواند از دو جنبه افزایش درآمد و کارایی مصرف آب، نقش قابل‌توجهی در بهبود مدیریت شبکه آبیاری ایفا کند.
محدودیت منابع آب و پایین بودن عملکرد شبکه‌های آبیاری، ضرورت توجه بیش‌ازپیش به بازنگری و اصلاح مدیریت توزیع و بهره‌برداری آب و اتخاذ رویه‌های اصولی و کارا به‌منظور استفاده بهینه از منابع آب موجود را ضروری می‌کند.
به‌راستی‌که از منظر اقتصادی، بخش کشاورزی در کشورمان درصورتی‌که به‌درستی مورد بهره‌برداری قرار گیرد، یکی از پتانسیل‌های مهم محسوب می‌شود.
بخش کشاورزی باید به‌دنبال تولید کالاهای سودآور باشد و به‌جای وابستگی به دولت، به منابع خود اتکا کند و پتانسیل‌های خود را کشف و راه به‌کارگیری آن‌ها را بیاموزد اما باید پذیرفت که این کشاورزی، درصورتی‌که به‌سوی تولید کالاهای سودآور حرکت کند و منجر به سود شود، یک دستاورد است.
بدین ترتیب، در این مسیر نیاز است تا سرمایه‌گذاری در مسیر فنّاوری کاشت، داشت و برداشت را در پیش‌گرفته و از اتلاف منابع جلوگیری کنیم.
محققین معتقدند که ۱۰ تا ۵۰ درصد آب مصرفی کشاورزی را می‌توان کاهش داد، بدون آن‌که به اصل هدف لطمه‌ای وارد شود بدین ترتیب، نیاز است تا با سازماندهی مناسب توسط مدیریت تقاضا و تنظیم الگوی مصرف آب به‌صورت پایدار راهگشای تعدیل در بهره‌برداری از منابع آبی و جلوگیری از اتلاف آب شویم.
این در حالی است که بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی به‌دلیل عدم موازنه میان کل برداشت و تغذیه منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی با نرخی سریع‌تر خواهد شد. بدین‌سان، بایستی به‌منظور برقراری تراز بین برداشت و تغذیه، راهکارهای عمده مشتمل بر تقویت مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی، به‌کارگیری سیاست‌های مدیریت تقاضا، بهبود راندمان آبیاری و افزایش عرضه آب باشیم.
همدان و چالش‌هایی از جنس آب
سال ۱۳۸۶ بود که بارها می‌شنیدیم در همدان چالش آب وجود دارد و در این راستا، در اول فروردین‌ماه این سال موضوع انتقال آب از سد تالوار مطرح و پروژه مربوطه با عنوان آبرسانی به شهر همدان از سد تالوار با‌هدف تأمین بخشی از آب شرب بلندمدت شهرهای همدان–کبودرآهنگ، لالجین، بهار، صالح‌آباد-پایگاه هوایی شهید نوژه و تعدادی از روستاهای حوالی مسیر آغاز شد. این روند ادامه پیدا کرد و پروژه‌ای با این موضوع نیز آغاز شد، پروژه‌ای که هنوز مراحل تکمیلی خود را طی می‌کند.
سال ۱۳۹۲ و ۹۳ بار دیگر توجه به این موضوع پررنگ شد و درنهایت، پس از بارها و بارها مطرح کردن چالش آب همدان و تلقی آن به‌عنوان یک ابر چالش، تابستان سال گذشته بود که امیر خجسته؛ نماینده سابق مردم همدان در مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی مجلس در تذکری شفاهی خطاب به وزیر نیرو گفت: پس از ۲۰ سال هنوز آب شرب همدان بلاتکلیف است. ۵۰ چاه خشک شده است. وزیر نیرو به همدان می‌آید و در مورد آب شرب صحبت نمی‌کند. این پروژه به ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
اوایل اسفندماه سال ۹۸ بود که معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری همدان در بازدید نمایشگاه دومین نمایشگاه صنعت آب و آبیاری کشاورزی و تأسیسات آب‌و‌فاضلاب استان همدان با اشاره به همفکری و همراهی مدیران برای پیشبرد اهداف توسعه استان همدان، گفت: یکی از چالش‌ها و موانع توسعه استان همدان موضوع آب است و همین مسئله سبب شده مکان قرارگیری واحدهای صنعتی با محدودیت‌هایی روبرو باشد.
ظاهر پور مجاهد معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار همدان در این راستا بیان کرد: باید به موضوع آب، خاک، زمین و محیط‌زیست و منابع طبیعی نگاه عمیق‌تری داشت و بافهم علمی بیشتری قدم برداشت.
اما باید دید که با این وضعیت، در استان همدان در این مسیر چه گام‌هایی برداشته‌شده است؟ آیا زمان آن نرسیده تا به بخش کشاورزی حفاظتی، اصلاح الگوی کشت و مواردی ازاین‌دست نیز ورود پیدا کنیم؟
در این خصوص برآن شدیم تا گفتگویی با مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان ترتیب دهیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
نصب حدود ۵۱۳۰ دستگاه کنتور هوشمند آب و برق در همدان
منصور ستوده در گفتگو با خبرنگار قلم در تشریح اقدامات صورت‌گرفته برای حفظ منابع آبی استان همدان مطرح کرد: امسال طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی بر اساس اعتبارات ملی و متمرکز پیش رفته و پروژه هم‌اکنون در حال فعالیت است.
وی بابیان اینکه دو پروژه مهم در این زمینه وجود دارد که بایستی حتماً انجام شود، گفت: مهم‌ترین پروژه‌ها در قالب بحث طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی، یکی انسداد چاه‌های غیرمجاز و دیگری نصب کنتورهای هوشمند است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان در این راستا تشریح کرد: در این خصوص پروانه چاه‌های مجاز را بر اساس پروانه‌ای که صادرشده است، کنترل می‌کنیم. بدین منظور، کنتورهای هوشمند آب و برق بر روی چاه‌ها نصب می‌شوند.
ستوده با بیان اینکه در این راستا، درمجموع حدود پنج‌هزار و ۱۳۰ دستگاه کنتور هوشمند آب و برق در همدان نصب‌شده است، افزود: این کنتورها شامل دو هزار و ۴۶۹ دستگاه کنتور هوشمند برق، ۴۱۴ کنتور هوشمند آب و فاضلاب، یک‌هزار و ۸۳۵ هزار مورد کنتور حجمی و ۱۹۷ دستگاه نیز کنتور هوشمند الکترومغناطیس است.
وی با اشاره به اینکه بر اساس طرح‌های مربوط به اقتصاد مقاومتی نیز پروژه‌هایی در پیش‌گرفته شده است، خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۹۳ تاکنون تعداد چهار‌هزار و ۴۵۲ مورد چاه غیرمجاز را مسدود کرده‌ایم که این روند، مانع از برداشت ۲۸۶ میلیون مترمکعب از منابع آبی بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان در ادامه صحبت‌های خود به اجرای این طرح در سال‌جاری اشاره کرد و افزود: در سال‌جاری، حدود ۴۲۲ مورد انسداد چاه غیرمجاز داشته‌ایم که میزان صرفه‌جویی اجرای این طرح نیز برابر ۱۳.۶ میلیون مترمکعب است.
وجود چهار دشت ممنوعه و بحرانی در استان همدان
ستوده در پاسخ به اینکه در حال حاضر، وضعیت دشت‌های استان همدان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مطرح کرد: در استان همدان ۱۲ دشت وجود دارد که از این تعداد هفت دشت مستقل و پنج دشت، به‌صورت مشترک با استان‌های دیگر است.
وی با تصریح بر اینکه از هفت دشت مذکور، چهار دشت ممنوعه و بحرانی است، در پاسخ به اینکه آیا در سال‌جاری با موردی از فروچاله و یا فرونشست زمین در استان روبرو بوده‌ایم یا خیر؟ اظهار کرد: در سال‌جاری تا به امروز، خوشبختانه گزارشی از فروچاله جدید نداشته‌ایم و سعی شده با اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و ورود به مباحث این‌چنین مانع از فرونشست و یا ایجاد فروچاله‌ها در استان شویم.
سازمان جهاد کشاورزی باید وارد این کار شود
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان در ادامه این گفتگو به نقش الگوی کشت بر ممانعت از افت مستمر چاه‌ها و منابع آبی استان اشاره کرد و افزود: نیاز است تا با توجه به محدودیت منابع آبی و افت مستمر چاه‌ها در سطح استان از الگوی کشت به‌عنوان یک کمک‌کننده بسیار جدی یاد شود.
ستوده در تشریح این موضوع ادامه داد: سازمان جهاد کشاورزی باید وارد این کار شود، اکنون وقت کاشت سیب‌زمینی و هندوانه و محصولات کشاورزی پرآب‌بر نیست! نیاز است تا کشت‌های جایگزین در این راستا معرفی شود و محصولات کم‌آب‌بر جایگزین محصولات دیگر شوند.
وی خاطرنشان کرد: بایستی کشت گلخانه‌ای جایگزین کشت‌های سنتی شود و در باغات به فکر ورود به سیستم‌های نوین بود.
پروژه تزریق آب به دشت‌های استان منتظر تأمین اعتبار
این مسئول در پاسخ به اینکه آیا تاکنون در استان همدان پروژه تزریق آب به دشت‌ها را تجربه کرده‌ایم یا خیر؟ مطرح کرد: در گذشته این اتفاق در استان همدان افتاده است، تغذیه مصنوعی در تمامی دشت‌های استان همدان اجرایی شده است.
ستوده اضافه کرد: هر تغذیه مصنوعی به‌طور متوسط سالانه دو میلیون مترمکعب آب را به زمین برمی‌گرداند، این اتفاق در استان همدان نیز افتاده است و در حال حاضر نیز چند مورد طرح تزریق آب به دشت‌های استان را در دست مطالعه داریم که در صورت اعطای مجوز آن‌ها از سازمان مدیریت و تأمین منابع و اعتبارات اجرایی خواهند شد.
وی در بخش پایانی این گفتگو این دشت‌ها را شامل دشت ملایر، فامنین و اسدآباد عنوان کرد.
به‌راستی‌که منابع محدود آب‌وخاک، بارها این موضوع را به ما یادآوری می‌کند که بایستی در استفاده از آن‌ها، محتاط بوده و راهی را برای حفظ و نگهداری‌شان در پیش بگیریم. دراین‌بین، ورود به بحث کشاورزی قراردادی، بهینه‌سازی الگوی کشت، کشاورزی حفاظتی و ارگانیک می‌توانند ازجمله راه‌هایی باشند برای اینکه بتوانیم آب‌های زیرزمینی و در کل، منابع آبی محدودمان را در استان همدان حفظ و منجر به چالش تأمین آب نشویم.
از سویی، مواردی چون مدیریت بهینه عرضه و تقاضای آب در بخش کشاورزی، اجرای سامانه‌های نوین در سطح استان برابر ۱۵ هزار و ۴۰۰ هکتار طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰، توسعه کشاورزی حفاظتی (کم‌خاک‌ورزی، بی‌خاک‌ورزی، حفظ و ذخیره رطوبت) در سطح ۳۰۰ هزار هکتار، توسعه کشت گیاهان دارویی کم‌آب‌بر در راستای تغییر الگوی کشت، افزایش درآمد بهره‌برداران و صرفه‌جویی در مصرف آب و غیره طبق سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان جز اقدامات اولویت‌دار و محرک توسعه‌بخش کشاورزی مطرح‌شده است.
بدین‌ترتیب، نیاز است تا با قدم نهادن در مسیر بهینه‌سازی الگوی کشت، در کنار سایر اقدامات و اجرای طرح‌های مربوطه سایه چالش آب را از سر همدان کم کنیم و در کنار تولید محصولات کشاورزی مرغوب، باکیفیت، سالم و ارگانیک علاوه بر افزایش درآمدهای خالص و ارتقای بهره‌وری محصولات کشاورزی، در حفظ پایداری آب‌های سطحی و به‌ویژه منابع آب‌های زیرزمینی مؤثر واقع شویم و به‌نوعی ناجی منابع آبی استان باشیم.
