به ساعت‌های پایانی سال ۲۰۱۵ میلادی نزدیک می‌شویم و در این گزارش طبق روال هر سال، از نویسندگانی یاد می‌کنیم که جای خالی‌شان برای کتاب‌دوستان پر نخواهد شد.
خالق «اینجه ممد»
اولین نویسنده‌ای که سال ۲۰۱۵ از دوست‌داران ادبیات گرفت، «یاشار کمال» ترکیه‌ای بود. او ۲۸ فوریه در سن ۹۱ سالگی با زندگی وداع کرد. یاشار کمال از چندی پیش از مرگش به دلیل نارسایی تنفسی در یکی از بیمارستان‌های استانبول بستری بود. این نویسنده سرشناس ترک که آثار متنوعش به زبان‌های مختلف ترجمه شده، اولین نویسنده کشورش بود که توانست کاندیدای دریافت جایزه نوبل ادبیات شود.
یاشار کمال که از سرشناس‌ترین چهره‌های ادبیات ترکیه به حساب می‌آید، در جهان با رمان معروف «اینجه ممد» شناخته می‌شود؛ اثری که تاکنون به ۲۰ زبان برگردانده شده و بارها روی پرده سینما رفته است.
کمال اولین کتاب خود را با نام «تصنیف‌ها» در سال ۱۹۴۳ روانه بازار کتاب کرد. این اثر مجموعه‌ای بود از تصنیف‌ها و شعرهای فولکلور که او از سن ۱۶ سالگی به گردآوری‌شان پرداخته بود. «بچه» و «مغاره‌دار» جزو اولین آثار ادبیات داستانی او بودند که در سال ۱۹۵۰ به چاپ رسیدند. کمال «داستان کثیف» را زمانی که در ارتش خدمت می‌کرد، به نگارش درآورد. «گرمای زرد»، «آن‌سوی کوهستان»، «اگر ما را کشتند»، «دریا قهر کرد»، «افسانه چیای آگری»، «مرد تنها»، «لانه‌های پریان»، «پیت حلبی»، «علف همیشه جوان» و «ستون خیمه» از دیگر کتاب‌های شناخته‌شده او هستند.
اکثر کارهای کمال روی درگیری‌های زندگی مردم مناطق جنوبی ترکیه و پیشرفت‌های زندگی این ناحیه تمرکز دارد. دریافت جایزه صلح «بوک‌ترید» آلمان و جایزه «بیورنسون» نروژ در سال ۲۰۱۳ از جمله افتخارهای ادبی این نویسنده ترکیه‌ای هستند.
نویسنده «رگتایم»
«ای.ال. دکتروف» نویسنده برجسته آمریکایی که رمان‌های تاریخی‌اش شهرت فراوانی دارد، در اولین ماه سال جاری میلادی در سن ۸۴ سالگی درگذشت. اختلالات پس از ابتلا به سرطان ریه علت مرگ این داستان‌نویس مشهور آمریکایی که با کتاب «رگتایم» در دنیا شناخته می‌شود، اعلام شد.
او ششم ژانویه ۱۹۳۱ با نام کامل ادگار لارنس دکتروف در نیویورک دیده به جهان گشود. نام دکتروف را به خاطر «ادگار آلن پو» داستان‌نویس بزرگ آمریکایی ادگار گذاشتند، اما او خود همیشه پو را «بزرگترین نویسنده بد آمریکا» خطاب می‌کرد. نویسنده «مارش» در طول بیش از نیم قرن تجربه حرفه‌ای خود به عنوان یکی از مطرح‌ترین شخصیت‌های ادبی قرن بیستم به حساب می‌آمد.
رمان «بیلی باتگیت» در سال ۱۹۸۹ دو جایزه مهم ادبی «پولیتزر» و «پن فاکنر» را برایش به ارمغان آورد. دکتروف علاوه بر ۱۰ رمان، دو مجموعه داستان کوتاه و چندین مقاله را نیز به چاپ رساند. «کتاب دانیل»، «آب کردن»، «شهر خدا»، «هومر و لنگلی» و «مغز اندرو» از دیگر کتاب‌هایی هستند که دکتروف از خود به یادگار گذاشت.
خالق «جهان صفحه»
«تری پرچت» نویسنده فقید انگلیسی و خالق مجموعه رمان‌های «جهان صفحه» که از بیماری آلزایمر زودرس رنج می‌برد، در میانه ماه مارس در سن ۶۶ سالگی درگذشت.
تری پرچت در کتاب‌های «جهان صفحه» دنیایی را توصیف می‌کند که به شکل یک دیسک در فضا قرار دارد. جهان دیسکی پشت چهار فیل قرار دارد که روی یک لاک‌پشت عظیم‌الجثه ایستاده‌اند. هر یک از این کتاب‌ها به زبانی طعنه‌آمیز به مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مختلف اشاره کرده است.
کتاب‌های این نویسنده بیش از ۷۵ میلیون نسخه در سراسر جهان فروش داشته است. پرچت پس از انتشار اولین رمان «جهان صفحه» به یکی از محبوب‌ترین نویسندگان انگلستان تبدیل شد. این رمان که «رنگ جادو» نام داشت، در سال ۱۹۸۳ به چاپ رسید. چهلمین رمان از همین مجموعه هم سال گذشته با عنوان «پرورش بخار» منتشر شد.
پرچت که سال ۲۰۰۹ نشان شوالیه را از سوی ملکه الیزابت انگلستان دریافت کرد، در سال‌های پایانی عمرش توانایی‌های خود را به تدریج از دست داده بود اما با روحیه‌ای بسیار بالا و با کمک گرفتن از فناوری‌های روز به کار خلق آثار ادبی ادامه می‌داد و از حضور در اجتماعات عمومی خودداری نمی‌کرد.
برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۱
دنیای ادبیات «توماس ترانسترومر» شاعر سوئدی و برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۱ را نیز در سال جاری میلادی از دست داد. این نویسنده، شاعر و مترجم سوئدی از مهم‌ترین نویسندگان اسکاندیناوی پس از جنگ جهانی دوم بود و شعرهایش به بیش از ۶۰ زبان دنیا ترجمه شده است.
ترانسترومر در سال ۱۹۹۰ دچار سکته مغزی شد و تا حدود زیادی قدرت تکلم خود را از دست داد، اما همچنان به نوشتن ادامه می‌داد تا این که در سن ۸۳ سالگی در استکهلم دیده از جهان فروبست.
از او بیش از ۱۰ کتاب به زبان سوئدی منتشر شد و مضمون اغلب شعرهایش تأملات درونگرایانه است که به رابطه انسان با طبیعت می‌پردازد و انزوای بشر را به تصویر می‌کشد.
آکادمی نوبل چهار سال پیش در بیانیه‌ای دلیل اعطای جایزه ادبیات این آکادمی به توماس ترانسترومر را “وجود تصویرهایی موجز و شفاف” در آثار این شاعر عنوان کرد که “از طریق آنها واقعیت به گونه‌ای نو در دسترس مخاطب قرار می‌گیرد”.
شاعر بزرگ بحث‌برانگیز
شاید بزرگترین جای خالی سال ۲۰۱۵ از آنِ «گونتر گراس» نویسنده آلمانی مطرح برنده نوبل ادبیات باشد. گراس سیزدهم آوریل در سن ۸۷ سالگی در بیمارستانی در شهر لوبک از دنیا رفت.
او رمان‌نویس، شاعر، نمایشنامه‌نویس، تصویرگر، مجسمه‌ساز و نقاش آلمانی و متولد ۱۶ اکتبر ۱۹۲۷ در شهر «دانتسیگ» بود که در سال ۱۹۹۹ به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات معرفی شد. این نویسنده سرشناس در سال ۱۹۵۹ با نگارش رمان «طبل حلبی» که به ۲۴ زبان ترجمه شده، به شهرت رسید. گراس رمان کوتاه «موش و گربه» را در سال ۱۹۶۱ به چاپ رساند و در سال ۱۹۶۳ «سال‌های سگی» را روانه بازار کتاب کرد. این آثار که هر سه به ظهور نازیسم پرداخته‌اند، به عنوان «سه‌گانه دانتسیگ» معروف‌اند.
یکی از جنجالی‌ترین رخدادهای زندگی گونتر گراس، مصاحبه او درباره کتاب «پوست کندن پیاز» در سال ۲۰۰۶ بود که طی آن، این برنده نوبل ادبیات اعتراف کرد زمانی عضو ارتش نازی بوده، در حالی‌که پیش از آن تصور می‌شد او به علت آن‌که خیلی جوان بوده، در ارتش نازی عضویت نداشته است.
جایزه «کارل گئورگ بوشنر» سال ۱۹۶۵، جایزه «توماس مان» ۱۹۹۶، جایزه «پرنس آستوریاس» ۱۹۹۹ و دکترای افتخاری دانشگاه آزاد برلین از جمله افتخارهای این نویسنده بزرگ آلمانی هستند.
گونتر گراس در سال ۲۰۱۲ با انتشار شعری علیه رژیم اشغالگر قدس به تیتر اول روزنامه‌های جهان تبدیل شد. او در آوریل آن سال شعری را به نام «آن‌چه باید گفت» منتشر کرد که در آن اسرائیل را تهدیدی علیه صلح جهانی خواند. چاپ این سروده در سه روزنامه «نیویورک تایمز»، «ریپابلیکا» و «دویچه سایتونگ» خشم مقام‌های اسراییلی را برانگیخت تا جایی‌که ورود این شاعر آلمانی را به سرزمین‌های اشغالی ممنوع اعلام کردند. گراس همچنین در مجموعه شعر خود، «فانی»، جاسوس هسته‌یی اسرائیل را یک قهرمان خواند.
صدای آمریکای لاتین
«ادواردو گاله‌آنو» نویسنده مطرح آمریکای لاتین و از مهم‌ترین نویسندگان کشور اوروگوئه که با کتاب «رگ‌های باز آمریکای لاتین» شناخته می‌شد، درست یک روز پس از درگذشت «گونتر گراس» شاعر و نویسنده نام‌دار آلمانی برنده نوبل، در سن ۷۴ سالگی درگذشت.
گاله‌آنو که یکی از رساترین صداهای ضدکاپیتالیستی آمریکای لاتین به حساب می‌آمد، در اثر ابتلا به بیماری سرطان از دنیا رفت. «رگ‌های باز آمریکای لاتین» که مهم‌ترین کتاب اوست، سال ۱۹۷۱ به چاپ رسید و در صدر فهرست پرفروش‌ترین آثار آمریکا قرار گرفت. «هوگو چاوز» رهبر وقت ونزوئلا نسخه‌ای از این کتاب را در سال ۲۰۰۹ برای «باراک اوباما» رییس‌جمهور آمریکا پست کرد.
این کتاب به سوءاستفاده اروپا و آمریکا از کشورهای آمریکای لاتین اشاره می‌کند و علت فقر دائمی این قاره را استعمار اقتصادی غرب می‌داند. «رگ‌های باز آمریکای لاتین» بود که گاله‌آنو را به یک نویسنده صاحب‌نام تبدیل کرد.
استاد مثبت‌اندیشی جهان
یکی دیگر از نام‌های به تاریخ پیوسته در سال ۲۰۱۵ میلادی «وین دایر» است. او سخنران، روانکاو و از مشهورترین نویسندگان کتاب‌های روانشناسی بود که آثاری چون «قلمرو اشتباهات شما» و «آرامش درونی» را به نگارش درآورد و در ماه آگوست برای همیشه خاموش شد. دایر از مهم‌ترین نویسندگان حوزه روانشناسی و مثبت‌اندیشی به حساب می‌آید.
«قلمرو اشتباهات شما» مشهورترین کتاب اوست که در سال ۱۹۷۶ به چاپ رسید. این اثر در حدود ۳۰ میلیون نسخه فروخت و جزو یکی از بالاترین فروش کتاب‌ها در تاریخ شد. دایر در سال ۱۹۸۷ به عنوان بهترین سخنران ایالات متحده آمریکا شناخته شد. «۱۰۱ راه برای ایجاد تغییر در زندگی شما»، «راز موفقیت و آرامش درونی»، «۱۳۰ ن‍ک‍ت‍ه ک‍وچ‍ک زندگی»، «۲۰۰ گفتار برای زندگی بهتر»، «۳۶۵ راه برای به‌کارگیری نیروی معنوی در زندگی»، «۹ اصل معنوی برای رسیدن به تعادل و آرامش» و «آرامش درون» از دیگر کتاب‌های وین دایر هستند.
چخوف ایرلند
«برایان فریل» نمایشنامه‌نویس سرشناس ایرلندی بود که روز دوم اکتبر در سن ۸۶ سالگی درگذشت و خبر درگذشتش بسیاری از هالیوودی‌ها را به واکنش واداشت. او که به «چخوف ایرلند» ملقب بود، در طول عمر حرفه‌ای‌اش سه جایزه «تونی» را کسب کرد.
«مریل استریپ» هنرپیشه برنده سه جایزه اسکار و «لیام نیسون» دیگر بازیگر مشهور هالیوودی از جمله چهره‌هایی بودند که تاسف عمیق خود را از شنیدن این خبر ابراز کردند. رئیس‌جمهور ایرلند در سخنان خود پس از ابراز تأسف از درگذشت فریل، او را «یکی از غول‌های ادبیات ایرلند و یک ایرلندی بزرگ» خواند.
«چخوف ایرلند» چهار دهه آثاری با مضمونی مالیخولیایی توام با مزاح را خلق کرد و جوایز معتبر بسیاری را به خود اختصاص داد. فریل را بزرگترین نمایشنامه‌نویس در قید حیات ایرلند می‌دانستند. او زبانی با زیبایی‌های منثور شعرگونه و پرقدرت را در آثارش به کار می‌گرفت.
فریل سال ۱۹۶۶ به خاطر نمایشنامه «فیلادلفیا من اومدم» که داستان مردی ایرلندی است که به آمریکا مهاجرت می‌کند، نامزد دریافت جایزه «تونی» شد. نمایشنامه «رقص در لافنازا» که درباره خانواده‌ای فقیر در دهه ۳۰ میلادی است، در سال ۱۹۹۲ برای او جایزه «تونی» را به ارمغان آورد. فیلمی براساس همین نمایشنامه در سال ۱۹۹۸ با بازی مریل استریپ به روی پرده رفت.
ملکه ادبیات پلیسی
«فیلیس دوروتی جیمز» معروف به «پی.دی. جیمز» نویسنده معروف رمان‌های پلیسی که آثار ادبیات جنایی‌اش در سراسر دنیا میلیون‌ها نسخه فروخته است، در نوامبر سال جاری میلادی در حالی که ۹۴ سال از عمرش گذشته بود، فوت کرد. این نویسنده که در عمر ادبی‌اش حدود ۲۰ رمان و شخصیت پلیسی از جمله «آدام دالگلایش» و «کارآگاه – شاعر اسکاتلندیارد» را خلق کرد، در انگلیس به «ملکه ادبیات پلیسی» شهرت داشت.
جیمز اولین رمان پلیسی خود را با عنوان «چهره پنهان» در سال ۱۹۶۲ یعنی زمانی که ۴۲ ساله بود منتشر کرد. این کتاب با استقبال خوانندگان انگلیسی مواجه شد، اما در واقع پس از انتشار «خون بی‌گناه» هشتمین رمان این نویسنده در سال ۱۹۸۰ بود که او به شهرتی جهانی رسید.
این نویسنده همچنین جوایز ادبی متعددی را در کشورهای مختلف از آن خود کرد؛ در سال ۱۹۸۳ از سوی ملکه بریتانیا تقدیر شد و در سال ۱۹۹۱ عنوان «بارون» به او اعطا شد. کتاب‌های پی.دی. جیمز به زبان‌های مختلف ترجمه و براساس آنها نیز مجموعه‌های تلویزیونی ساخته شده است.
- – ترجمه از مهری محمدی مقدم- مترجم ایسنا
