انتظار بازار برای حل مناقشه
فعالان بازار ارز این روزها در انتظار تعیین تکلیف روابط سیاسی ایران و آمریکا و نحوه بازگشت آمریکا به برجام هستند. زیرا این توافق می‌تواند منافذ مالی و تجاری ایران را نسبت به گذشته بازتر کند و جریان ورود ارز به کشور را تقویت کند. اگر تحریم‌ها حتی به‌صورت نسبی کاهش یابد، هم تبادلات تجاری افزایش خواهد یافت و هم محدودیت نقل و انتقال‌های ارزی کمتر می‌شود؛ با این حال آن‌طور که طرفین ظرف ۱۰روز گذشته به یکدیگر پیام داده‌اند هنوز مشخص نیست آیا تنش‌های سیاسی ایران و آمریکا فروکش خواهد کرد یا خیر. مسئولان سیاست خارجی هم بدون در نظر گرفتن محیط اقتصادی پیام‌هایی رد و بدل می‌کنند که بلاتکلیفی بازارها ازجمله بازار ارز را بیشتر کرده است. البته این بلاتکلیفی مختص بازار ارز نیست و همه بازارها چشم‌انتظار تعیین تکلیف برجام هستند. فعالان بازارها از خود می‌پرسند آیا تحریم‌ها کاهش خواهد یافت؟
بازار، چشم‌انتظار سیاست و دیپلماسی
مروری بر نمودار قیمت ارز از آبان‌ماه تاکنون اثبات می‌کند که اکنون همه بازارها چشم انتظار تعیین تکلیف گفتمان سیاسی شکل‌گرفته بین ایران و آمریکا درباره برجام هستند. بعد از مشخص شدن نتایج اولیه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا که از پیروزی دمکرات‌ها و شکست سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ حکایت داشت، اغلب بازارهای داخلی با افت قیمت مواجه شدند؛ نمونه عینی این کاهش قیمت‌ها در بازار ارز متبلور شد؛ به‌طوری که قیمت هر دلار آمریکا یک روز قبل از اعلام نتایج اولیه انتخابات آمریکا که گمانه‌زنی‌ها از پیشتازی ترامپ در انتخابات حکایت داشت، تا مرز ۳۲هزار تومان پیشروی کرد اما بلافاصله بامشخص شدن نتایج واقعی این انتخابات قیمت هر دلار آمریکا به سرعت نزول کرد و حتی در مقطعی تا مرز سقوط به کانال ۲۲هزار تومان هم پیش‌رفت. این روند در بازارهای طلا، مسکن، سهام و خودرو هم اتفاق افتاده است.
با این حال این روزها به‌دلیل نامشخص بودن آینده تنش‌های سیاسی بین ایران و آمریکا بازار دلار در بلاتکلیفی است و به نوعی در محاصره اخبار ضد‌ونقیض درباره نحوه بازگشت آمریکا به برجام قرار گرفته است؛ به‌طوری که قیمت دلار هر لحظه به این رویداد‌ها واکنش نشان می‌دهد و با انتشار پیام‌هایی درباره انجام مذاکرات به‌سرعت نزول می‌کند و یک روز بعد با ایجاد ابهام در حل تنش‌های سیاسی و رفع تحریم‌ها دوباره با رشد مواجه می‌شود. این روند موجب شده قیمت ارز در ۱۰روز گذشته با بیشترین نوسان مواجه شود و به‌سرعت در محدوده ۲۴ تا ۲۶هزار تومان بالا و پایین برود.
پیام‌های متناقض
پیام‌های سیاسی رد و بدل شده طی ۱۰روز گذشته بین ایران و آمریکا نشان می‌دهد هنوز ابعاد حل مسئله و رفع تنش‌های سیاسی بین ۲طرف مشخص نیست؛ به‌ویژه آنکه بخشی از حاکمیت در ایران هم به‌دنبال کاهش تعهدات برجامی است. با این حال نشست یکشنبه‌شب مقامات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همین‌طور توافق روز دوشنبه مقامات بانک مرکزی ایران با کره‌جنوبی بر سر آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در بانک‌های این کشور، تا حدودی سیگنال‌های مثبتی را به بازار ارز صادر کرد. یکشنبه‌شب ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای مشترک توافق کردند که ایران به اجرای کامل و بدون محدودیت موافقتنامه جامع پادمان همانند قبل ادامه دهد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از این نشست مذاکرات انجام شده را مثبت ارزیابی کرد.
با این حال توافق مزبور با انتقاد تند نمایندگان مجلس روبه‌رو شد، دولت هم اعلام کرد اجرای پروتکل الحاقی را از امروز، سه‌شنبه، متوقف خواهد شد. همزمان با این رویداد عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی و سفیر کره‌جنوبی در ایران، در جلسه‌ای که به‌درخواست سفارت کره‌جنوبی برگزار شد، درباره نحوه جابه‌جایی و مصرف بخشی از منابع بانکی ایران در کره‌جنوبی توافق کردند.سفیر کره‌جنوبی اعلام کرده کشورش آماده انجام همه اقدامات لازم برای استفاده از تمام منابع بانکی ایران در کره‌جنوبی است و در این خصوص هیچ سقف و محدودیتی وجود ندارد؛ با این حال رئیس‌کل بانک مرکزی به سفیر کره‌جنوبی گفته است پیگیری‌های حقوقی برای مطالبه خسارات ناشی از همکاری نکردن بانک‌های کره‌ای به قوت خود باقی است و طرف کره‌ای باید تلاش زیادی انجام دهد تا این سابقه منفی از بین برود.
این ۲رویداد با وجود آنکه سیگنال‌های مثبتی در مورد نزدیک شدن به توافق بین ایران و آمریکا صادر کردند اما دارای پیام‌های متناقضی هم بودند که بازار را با سردرگمی مواجه کرد. در واقع این پیام‌های متناقض ابهام اصلی یعنی انجام مذاکرات برجامی و رفع تنش‌های سیاسی را همچنان به قوت خود باقی نگه داشته است و این ابهام دیروز دوباره به تلاطم بازار ارز منجر شد؛ به‌طوری‌که قیمت هر دلار آمریکا که یک روز قبل تا محدوده ۲۴هزار تومان عقب‌نشینی کرده بود، دیروز دوباره به ۲۴هزار و ۸۰۰تومان رسید که نشان می‌داد توجه اصلی بازار به سمت هدف اصلی یعنی بازگشت آمریکا به برجام متمرکز است و انتشار پیام‌های متناقض از دستگاه سیاسی، بازار ارز را در ابهام و بلاتکلیفی نگه داشته است.
بازار به‌دنبال چیست؟
کارشناسان هم تأیید می‌کنند خطوط قیمت ارز را در کوتاه‌مدت تحولات سیاسی ترسیم می‌کنند اما در بلندمدت این رفتار اقتصادی دولتمردان است که آینده قیمت ارز را تعیین می‌کند. سیدبهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس اقتصادی، درباره اینکه بازگشت آمریکا به برجام چه تأثیری بر بازارهای طلا و ارز دارد، می‌گوید: طبیعی است که بازگشت آمریکا به برجام آثار روانی تورم را کاهش می‌دهد. سختی در نقل و انتقال پول، فروش نفت، گردش کالا و دشواری‌های مراودات بین‌المللی که به کاهش ارزش پول ملی منجر شده بود، با رفع تحریم‌ها از بین می‌رود و ارزش پول ملی در برابر دلار تقویت خواهد شد. او با بیان اینکه درصورت احیای دوباره برجام، اقتصاد می‌تواند در مسیر طبیعی خود پیش برود، تأکید می‌کند: با عادی شدن شرایط اقتصادی تحریم‌های بانکی رفع می‌شود؛ صادرات تسهیل می‌شود؛ منابع ارزی بلوکه شده ایران نیز آزاد می‌شود و همه این اتفاق‌ها قطعا اثر مثبتی در کوتاه‌مدت بر بازار ارز دارد اما در بلندمدت همه‌‌چیز به عملکرد ما و شیوه اداره کشور و بودجه بستگی دارد. به‌گفته او با رفع تحریم‌ها درآمدهای نفتی و غیرنفتی افزایش می‌یابد. این موضوع توان ارزی کشور را افزایش می‌دهد و به‌کاهش قیمت دلار منجر خواهد شد. حسینی‌هاشمی درباره اثر بازگشت منابع ارزی بلوکه شده ایران در سایر کشور‌ها ازجمله کره‌جنوبی می‌گوید: با آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران در سایر کشور‌ها، شاید قیمت دلار تا کمتر از ۲۰هزار تومان هم نزول کند و در این محدوده تثبیت شود.
با این حال محمد نوربخش، کارشناس بازارهای مالی، نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: با توجه به زمزمه احتمال لغو تحریم‌ها، امکان کاهش نرخ ارز وجود دارد اما به لحاظ اقتصادی، معتقدم قیمت دلار فقط پتانسیل نزول تا محدوده ۲۲هزارتومان را دارد و افت بیشتر نرخ ارز منطقی نیست. این‌بار احتمالا روند توافق درباره برجام کش‌دارتر از قبل خواهد بود و مذاکرات زمان بیشتری می‌برد؛ به همین دلیل اعتقادی به کاهش بااهمیت قیمت ارز ندارم.
پیش از این علی دینی‌ترکمانی نیز گفته بود: نزول قیمت دلار در چند‌ماه گذشته ناشی از شوک انتخابات آمریکا بود. این اقتصاددان آینده قیمت دلار در بلندمدت را در گرو عوامل اقتصادی دانست.علیرضا مستقل، یک کارشناس بازار مالی هم درباره آینده قیمت ارز می‌گوید: ۲سناریو در این‌باره وجود دارد.سناریوی اول، بازگشت کامل آمریکا به برجام و رفع کامل تحریم‌ها بوده که شاید کمترین شانس، تحقق این سناریو باشد. اما فارغ از اینکه این سناریو چقدر عملی باشد، در این صورت آمریکا اقدام به کاهش پلکانی تحریم‌ها خواهد کرد. در این حالت، برای دلار کف ۱۷ الی۱۹هزارتومانی متصور هستم و احتمالاً دلار سال آینده در محدوده ۲۱الی۲۳هزارتومانی معامله خواهد شد و یکی،دو سالی بازار ارز ثبات خواهد داشت. به‌گفته او سناریوی دوم، مذاکره همزمان با رفع تحریم‌ها به‌صورت پلکانی یا گام‌به‌گام است. درصورت تحقق این سناریو، کف دلار حدود ۲۲ هزار تومان و میانگین نرخ دلار در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۳ الی ۲۵ هزار تومان خواهد بود.
