طرح فرش بیجار و سنندج ثبت ملی شده است و فرش‌های تولیدی در کردستان از گذشته خریداری در داخل و خارج از کشور داشته و این فرش‌ها در ابعاد و انواع مختلف ازجمله ریزماهی، افشار و ابریشم، گل ابریشم و مرینوس تولید و چنان که مطرح می‌شود عمدتاً به کشورهای ژاپن، کانادا، روسیه، پاکستان، کشورهای اروپایی و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود.
و به‌راستی که به اعتبار قالی‌های موجود در موزه فرش ایران و گالری‌های اروپایی و آمریکایی می‌توان قدمت فرش‌بافی را در استان طولانی دانست.
براساس مطالعات انجام‌شده، کردستان ایران از نقطه نظر قالیبافی دارای دو قطب فعال بوده که یکی از آن‌ها شهر سنندج و دیگری بیجار است.
قالیبافی و پیشرفت آن در سنندج را تا حد زیادی باید مرهون مقامات محلی دانست که در سده‌های پیش در آنجا حکومت و از این هنر و سایر هنرها حمایت می‌کرده‌اند، بنابراین می‌توان برای آن حداقل سابقه‌ای حدود ۱۰۰ سال را درنظر گرفت، اما شهرت سنندج بیشتر به گلیم‌های بسیار نفیسش که دارای آوازه جهانی است، برمی‌گردد.
دشت‌ها و کوهپایه‌های کردستان یکی از مناطق مهم گله‌داری کشور است که گوسفندان آن نیز معمولاً از نژادهای «کُردی» و «مریوانی» بوده، پشم مصرفی در قالیبافی سنندج بیشتر از نوع دست‌ریس و بسیار نازک بوده، تا حدی که گاهی اوقات تفکیک و تشخیص نخ‌های دست‌ریس و کارخانه‌ای مشکل است، قالی‌های سنندج به روش ترکی چله‌کشی می‌شوند و چله‌ها امروزه از جنس پنبه هستند.
قالی کردستان از معروفیت خاصی‌برخوردار است، از قدیم‌الایام در این منطقه بافت قالی مرسوم بوده و طراحان و بافندگان بر همین اساس نقوش خاص خود را در منطقه خلق کردند که به‌جرأت می‌توان گفت بسیاری از آن‌ها شهرت جهانی یافته است
قالی‌های اصیل کردستان به‌ویژه سنندج از نوع یک پود ضخیم است که به نظر می‌رسد استفاده از یک پود در بافت قالی متأثر از دست‌بافته‌هایی چون گلیم، گبه و غیره باشد؛ اما امروزه در بافت قالی‌ها از هر نوع پودی استفاده می‌شود. قالی کردستان از معروفیت خاصی‌برخوردار است، از قدیم‌الایام در این منطقه بافت قالی مرسوم بوده و طراحان و بافندگان بر همین اساس نقوش خاص خود را در منطقه خلق کردند که به‌جرأت می‌توان گفت بسیاری از آن‌ها شهرت جهانی یافته است؛ مانند نقش ماهی درهم، نقشه موسایی و کلاه فرهنگ، گل میرزاعلی، نقش وکیلی، گل مینا، انواع جقه (جقه چارکی، جقه ریز، جقه زمردی، جقه توپی، جقه دوگره‌ای) و گل همرو (گلابی).
دارهای مورد استفاده در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت است، رج‌شمار فرش‌های قدیمی سنندج بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ متغیر بوده‌اند، اگرچه در معدود نمونه‌های نفیس و منحصربه‌فرد رج‌شمارهای بالاتر نیز دیده شده، اما قالی‌های امروز سنندج دارای رج‌شماری بین ۲۵ تا ۳۵ هستند.
یکی از ویژگی‌های بارز قالی‌های سنندج، پرزهای کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قیچی آن در زمان بافت انجام می‌شود.
با وجود آنکه گره نامتقارن در میان اهل فن به «گره فارسی» و یا «گره سنه» (نام قدیمی آن شهر) معروف است، بااین‌حال فرش‌های سنندج با گره‌ای از نوع متقارن و یا به‌عبارتی گره ترکی بافته می‌شوند.
به‌کارگیری الیاف کاملاً تابیده‌شده توسط قالی‌بافان موجب شده که گره‌های فرش آنان در پشت فرش به‌خوبی دیده شود، تمایل بافندگان در نوع بافت بیشتر به قالی‌های «لول‌بافت» است.
اما به‌راستی باید دید در این استان که قدمت تاریخ و فرهنگ را در آن شاهد هستیم، وضعیت بافت فرش‌های دستباف این‌روزها چه وضعیتی دارد، آیا چرخ تولید و فروش به‌خوبی می‌چرخد و یا مشکلاتی در این مسیر خودنمایی می‌کند؟
با این تفاسیر بر آن شدیم که پای صحبت‌های یکی از فعالین در حوزه فرش استان کردستان بنشینیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
قبلاً برای تولید فرش دستباف شوق و ذوقی داشتیم
کمال درستکار که به گفته خود ورود به عرصه فرش دستباف را نزد پدر شروع کرده، در گفت‌وگو با خبرنگار ما درخصوص حال این‌روزهای فرش دستباف کردستان چنین گفت: پدرم در بازار فرش حدود ۸۰ سال فعالیت داشت و من نیز در حدود ۳۵ تا ۴۰ سال شاگردی او را در این زمینه کردم.
وی با بیان اینکه در ابتدا در قالب سه کارگاه کوچک در زمینه تولید فرش دستباف و پشتی فعالیت داشتیم اما به‌مرور وضعیت تغییر کرد، عنوان کرد: چند سال پیش وضعیت فروش فرش دستباف مناسب بود و برای تولید آن شوق و ذوق داشتیم، اما به‌مرور وضعیت فروش بدتر شد و هم‌اکنون بازار در رکود است.
با وضعیت بخورونمیر پیش می‌رویم
این فعال حوزه فرش دستباف کردستانی با بیان آنکه این‌روزها نه‌تنها بحث فروش بلکه بحث تولید هم تعریفی ندارد، تشریح کرد: چندسالی است که در زمینه فروش فرش دستباف فعالیت دارم و فرش‌ها را از تولیدکنندگان می‌خرم، اما حتی در زمینه فروش هم وضعیت تعریفی ندارد و تنها با وضعیت بخورونمیر پیش می‌رویم.
درستکار با بیان اینکه وضعیت چنین بود و شیوع ویروس کرونا هم به آن اضافه شد، اظهار کرد: درحال حاضر وضعیت بازار فروش فرش دستباف در کردستان صفر است، تعطیلی‌ها به سبب شیوع ویروس کرونا از یک‌سو، ترس مردم از آمدن به بازار در روزهای شیوع ویروس کرونا از سویی دیگر، اما با نامناسب بودن بازار فروش هم روبه‌رو هستیم.
حتی اگر سرمایه‌ای هم برای ورود مجدد در بحث تولید فرش دستباف داشتم دیگر در این عرصه ورود نمی‌کردم
وی با اشاره به اینکه حتی اگر سرمایه‌ای هم برای ورود مجدد در بحث تولید فرش دستباف داشتم دیگر در این عرصه ورود نمی‌کردم، خاطرنشان کرد: امیدی نسبت به آینده در این زمینه وجود ندارد و حتی گاه به این فکر می‌کنم که اگر مغازه‌ام را اجاره داده بودم، بیشتر منفعت برایم داشت.
حتی یک نفر صادرکننده فرش در این منطقه نداریم!
این فعال حوزه فرش دستباف کردستانی درخصوص وضعیت فروش فرش‌های دستباف نیز مطرح کرد: در گذشته فرش‌های تولیدیمان در تهران و استان‌های داخل کشور خریدار داشت، اما الان حتی فروشمان در داخل سنندج هم کم شده است، چه برسد به تهران!
وی با تأکید بر اینکه سال‌ها پیش بازار اصلی فروش فرش‌های دستبافمان تهران بود و بسیار در این زمینه فروش مناسبی داشتیم، خاطرنشان کرد: این‌روزها میزان تولید و فروشمان نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است.
خبری از صادرات در این زمینه نیست، هرکسی حرفی زده، شایعه است
درستکار درخصوص وضعیت صادرات فرش‌های دستباف کردستان نیز با یک خنده تلخ مطرح کرد: خبری از صادرات در این زمینه نیست، هرکسی حرفی زده، شایعه است؛ حتی یک نفر صادرکننده فرش در این منطقه نداریم!
اما به‌راستی با توجه به سیاست‌های اقتصادی دولت برای گسترش صادرات غیر نفتی، توان و پتانسیل‌های کردستان و وجود نیروی کار ماهر در مناطق شهری و روستایی استان، چرا تاکنون برنامه‌ریزی‌هایی در جهت گسترش، احیا و زنده ماندن این هنر صورت نگرفته است؟ مگر نه اینکه زنده ماندن هنر و صنعت بوده که زنده ماندن فرهنگ و آداب و رسوم و هویت ما را رقم می‌زند؟ به‌راستی زمان آن رسیده تا برای مهیا کردن زمینه‌های صادراتی، زیرساخت‌های تولید مناسب و ایجاد بازارچه‌های فروش فرش‌های دستباف کردستان را در دستور کار مسئولین استانی و کشوری ببینیم.
لازم است که مسئولان با اجرای برنامه‌هایی زمینه را برای گسترس دوباره این صنعت در بین خانوارها فراهم کنند.
این برنامه‌ها می‌تواند به‌صورت اعطای تسهیلات، تخفیف‌های بیمه‌ای برای بافندگان، ایجاد بسترهای مناسب جهت تجارت این کالای نفیس در بازارهای جهانی، برپایی نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی، رونق دوباره بازارچه‌های مرزی و مواردی از این‌دست باشد تا نه‌تنها دوباره چراغ واحدهای تولیدی روشن شود، بلکه نبض زندگی در تاروپور فرش‌های دستباف به صدا درآید و شاهد خنده‌های تلخ صادرات و فروش به بافندگان فرش دستباف کردستان نباشیم.
