قلم از همدان- در قرآن از انواع دیگر حجاب که در رفتار خارجی انسان تجلی می‌کند، نام برده شده است؛ مثل حجاب و پوشش در نگاه که مردان و زنان در مواجهه با نامحرم به آن توصیه شده‌اند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ» ای رسول ما به مردان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند. «قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ» ای رسول به زنان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند. نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم است: «فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ» پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید؛ مبادا آن‌که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد.
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب رفتاری زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به‌گونه‌ای راه نروند که با نشان دادن زینت‌های خود باعث جلب‌توجه نامحرم شوند:
«وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ» و آن‌طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود.
از مجموع مباحث طرح شده به روشنی استفاده می‌شود که مراد از حجاب اسلامی، پوشش و حریم قائل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم در اشکال مختلف رفتار، مثل نحوه پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.
حجاب در ادیان آسمانی زمینه‌ساز رشد و کمال آدمی تا مراتب عالی انسانیت است. قرآن کریم این حکم الهی را به نحو مطلوب، تبیین و سیره قرآنی معصومین (ع)، آن را به بهترین شکل به منصه ظهور و اجرا رسانده‌اند.
عفاف داشتن و محجوب بودن، از فضایل اخلاقی بشر دانسته شده است که به‌مثابه امری درونی برای هر انسان، فارغ از دین و مذهبی که دارد، مطلوب شمرده می‌شود. تأکید ادیان آسمانی، به‌ویژه دین مبین اسلام بر رعایت عفاف و حجاب نیز بر مبتنی بودن آنها بر فطرت دلالت می‌کند؛ هرچند این فضیلت اخلاقی و امر فطری، در ادوار گوناگون و جوامع مختلف به دلایل و عللی، گاه مغفول مانده یا در تزاحم با دیگر امور فطری قرار داده شده است. انسان در جوامع گوناگون، نیازمند رعایت عفاف و حجاب است و امروزه با نفوذ اینترنت و ابزارهای گوناگون فضای مجازی در میان مردم، تشکیل جوامع مجازی و نیز بحث عفت و حجاب در آن ضرورت یافته است.
فضای مجازی، پدیده‌ای نوین است که در قیاس با زمان پیدایش آن تاکنون، سرعت نفوذ بسیار داشته است؛ به‌گونه‌ای که امروزه نسل‌های گوناگون، از کودکان تا کهن‌سالان، از کاربران فضای مجازی به شمار می‌روند. این فضا، با توسعه ابزارها و وسایل گوناگون دسترسی، پیوسته در حال گسترش و تغییر است. در فضای مجازی، مرز واقعیت با غیر واقعیت، برداشته می‌شود و افراد حاضر در آن، با امری متفاوت ازآنچه در زندگی واقعی مواجه‌اند، برخورد می‌کنند.
با نگاهی اجمالی به فضای مجازی به‌ویژه اینستاگرام می‌بینیم که افرادی که با عنوان اینفلوئنسر(افراد شناخته شده و تأثیرگذار در شبکه‌های اجتماعی) به دیگران معرفی می‌شوند، یک شاخصه اصلی دارند و آن این است که خود را با جلوه‌های به‌ظاهر زیبا و موردقبول دیگران نمایان کرده و تمامی لحظات زندگی خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند، لحظاتی که در آن جایگاه حجاب بسیار کمرنگ و حتی گاهی هیچ است! درحالی‌که بی‌حجابی، آرایش، نمایش دادن بدن و حتی نمایش فرزندان خردسال و نوزادانشان جایگاه ویژه‌ای دارد. این افراد به‌مرور با جذب مخاطبان خود که عموماً از جوانان، دختران و بانوان این مرزوبوم هستند، به سراغ تبلیغ کالاها می‌روند و در نهایت، کسب درآمد می‌کنند. در این نوشتار به‌دنبال این نیستیم که فضای مجازی را به‌طورکلی نفی کنیم اما در این نوشتار برآن شدیم تا با نگاهی به وضعیت فضای مجازی به مقوله عفاف و حجاب بپردازیم. اینکه چه شده که ارزش‌هایی که باید به زنان و دخترانمان معرفی شوند، به سمت‌وسوی دیگری سوق پیداکرده‌اند؟
در این راستا برآن شدیم تا گفتگویی با دانش‌پژوه فلسفه و کلام و کارشناس مذهبی ترتیب دهیم که در ادامه متن این گفتگو را می‌خوانید:
مشکل امروز ما این است که معیار زیبایی و زیبایی‌شناسی، اجتماع شده است
حجت‌الاسلام رضا احمدوند؛ در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه بررسی اعمال و رفتار انسان نیازمند بحث‌های بنیادین است، مطرح کرد: در زمینه حجاب و تأثیرات آن بر زندگی و سلامت اجتماعی نیز در ابتدا، باید به ریشه‌هایی که حجاب در یک جامعه می‌تواند داشته باشد، فکر و آنها را بررسی کرد.
وی با تصریح بر اینکه دراین‌بین، اولین بحث، بحث انسان‌شناسی است، خاطرنشان کرد: دراین‌بین، سؤال‌هایی وجود دارد اینکه اساساً مقوله‌ای با نام زیبایی در وجود انسان هست یا نیست؟ ملاک ما برای تشخیص زیبایی چیست؟ نگاه ما در خریدن لباس، اجتماع و دیگران است؟ اینکه بقیه بگویند، یک لباس زیبا است باید آن را بخریم و اگر بگویند که زیبا نیست، باید از خرید آن امتناع کنیم؟ زیبایی‌های انسان ذاتی است یا اجتماعی؟
این کارشناس مذهبی با بیان این موضوع ادامه داد: مشکل امروز ما این است که معیار زیبایی و زیبایی‌شناسی، اجتماع شده است بدین ترتیب، بین یک تضاد و تناقض گرفتاریم به شکلی که چیزی که زیبا نیست، چون جمع می‌گوید زیباست، آن را می‌خریم، یعنی به‌جای ذات و فطرتمان به هوش جمعی نگاه می‌کنیم و با نظر جمع پیش می‌رویم.
احمدوند با اشاره به اینکه آیا به‌راستی زیبایی‌هایی که داریم باید دیگران بگویند، زیباست؟ مطرح کرد: حد و حدود زیبایی‌های انسان تا کجا است؟ انسان علاوه بر جسم، محدوده دیگری نیز دارد که حتی آن زیبایی به زیبایی‌های جسمی وی زیبایی ببخشد؟ زیبایی اخلاقی مهم‌تر است یا زیبایی جسمی؟
وی با بیان اینکه انسان قابلیت‌های زیبایی را دارد، گفت: یک زیبایی جسمی و یک زیبایی معنوی داریم، اما باید دید که جامعه ما چه قدر به زیبایی معنوی توجه کرده است؟ اگر از این بخش غافل شدیم، آیا باز هم زیبایی‌های جسمی ارزش دارد؟ زیبایی‌های جسمی برای ما کفایت می‌کند؟ حریم و حدود زیبایی انسان به چیست؟
وی در راستای پاسخ به این سؤال‌ها تشریح کرد: آنچه که در حال حاضر در جامعه‌مان می‌بینیم، چه کار خیر و چه کار شر در سه مرحله محقق می‌شود؛ مرحله اقدام، اشاعه، ارزش و فرهنگ‌سازی، حال می‌توان این سه مرحله را در بحث حجاب بررسی کرد.
این کارشناس مذهبی ادامه داد: مادرانی را می‌بینیم که خودشان چادری و محجبه هستند اما دخترانشان را به این سمت‌وسو هدایت و راهنمایی نکرده‌اند، یعنی علیرغم اینکه خودشان با حجاب هستند اما ترویج کننده بی‌حجابی در جامعه‌اند و این روند، رفتارهایی خارج از وظیفه‌شناسی والدین است.
باحجاب بودن باید یک ارزش تلقی و معرفی شود
احمدوند در تشریح سه مرحله مذکور در خصوص عفاف و حجاب عنوان کرد: در زمینه حجاب، مرحله اقدام بدین منظور است که فرد خودش با حجاب باشد و مرحله اشاعه این است که نسبت به دیگران نیز اشاعه‌کننده و مروج عفاف و حجاب باشد.
وی مطرح کرد: این روزها می‌بینیم که جماعت مذهبی، حتی لباس مناسبی در بازار پیدا نمی‌کنند که بخرند!
وی با بیان اینکه موضوع فرهنگ‌سازی یا اقامه فعل در این خصوص به این برمی‌گردد که ارزش‌های جامعه را به سمتی ببری که فعل اجتماعی ما به‌عنوان ارزش تلقی شود، گفت: ما در زمینه حجاب اصلاً به این مرحله نرسیده‌ایم که باحجاب بودن یک ارزش تلقی و معرفی شود.
این کارشناس مسائل مذهبی با بیان اینکه عمده مشکل ما از اینجا است که جوانان و نوجوانان ما حجاب را به‌عنوان یک ارزش تلقی نکرده‌اند، ادامه داد: دراین‌بین، هجمه‌های دشمن و مواردی ازاین‌دست وجود دارد اما هنوز، والدین ما نیز نتوانسته‌اند عفاف و حجاب را به‌عنوان یک ارزش به فرزندانشان نشان دهند.
احمدوند با بیان اینکه گاه یک سیستم کارمندی، باعث شده تا زنان و دختران جامعه ما داشتن حجاب چادر را یک اجبار ببینند، گفت: نتوانسته‌ایم، حجاب در این موارد به‌عنوان یک ارزش تلقی نمی‌شود درحالی‌که می‌بینیم در کشورهای اروپایی، با اینکه مخالف حجاب هستند و مرحله اقدام و اشاعه را ندارند اما شهید در مسیر حجاب دارند چراکه برای آن فردی که حاضر است در این مسیر، شهید شود. حجاب به‌عنوان یک ارزش، تلقی شده است.
قطب نمای جامعه ما خراب شده و ارزش‌های غیرحقیقی را نشان می‌دهد
وی با تصریح بر اینکه قطب‌نمای جامعه ما خراب شده و ارزش‌های غیرحقیقی را نشان می‌دهد، مطرح کرد: متأسفانه برنامه‌ای نداریم تا عفاف و حجاب را در جامعه ارزش نشان دهیم و این می‌شود که می‌بینیم که زنان ازنظر جسمی خودشان را در جامعه نشان می‌دهند و در حال حاضر، گویی صورت زیبا اهمیت یافته است.
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: این روزها در جامعه‌مان عمل‌های بینی، عمل‌های زیبایی، تغییر رنگ چشم و غیره نه‌تنها به‌وفور انجام می‌شود بلکه تبلیغات آنها را نیز در سطوح گسترده شاهد هستیم و با این روند، یک خانم می‌تواند هویت ظاهری را تغییر دهد و در مسیری قدم بردارد که بقیه به او بگویند که زیباست.
احمدوند، این وضعیت را یک آسیب خواند و افزود: ارزش‌گذاری لازم داریم، باید ببینیم که چه چیزی برای زنان مسلمان ما ارزش است. آیا مسیر زندگی زن و هدف‌گذاری آن این است که یک کالای تبلیغاتی باشد؟
وی با تصریح بر اینکه در قرآن کریم، در بحث کمال و کسب معارف الهی فرقی بین زنان و مردان نیست، یادآور شد: در قرآن کریم آمده است، «لقد کان لکم فی رسول‌الله أسوه حسنه» اما به‌راستی این اسوه حسنه کیست؟ در قرآن کریم می‌بینیم که خداوند در کنار حضرت محمد (ص) و حضرت ابراهیم، حضرت مریم و حضرت آسیه را نیز به‌عنوان اسوه مطرح می‌کند.
این کارشناس مسائل مذهبی با بیان این موضوع خاطرنشان کرد: آیا ارزش یک زن به این است که به‌عنوان یک کالای تبلیغ‌کننده و لوکس دیده شود؟ آیا فرهنگی که قرآن معرفی می‌کند، این است؟ قرآن برای زنان ارزش قائل است و زن را یک رکن تأثیرگذار می‌داند.
احمدوند با تأکید بر اینکه زنان باید به این جایگاه پی ببرند، گفت: حجاب و عفاف باید ارزش پیدا کند تا زمانی که صحبت از ارزش زنان و بحث جسمی آنها است، شاهدیم که از غربی که از اسلام فاصله دارد و ارزش یک زن را تبلیغ‌کننده کالا می‌داند، لوازم‌آرایشی به شرقی صادر می‌شود که طلوع خورشید اسلام بر بدن آن تابیده و جایگاه زنان را رسیدن به کمال می‌داند و ارزش زن و انسان بودن را به قدرت اندیشیدن. شرقی که ضد حجاب و ضد عفاف بودن را مخل این جایگاه می‌داند.
وی با بیان اینکه سه مرحله، اقدام، اشاعه و فرهنگ‌سازی را در زمینه بی‌حجابی نیز می‌توان بررسی کرد، ادامه داد: در مرحله اول، منظور افرادی است که حجاب ندارند، در مرحله اقدام یعنی ترویج بی‌حجابی دارند.
این کارشناس مسائل مذهبی در این زمینه گفت: آیا این روزها، یک لباس مناسب و با حجاب را می‌توان به‌راحتی در فروشگاه‌ها پیدا کرد و با هزینه مناسبی آن را خرید؟
احمدوند با بیان اینکه این روزها، فرد بی‌حجاب از رفتار خود خجالت نمی‌کشد اما یک خانم چادری، مادام دلهره دارد که نکند فردی او را مسخره کند، خاطرنشان کرد: زمانی، با حجاب بودن یک خانم ارزش بود اما در حال حاضر، شبکه‌های مجازی در ذهن جوانان و نوجوانان ما کارایی و مفید بودن زنان را در این معرفی می‌کنند که در فضای مجازی تعداد بیشتری دنبال کننده و به‌نوعی فالوور داشته باشد.
وی اضافه کرد: اما این روند به چه قیمتی است؟ باشگاه‌های بدن‌سازی زنان، لباس‌های بدن‌نما، لوازم‌آرایشی و مواردی ازاین‌دست، در همین مسیر معرفی می‌شوند اما آیا توانسته این از سوی دیگری ارزش زنان را به نحو مناسبی به جامعه معرفی نماییم؟
جای الگوی مناسب برای زنان جامعه‌مان خالی است
این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه جای الگوی مناسب برای زنان جامعه‌مان خالی است، خاطرنشان کرد: بانوی که نویسنده مؤثر جهان اسلام است را باید به زنان جامعه‌مان معرفی کنیم تا الگوی خوبی به وی معرفی کرده باشیم نه اینکه به مناسب روز زن، بانوانی که شغل‌های خاصی چون قصاب بودن را دارند، به زنان معرفی شود.
احمدوند با بیان این موضوع گفت: چرا کتب شهیده بنت‌الهدی صدر در کشورهای دیگر بیشتر از کشور ما دید می‌شود و آنها به زبان خود آن را ترجمه کرده و جوانانشان را تشنه این تفکر کرده‌اند اما جامعه ما به‌دنبال این موارد نبوده‌اند؟ مگر نمی‌دانیم که ۵۰ تن از سربازان امام زمان، خانم هستند، چه قدر توانسته‌ایم زنان را با این اصالت آشنا کنیم؟
با این روند، زنان را به بیراهه‌ها می‌برند/ ارزش و جایگاه زنان به‌درستی معرفی نشده است!
وی در این راستا به سلطه فرهنگی و رسانه‌ای جهان غرب اشاره کرد و گفت: با این روند، زنان را به بیراهه‌هایی می‌برند که می‌بینیم دختری نوجوان در تهران از طریق شبکه مجازی با پسری از حاجی‌آباد بندرعباس آشنا می‌شود و در نهایت، این مسیر طولانی را طی می‌کند و به بندرعباس می‌رود تا زیر پوتین‌های آن پسر و جلوی دوربین، ملتمسانه عذرخواهی کند؛ به‌راستی‌که ارزش زنان و دختران به‌خوبی معرفی نشده است.
این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه اصحاب رسانه می‌توانند ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها را نشان دهند، گفت: باید حرمت و احترام زنان حفظ شود و تمام حرف ما در خصوص عفاف و حجاب این است چراکه ارزش و جایگاه زنان به‌درستی معرفی نشده است!
احمدوند با بیان اینکه قرآن کریم، ارزش‌های زنان را به سمت دیگری معرفی می‌کند، افزود: می‌بینیم که در قرآن کریم، حضرت مریم را معدن نبوت معرفی کرده‌اند و حضرت مسیحی که این روزها پیروان بسیاری دارد از دامن حضرت مریم پرورش پیدا کرده است، زنی که هرگز از زیبایی‌های جسمی او در قرآن نمی‌خوانیم و نمی‌بینیم که با این روند از مسیر زندگی‌اش و ارزش‌ها فاصله گرفته باشد. خداوند این‌چنین بانویی را به‌عنوان الگو معرفی می‌کند.
ارزش‌ها جابه‌جا شده است
وی با بیان اینکه متأسفانه این روزها حتی مادر بودن نیز به‌عنوان یک ارزش در جامعه تلقی نمی‌شود، ادامه داد: پدران از پدر بودن و مادران از مادر بودن خود شرمنده‌اند و از فرزند پروری ناراضی‌اند درحالی‌که در قرآن کریم بر نقش مادری و پدری تأکید شده، این مادران و پدران هستند که افرادی مفید پرورش می‌دهند و می‌توانند استعدادهای فرزندشان را شکوفا کنند و فرزندانی صالح تحویل جامعه دهند.
این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه اگر به این سمت‌وسو حرکت کنیم، مشکلاتمان حل خواهد شد، افزود: باید بتوانیم رسالت معنوی والدین را به‌درستی به آنها معرفی کنیم تا دیگر شاهد این نباشیم که مادران این سرزمین به‌جای نقش‌های مادری‌شان به‌دنبال سرگرمی‌های دیگر هستند.
احمدوند با اشاره به این موضوع، به مانکن‌های زنده پشت ویترین مغازه‌ها و فروشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: آیا جایگاه زنان ما این است؟ هیچ جای فرهنگ اسلامی ما زنان را برای این وضعیت معرفی نکرده است پس چرا ارزش‌ها جابه‌جا شده است؟
عفاف و حجاب را از کودکستان‌ها به فرزندانمان بیاموزیم
وی با بیان اینکه خداوند وجود زنان را طوری خلق کرده است که زیر چشم طمع دیگران رشد نکنند، تصریح کرد: زنان و دخترانی که اعتمادبه‌نفس ندارند و ارزش‌هایشان جابه‌جا شده است، مجبورند که ارزش‌هایشان را از جای دیگری گدایی کنند. بدین‌سان، در فرهنگ‌سازی‌مان نیاز داریم تا ارزش زنان را به‌خوبی معرفی کنیم، موضوع عفاف و حجاب را از کودکستان‌ها به فرزندانمان بیاموزیم.
این کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: متأسفانه این روزها شاهدیم که بازیگران به سبب اینکه چهره‌های ظاهری دارند که دیگران آنها را زیبا تلقی می‌کنند، به‌عنوان فرهیخته هم شناخته می‌شوند! درحالی‌که این افراد شاید حتی دیپلم رشته کاری خود را هم نداشته باشند اما حتی نظر آنها روی بحث‌های سیاسی و انتخاباتی مردم نیز اثرگذار است. دلیل این مشکل این است که متأسفانه ضد ارزش‌ها معرفی شده‌اند و مرگ جامعه روزی است که این رفتارها در جامعه ما رسوخ کند.
احمدوند در ادامه صحبت‌های خود، خاطرنشان کرد: متأسفانه ارزش‌های اسلامی به دست فراموشی سپرده شده‌اند و واقع‌بینانه به‌دنبال ترویج اسلام نیستیم.
وی با بیان اینکه شخصیت سردار سلیمانی در ترویج رفتار فاطمی مؤثر بود، عنوان کرد: حال باید زنانی در این مسیر و در مسیر فرهنگ‌سازی آن قدم بردارند.
این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه به بذر الگوسازی نیاز داریم، گفت: ما نتوانسته‌ایم به این برسیم، بذری که طبق رفتار اسلامی باشد، نداریم و جامعه ما نیاز دارد که به این سمت‌وسو برود و عقده‌ها و جنگ‌ها را در این زمینه کنار بگذارد و ارزش‌های زنان را به‌خوبی معرفی کند.
احمدوند یادآور شد: با برای الگوسازی‌مان خلأ داریم و این خلأها را فرهنگ غربی با خوراک‌هایی دیگر پُر می‌کند به‌نوعی که داشته‌های ما را از ما می‌گیرد و مواردی دیگر را به ما تحویل می‌دهد.
وی در بخش پایانی این گفتگو تأکید کرد: بایستی در زمینه زن و زن‌پروری رشته‌های دانشگاهی و مطالعات علمی و دانشگاهی داشته باشیم تا بتوانیم با روش‌های علمی و رشته‌های مناسب در حوزه مطالعات زنان به‌صورت زیرساختی روی این مباحث کار و برای آنها برنامه‌ریزی‌های مناسب داشته باشیم.
درحالی‌که بحث عفاف و حجاب زمینه‌ساز کمال آدمی تا مراتب عالی انسانیت است اما این روزها، برای زنان و دختران مواردی دیگری با عنوان ارزش شناسانده می‌شوند و به‌راستی‌که دنیای مجازی و ترویج بی‌حجابی زنان و تبدیل آنها به تبلیغ‌کننده کالاها نیز دراین‌بین، نقش بسیاری دارند.
موضوع عفاف و حجاب در فضای مجازی، شاید از دو منظر قابل‌طرح باشد؛ یکی، عفاف و حجاب کاربران در فضای مجازی و دوم، شناسایی و بررسی محتواها و فعالیت‌های گوناگون درباره عفاف و حجاب در فضای مجازی.
اگر بخواهیم در این نوشتار به این سمت برویم که به‌راستی آیا توانسته‌ایم به‌خوبی موضوع عفاف و حجاب را به زنان و دختران، پسران و مردان این مرزوبوم بشناسانیم، باید بگوییم زمان آن رسیده تا از زیرساخت‌های مجازی و همین دنیای مجازی (که البته تأثیراتش بیش از دنیای واقعی است)، دست به تولید محتوای مناسب بزنیم. الگوهای مناسب را به جوانان و نوجوانانمان معرفی کنیم.
فرزندان ما نباید از سنین کودکی بیاموزند که با نمایش دادن ظاهر و خریدهای روزمره خود به دیگران ارجحیت دارند و می‌توانند با این برتری‌جویی‌ها، خود را تافته‌ای جدا بافته ببینند و در نهایت، حتی قدم‌هایشان را در مسیری برخلاف جهت حجاب بردارند و بازهم نه‌تنها سرزنش نشوند بلکه تشویق هم شوند بدین‌سان، امید است تا به این بحث به‌صورت زیرساختی، علمی و به قولی دانشگاهی رسیدگی شود و با تولید محتوای مناسب شاهد معرفی الگوهای مناسب و ارزش‌های راستین به نوجوانان و جوانانمان باشیم تا آسیب‌های رفتاری و اجتماعی را در این مسیر، بتوانیم با همین گام‌های مستحکم کاهش دهیم.
