پلاس، یک سال از جولان کرونا در کشور می گذرد. در این مدت، بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، با تغییرات اساسی همراه شد. اما در این میان شاید هیچ فعالیتی به اندازه آموزش دچار تحول نشده باشد.
آموزشی که از نخستین قربانیان کرونا بود، آرام آرام به کمک فضای مجازی، کوچ خود را به فضای وب باز کرد. اما موضوعی که در این میان شاید کمتر به آن توجه شده باشد، بحث آموزش پیش از دبستان کودکان است. آموزش‌هایی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، چنانچه در سال‌های قبل از مدرسه، به آن توجهی نشود، جبران آن برای دانش‌آموزان سخت و طاقت فرسا خواهد بود. همین موضوع نگرانی‌هایی را برای خانواده‌ها به دنبال داشته است.
داوود هزاره‌ای متخصص روانشناسی از دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به اینکه آیا محروم شدن کودکان از حضور در محیط مهد کودک در شرایط کرونا، در میزان یادگیری مهارت‌ها در کودکان خللی وارد خواهد کرد به پلاس می‌گوید: کودک در فرایند اجتماعی شدن نیاز به برقراری ارتباط با هم سن و سال هایش دارد. بویژه برای ورود به سیستم آموزشی باید مهارت‌هایی را کسب کند. حالا این شرایط می‌تواند در فضایی مانند مهدکودک باشد یا در شرایطی راحت‌تر همچون فضای دورهمی یا پارک فراهم شود. در این میان آنچه اهمیت دارد ارتباط با بچه‌های دیگر است تا کودک یک مداخله پیشایندی در فرایند اجتماعی شدن را کسب کند.
والدین خلاء مهدکودک‌ها را جبران کنند
وی ادامه می‌دهد: اما زمانی که با بحرانی عالم‌گیر مانند کرونا روبرو می‌شویم که محدودیت‌هایی مانند تعطیلی مهدهای کودک را به دنبال دارد چه باید کرد؟ در چنین شرایطی والدین باید بتوانند از طریق بازی کردن و آموزش مهارت‌های اجتماعی در خانه و ایجاد شرایط امن در محیط‌هایی مانند پارک‌های وسیع، ارتباط کودک را با کودکانی که می‌شناسد و می‌داند که آلوده به ویروس و بیماری نیستند، برقرار کند.
این روانشناس می‌افزاید: یعنی باید با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، این اتفاق اجتماعی شدن یا مداخله در فرایندهای اجتماعی شدن در جایی غیر از مهدکودک یا آموزشگاه شکل گیرد تا کودک برای ورود به اجتماع و مهارت‌های ارتباطی در فضای آموزشی آمادگی لازم را کسب کنند.
امکان بازی برای کودکان در منزل را فراهم کنید
این روانشناس کودک تاکید می‌کند: فراهم کردن شرایط بازی برای بچه‌ها در خانه هم بسیار خوب است. یکی از نیازهای اساسی که از ذات کودکی است، جنب‌وجوش و سروصدا کردن است. وقتی این نیاز برآورده نمی‌شود پیامد و تهدیدی برای کودک به‌دنبال دارد.
جبران نیاز بازی کردن، شلوغ کردن و جبران نیاز شاد بودن را والدین می‌توانند در کنار شرایط بیرون رفتن در فضای باز و در کنار همسالان در قالب بازی کردن برای کودک فراهم کنند. در واقع باید زمان‌هایی را به بازی کردن با کودک اختصاص دهند تا شادی که اصلی‌ترین نیاز دوران کودکی است فراهم شود.
این روانشناس می‌افزاید: در کلینیک دانشگاه تهران، هر نوع بازی کردن که پدر و مادر در آن دخالت کند بازی محسوب می‌شود. اینکه جلوی کودکان اسباب بازی بریزیم و بگوییم «خودت بازی کن» اصلا برای کودک لذت بخش نیست. پدر و مادر باید حتما در این فرایند، یک تعامل دوسویه با کودک را به صورت زمان‌های مشخصی داشته باشند. حداقل زمان بازی پدر و مادر با بچه‌ها در این شرایط، سه نیم ساعت (یک ساعت و نیم) است.
هزاره‌ای توضیح می‌دهد: اگر شرایط بیرون رفتن و امکان ارتباط با همسالان فراهم باشد می‌گویند باید یک نیم ساعت در روز با کودک بازی کنید. اصل مهم این است که در بازی ارتباط دوسویه رعایت شود؛ این بازی می‌تواند منچ و مارپله باشد یا توپ بازی. اما مهم دخیل بودن پدر و مادر در بازی است.
حتی در مورد کودکان کوچک‌تر که نمی‌شود با آنها بازی خاصی کرد می‌گویند در حد اینکه به یک پلاستیک نخ ببندید و دور کودک بچرخید با او بازی کنید. با این کار او را به ترغیب کنید که برای گرفتن پلاستیک تلاش کند در واقع مهم این است که تعامل در این میان اتفاق بیفتد.
ترجیح با بازی‌های پرجنب‌وجوش است
این روانشناس از ساده‌ترین بازی‌ها تا بازی‌هایی مانند فوتبال‌دستی را از جمله فعالیت‌های مناسب برای کودکان می‌داند اما به والدین توصیه می‌کند بهتر است بازی‌ها، حرکتی باشد. چون ذات بچه پرجنب‌وجوش است و سرکوب کردن آن و اینکه از کودک بخواهیم مانند یک بزرگسال در یک گوشه بنشیند و از سکوت لذت ببرد، درست نیست.
به گفته وی، گاهی والدین کودک را به پارک می‌برند و خودشان روی صندلی می‌نشینند. در این شرایط نه کودک از پارک رفتن رضایت دارد و نه از رفتار والدینش. چون مشارکت والدین در بازی کودک بسیار مهم است. در واقع این مشارکت والدین است که برای کودک لذت‌بخش است.
کارهایی ساده برای عبور از بحران
هزاره‌ای با بیان اینکه با کارهایی ساده می‌شود شرایط بحرانی را برای ورود دوباره کودکان به اجتماع پشت سر گذاشت، می‌افزاید: در بحث ارتباط پدر و مادر با کودک، چندین نیاز وجود دارد. یکی از مهمترین این نیازها حرف زدن است. والدین باید قبل از سن ۶ سالگی، در طول شبانه‌روز و در ساعاتی که کودک بیدار است بتوانند روزی هفت ساعت با او حرف بزنند.
تا زمانی که کودک ۱۲ ساله می‌شود و دوره دوم کودکی را آغاز می‌کند و به پایان می‌رساند والدین باید حداقل پنج ساعت با فرزند خود گفت‌وگو کنند. یعنی ۲.۵ ساعت پدر و ۲.۵ ساعت مادر با کودک گفت‌وگو داشته باشد. همچنین قصه‌گویی نوعی تعامل مفید با کودکان است که می‌شود مشارکت کودک را در آن شاهد باشیم.
قصه‌گویی آری؛ بازی با گوشی و تبلت هرگز
اما آنچه این روانشناس کودک بر آن تاکید دارد این است که والدین نباید برای سرگرم کردن کودکان به سراغ گوشی یا تبلت بروند.
وی توضیح می‌دهد: بازی با تبلت و گوشی آسیب‌های ساختاری به چشم و مغز کودک را به‌دنبال دارد و به همین دلیل معمولا توصیه نمی‌شود. خشکی چشم، آسیب به قرنیه و شلیک‌های عصبی که در مغز اتفاق می‌افتد پیامد جبران ناپذیری روی کودکان خواهد داشت.
هزاره‌ای یادآور می‌شود: بازی با گوشی و تبلت معمولا اعتیاد فرزندان به این بازی‌ها را به دنبال دارد. نکته دیگر که باید به آن توجه کرد این است که سلول‌های مغزی نسبت به بی‌آبی خیلی حساس هستند. این در حالیست که وقتی کودک پای یک بازی کامپیوتری می‌نشیند جذابیت بازی‌ها او را میخکوب می‌کند و اجازه تحرک و خوردن و آشامیدن را به او نمی‌دهد. این موضوع هم از نظر سلامت فیزیکی و هم سلامت روانی به مغز کودک آسیب می‌زند و روی قرنیه چشم هم اثر منفی دارد.
پشت این ماجرا آسیب‌های ساختاری بسیاری وجود دارد زیرا این بازی‌ها به یک فعالیت اعتیادآور تبدیل می‌شود که کودک دیگر نمی‌تواند از این فعالیت جدا شود. این موضوع مهارت‌های اجتماعی کودک را به شدت کاهش داده و وی را عصبی می‌کند.
وی با بیان اینکه معمولا برای کاهش آسیب‌ها، باید زمان محدودی را برای بازی با تبلت و تلفن همراه در نظر گرفت، می‌افزاید: در نهایت کودک ۳۰ دقیقه در روز می‌تواند با گوشی بازی کند. البته اگر این زمان به صورت مشارکتی با والدین باشد بهتر است. در طول همین نیم ساعت هم چشم‌های کودک برای ثانیه‌هایی باید استراحت کند تا دچار خشکی چشم نشود. نوشیدنی و مایعات هم باید در دسترس کودک باشد تا در اثر بی‌آبی به سلول‌های مغزی آسیب وارد نشود.
خشم زیاد، پیامد بازی‌های رایانه‌ای در کودکان
به گفته هزاره‌ای، مدل و سبک بازی‌های رایانه‌ای در شکل‌گیری شخصیت کودک تاثیرگذار است. گاهی کودک معمایی حل می‌کند یا اینکه بازی فکری انجام می‌دهد، این بازی به افزایش توان فکری کودک کمک می‌کند اما بازی‌های رایانه‌ای و پلی‌استیشن هیجان کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهند. چون شکست‌ها، پیروزی‌ها و تعارض‌هایی که وجود دارد از کنترل کودک خارج است و می‌تواند پرخاشگری را در کودکان افزایش دهد.
وی ادامه می‌دهد: این فضایی است که گاهی قابل کنترل نیست و می‌تواند خشم زیادی را در کودکان تولید کند. کودکان در بسیاری از مواقع فرق بازی و واقعیت را از هم تمیز نمی‌دهند. بنابراین شکست‌ها در برخی مواقع ضربه شدیدی به هیجانات کودکان می‌زند و معمولا کودکانی که زیاد این بازی‌ها را انجام می‌دهند هیجاناتی چون خشم و غمشان خارج از تعادل است. ممکن است این بازی‌ها او را غمگین کند. سرزنش درونی در او ایجاد یا اینکه خشم را از تعادل خارج کند و کودک در رفتار با دیگر کودکان، از این خشم استفاده کنند.
روانشناس کلینیک دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: بازی‌ها رایانه‌ای معمولا سبب انزوا و گوشه‌گیری کودکان می‌شود. چنین فردی دیگر از تعامل با سایر افراد لذت نخواهد برد. شکایت بیشتر والدینی که کودکانشان به بازی‌های رایانه‌ای اعتیاد دارند این است که بچه‌ها با ما جایی نمی‌آیند. این یعنی کاهش شدید صمیمیت بین والدین و فرزندان. در واقع این فرد ترجیح می‌دهد به جای اینکه از مصاحبت با اقوام لذت ببرد وقتش را برای بازی بگذارد.
کاهش صمیمیت نخستین و خطرناک‌ترین پیامد انزوا
وی کاهش صمیمیت میان والدین و فرزندان را نخستین و خطرناک‌ترین پیامد انزوای کودکان عنوان و خاطرنشان می‌کند: کودکی که از صمیمیت با والدین لذت نبرد به طور قطع دچار کاهش مهارت‌های اجتماعی می‌شود. پیامد این ماجرا در مراحل بعدی زندگی فرد آشکار می‌شود. تصور کنید همین کودک بزرگ و وارد یک زندگی مشترک می‌شود. آنجا هم این فرد نه تنها در ارتباط با همسرش دچار مشکل شده و مسئولیت‌پذیر نخواهد بود بلکه همواره با تلفن همراه خود مشغول خواهد بود. این رفتاری است که در زندگی مشترک، مشکلات بسیاری را برای یک فرد به دنبال خواهد داشت.
