پایگاه خبری/ تحلیلی قلم؛ استان ها- شکیبا کولیوند: زندگی مشترک که با میثاق مقدس ازدواج آغاز می‌شود، یکی از با ارزش‌ترین نعمت‌هایی است که خداوند متعال جهت تکامل انسان‌ها قرار داده است. بی‌تردید چنان‌چه امر ازدواج با شرایط منطقی، صحیح و منطبق با اصول موجود در شرع مقدس اسلام انجام پذیرد، حاصلی جز نزدیکی به معبود یکتا و آرامش انسان نخواهد داشت. یکی از شرایط ازدواج که لازم است پیش از وقوع عقد، زن و مرد بر سر آن به توافق برسند، مسئله مهریه است.
مهریه در ازدواج نقشی تعیین‌کننده دارد. بر اساس دستورات شرع مقدس اسلام شایسته است با تعیین مهریه متعادل، پایه‌های یک زندگی مشترک از ابتدا به‌گونه‌ای صحیح بنا نهاده شود اما متأسفانه امروزه تعیین مهریه‌های زیاد و خارج از توانایی پسران، یکی از موانع عمده ازدواج است.
بر اساس آیه ۴ سوره نساء و (اتوا النساء صدقاتهن نحله…) فلسفه شرع مقدس برای مهریه یک نوع هدیه دادن است. سنت پیامبر در این زمینه در مورد حضرت زهرا (س) و زنان پیامبر مهر‌السنه بوده و زیاد نبودن مبلغ مهریه، به‌عنوان امری پسندیده تلقی می‌شده است.
پس چه اتفاقی افتاده که این روزها، نه‌تنها بالا بودن میزان مهریه بلکه نجومی بودن قیمت و حتی نوع آن نیز، نوعی برتری تلقی می‌شود؟
دراین‌بین می‌بینیم که در اجتماع کنونی ما ازدواج‌ها دچار آسیب شده است، برخی خانواده‌ها برای فرار از تزلزل و جدایی، در موقع پیوند ازدواج مهریه دختر را خیلی بالاگرفته و از این گذرگاه می‌کوشند
تا پیوند ازدواج را استحکام ببخشند؛ غافل از اینکه همین دوراندیشی اساساً و مستقلاً عامل تزلزل و تضعیف خانواده می‌شود.
عوامل بسیاری بر ازدواج و تشکیل خانواده نقش دارند که این بار در نوشتار پیش‌رو بر‌آنیم تا به نقش مهریه و البته آسیب‌شناسی اجتماعی و حقوق معضل مهریه در زندگی و اجتماع بپردازیم.
طی تحقیقات به‌عمل‌آمده در جامعه، قریب به ۸۰ درصد از جوانان، مهریه سنگین را موجب گریز از ازدواج می‌دانند؛ اما آیا دراین‌بین، برنامه‌ریزی‌ها جهت تسهیل امر مقدس ازدواج و برطرف نمودن‌های موانع آن موردتوجه قرارگرفته است؟
پرداختن قرآن کریم به موضوع مهریه در برخی از آیات نساء آیات (۴ و ۲۴) نشان‌دهنده اهمیت آن در زندگی انسان است. در اسلام، مسئله مهر و پرداخت آن تا آن درجه اهمیت دارد که در سنت اسلامی زن نمی‌تواند از پذیرش مهریه، ولو به مقدار ناچیز، سر باز زند.
مهریه به آن درجه از اهمیت نیست که عدم پرداخت آن موجب گسستن زندگی شود، اما تعیین مهریه برای زن، نوعی عنایت و توجه به اوست.
ابتدای آذرماه سال جاری بود که رئیس شعبه ۲۴۵ مجتمع خانواده تهران با بیان اینکه پیش از برنامه ششم توسعه مردم مخیر بودند که به محاکم یا به ارجاعیات ثبت جهت دریافت مهریه مراجعه کنند، گفت: بعد از تصویب قانون ششم توسعه که در سال ۱۳۹۶ تصویب شد، الزامی شد زنان حتماً برای مطالبه مهریه به ارجاعیات ثبت مراجعه کنند و نیازی به دادگاه ندارند.
عبدالرضا مهدوی از افزایش مراجعات به ارجاعیات ثبت گفت و بیان کرد: هدف از تصویب قانون ذکر شده، جلوگیری از اطاله دادرسی، کاهش آمار زندانیان و کاهش مراجعات مردم به دادگاه بود اما عملاً جمعیت مذکور صرفاً از دادگاه‌ها به سمت ثبت انتقال داده شد.
وی با بیان این موضوع مطرح کرد: از ابتدای فروردین تا خردادماه ۴۰ درصد مراجعات مردم به ادارات ثبت افزایش پیدا کرده است.
اما به‌راستی چه اتفاقی افتاده تا مطالبه مهریه بالا رفته و دراین‌بین، شاهد هستیم که چه بسیارند آن‌هایی که به سبب همین بالا بودن مهریه‌ها و افزایش ناگهانی قیمت سکه، تن به ازدواج نمی‌دهند!
عوامل مختلفی ازجمله عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر موضوع افزایش مهریه تأثیر دارند اما درنتیجه این افزایش میزان مهریه، شاهد آسیب‌های اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری هستیم که نباید از آن‌ها غافل ماند. آسیب‌هایی که به بدنه اجتماع ضربه وارد می‌کند و نه‌تنها در زندگی افراد مجرد و تردید آن‌ها نسبت به ازدواج اثر می‌گذارد بلکه بر زندگی متأهلینی که سال‌ها از ازدواجشان نیز می‌گذرد، اثرهای مخرب و منفی می‌گذارد و حتی می‌توان نارضایتی‌های زناشویی را برای آن‌ها به همراه داشته باشد و مسیر را برای طلاق آن‌ها نیز هموار سازد.
با این تفاسیر، در این خصوص بر آن شدیم تا گفتگویی با جامعه‌شناس، مؤسس اورژانس اجتماعی کشور و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ترتیب دهیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
از عدم مهارت‌های زندگی تا سایه وضعیت اقتصادی بر زندگی مشترک
سیدحسن موسوی‌چلک در گفتگو با خبرنگار ما در این راستا مطرح کرد: در شرایط خاص اجتماعی این روزها، خانواده نیز تأثیراتی را از محیط می‌گیرد و در آن، می‌توان به موضوع طلاق و دادخواست برای مهریه اشاره کرد.
وی با بیان اینکه این روزها می‌بینیم که آمارها نشان از ممنوع‌الخروج بودن بیش از ۱۵ هزار نفر به‌دلیل مهریه دارد، گفت: به‌راستی زمان آن رسیده تا عوامل اصلی بروز چنین ناهنجاری‌هایی را شناسایی کنیم تا بتوانیم در مسیر کاهش معضلات اجتماعی گام برداریم.
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور با تصریح بر اینکه بایستی مطالعات مناسبی در این راستا صورت پذیرد، خاطرنشان کرد: باید مشخص شود که نقش عوامل اقتصادی دراین‌بین چیست، عدم اعتماد بین زوجین و چگونگی نگاه افراد به زندگی مشترک چه قدر موجب این روند شده است؟ سبک‌های زندگی تغییر کرده است یا خیر؟
موسوی چلک با تصریح بر اینکه متأسفانه شاهد روند نگران‌کننده افزایش طلاق در کشورمان هستیم، خاطرنشان کرد: این وضعیت موجب شده است که طلاق به‌عنوان اولویت‌های اصلی در کشور مطرح باشد.
وی با اشاره به روند افزایشی طلاق در کشورمان مطرح کرد: در سال ۹۰ به ازای هر ۶.۱ ازدواج یک طلاق داشتیم که در سال ۹۷ به ازای هر ۳.۴ ازدواج یک طلاق در کشور اتفاق افتاد و این یعنی نیاز است تا فکری برای این وضعیت شود.
این جامعه‌شناس در خصوص علل طلاق به عوامل بسیاری اشاره کرد و افزود: در کنار روند افزایشی طلاق، کاهش میزان ازدواج را نیز شاهد هستیم.
موسوی چلک با تصریح بر اینکه ساختار خانواده به‌نوعی شده که ما باید نگران داخل خانه باشیم، افزود: در این زمینه می‌توان علاوه بر اینکه نگاهی به آمارهای مربوط به طلاق توافقی انداخت، نگاهی به آمارهای مربوط به خشونت خانگی، فرار، روابط فرا زناشویی و غیره داشت!
وی ادامه داد: شیوع ویروس کرونا و دوران قرنطینه و در کنار خانواده بودن نیز از سویی دیگر به ما نشان داد که خیلی از ما خانواده‌بودن را بلد نیستیم. ما زندگی در درون خانه را نیاموخته‌ایم و وقتی خود را با بزرگ‌ترهایمان مقایسه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که آن‌ها بهتر از ما در برقراری ارتباطاتشان، گفت‌وگوها و زندگی کردن‌ها عمل می‌کنند و به‌راستی‌که حریم‌ها را حفظ می‌کنند.
وی با تأکید بر نقش مهارت‌های زندگی بر زندگی زناشویی، به وضعیت اقتصادی نیز اشاره کرد و گفت: وضعیت اقتصادی ایران روزها بر سبک زندگی ایرانی‌ها سایه انداخته و موجب تشکیل خانواده شده است، از سویی، شکاف‌های طبقاتی و درآمدی موقعیت نامناسبی را بر جوانان تحمیل و بر روند، کاهش میزان ازدواج، افزایش روند طلاق، خودکشی و مشکلات و آسیب‌های اجتماعی این‌چنینی اثر گذاشته است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در خصوص روند افزایشی طلاق و عوامل مؤثر بر این معضل اجتماعی نیز مطرح کرد: شاید بتوان کاهش سایه سنت بر زندگی مشترک را یکی از این عوامل دانست، ازدواج‌هایی که بر پایه عشق و علاقه و بی‌توجه به معیارهای عقلانی و یا شاخصه‌های فرهنگی و خانوادگی و حتی اقتصادی پایه‌ریزی شده‌اند، این روزها در جامعه ایرانی بسیار شده است و همین امر می‌تواند، در کنار عدم هماهنگی شاخصه‌های مربوطه موجب شود تا زوجین به سمت طلاق و جدایی پیش روند.
موسوی چلک در این راستا به مسائل اقتصادی اشاره کرد و گفت: در وضعیت فعلی، بسیاری از زنان به لحاظ اقتصادی مستقل شده‌اند و این امر باعث می‌شود که بتوانند خود را به لحاظ اقتصادی مدیریت کنند، بدین ترتیب وابستگی مالی به همسرشان ندارند که بخواهند نگران تبعات اقتصادی جدایی و طلاق باشند.
میزان مهریه عامل خوشبختی نمی‌شود
وی با تأکید بر نقش چشم و هم‌چشمی، تجمل‌گرایی، رقابت و عواملی ازاین‌دست، بر تعیین مهریه مطرح کرد: میزان مهریه عامل خوشبختی نمی‌شود، به‌راستی‌که زندگی مشترک پایه‌ریزی می‌شود برای اینکه افراد بتوانند در آن محیط به آرامش و تعالی برسند یعنی دقیقاً آنچه دین اسلام نیز بر آن تأکید کرده است اما متأسفانه شاهدیم که این روزها، چشم و هم‌چشمی، رقابت و مواردی این‌چنینی باعث می‌شوند که در تعیین مهریه، معیارها و میزان آن تغییر کند و حتی میزان مهریه را دال بر میزان عشق و علاقه مطرح نمایند.
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور با تأکید بر اینکه تعیین مهریه‌های بالا مبنایی برای رسیدن به سعادت نیست، خاطرنشان کرد: هیچ مهری بالاتر از صداقت، گذشت و احترام نیست و این را باید جوانان امروزی‌مان بیاموزند.
موسوی چلک در قسمت پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: گاهی شاهدیم که زنان نگاهی تجاری به مهریه خوددارند و این موضوع با گرانی طلا و سکه گره خورده و شاهدیم که روند افزایش مهریه در خانواده‌های ایرانی بالاتر می‌رود.
این روزها در جامعه شاهد بیکاری برخی از مشاغل بوده‌ایم و همین موضوع که درنهایت تأمین معیشت خانواده را با مشکل روبرو کرد، زمینه‌ای برای مشاجرات خانوادگی و حتی پیشروی به سمت طلاق بود. چراکه مرد خانواده که تا دیروز هر آنچه همسرش می‌گفت را، برای خانه و خانواده تهیه می‌کرد، این روزها توان این کار را ندارد. تولید تا حدی متوقف شد. مغازه‌اش تعطیل بود و حتی جایی نبود که برود و کارگری کند. بدین‌سان اقتصاد، نقش بسیار مهمی در تحمل‌ناپذیری داشت. از آن‌سو، زن خانواده هم تحمل‌ناپذیر می‌شود.
به‌راستی چه اتفاق افتاده که از یک‌سو، خانواده‌ها وارد ماجرا شده‌اند و با اصرار بر بالا بودن میزان مهریه و با تکیه بر ضرب‌المثل (مهریه را کی داده؟ کی گرفته) به‌نوعی مسیر را به سمت‌وسوی دیگری می‌برند که شاید حتی موجب به هم خوردن یک ازدواج و شکل نگرفتن آن نیز شود.
امروزه، طبق آخرین آمارها در هر ساعت ۱۶ تا ۲۰ زوج از یکدیگر طلاق می‌گیرند، چه اتفاقی برای سبک‌های زندگی ایرانی- اسلامی‌مان افتاده که با معضل طلاق به این راحتی برخورد می‌شود؟ طلاق راهی برای نجات از مشکلات و ضررهای زندگی برای زوجین است اما بالا رفتن میزان طلاق‌های توافقی و مواردی ازاین‌دست نشان می‌دهد که در جامعه ما حتی طلاق هم به سمت‌وسوی دیگری رفته است.
کارشناسان معتقد هستند در کنار تغییر سبک زندگی، افزایش طلاق و کاهش ازدواج علت‌های گوناگونی در جامعه دارد که دست‌کم در مورد پرهیز از ازدواج بیکاری، فقر، بی‌اطمینانی به آینده و عدم احساس امنیت نقش مهمی را بازی می‌کند.
اعتیاد، مبارزه با مواد‌مخدر، حاشیه‌نشینی و طلاق از اولویت‌های رهبری برای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی است. امروزه طلاق در بر این اساس طلاق ازجمله آسیب‌های اجتماعی است که تحت تأثیر عوامل متعدد صورت می‌گیرد به‌طوری‌که عدم آموزش مهارت‌های زندگی به افراد، ضعف فرهنگ، مشکلات اقتصادی، سستی عقاید دینی، تغییر سبک رفتاری در کنار نارضایتی‌های جنسی و غیره همه و همه به‌نوعی در بروز و رشد این پدیده دخیل هستند و مقابله با آن نیز مشارکت همگانی می‌طلبد و نیاز است تا سبک زندگی ایرانی- اسلامی و داشته‌های فرهنگی دراین‌بین، آن‌قدر پررنگ دیده شود و حتی آموزش داده شود تا بتوان آن‌ها را به‌عنوان جراحانی برای درمان معضل مهریه و سایه‌افکنی آن بر زندگی‌های جوانان، وارد کار شود چراکه این روزها، بیش از هر چیز چشم و هم‌چشمی‌ها موجب بالا رفتن میزان مهریه شده است، موضوعی که شاید خود جوانان نیز قلباً از آن راضی نباشند اما خانواده‌ها و اصرار اطرافیان و البته مقایسه زندگی خود با دیگران موجب می‌شود تا در دام مهریه‌های سنگین و در امتداد آن، طلاق‌هایی به‌واسطه همین پولکی قدم برداشتن‌ها را شاهد باشیم.
