براساس آمارها و گزارش‌های منتشرشده به‌طور متوسط هر فرد ایرانی بالای ۴۵سال بیش از ١٢ دندان خراب دارد، میزان پوسیدگی دندان در کودکان زیر ۶سال چندین برابر شده، بیش از ٩٠درصد مردم بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی‌کنند، بسیاری از ایرانیان تمایلی به مسواک زدن ندارند و حتی روش درست مسواک زدن را نمی‌دانند، پوسیدگی و خرابی دندان نسبت به ٢٠سال گذشته ٣برابر شده است، ٢۵درصد جمعیت کشور در روستاها به‌طورکلی از خدمات دهان و دندان محرومند، به این وضع باید نبود برنامه ملی مدون بهداشت و دهان دندان، فقدان بودجه لازم و پوشش ندادن خدمات دندانپزشکی ازسوی بیمه‌های پایه درمانی را هم اضافه کرد، همه این موارد بیانگر این است که سلامت دهان و دندان ایرانیان به مرز بحران رسیده است.
این‌که چرا جامعه ایرانی به بهداشت دهان و دندان خود کم توجه یا به عبارتی بهتر بی‌توجه است، دلایل متعددی دارد. قیمت‌های سرسام‌آور دندانپزشکی، عدم پوشش بیمه‌ای مناسب و متناسب با روند رو به رشد هزینه‌های درمانی، نبود نظارت کافی ازسوی مسئولان بهداشت و درمان، استفاده از تجهیزات و مواد مصرفی بی‌کیفیت در سایه نبود نظارت ازسوی مراجع ذیصلاح، نبود آموزش و توجه به پیشگیری از پوسیدگی و خرابی دندان در سنین مختلف به‌ویژه دوران کودکی و نوجوانی از عمده‌ترین دلایل وضع نابسامان و بحرانی بهداشت دهان و دندان درکشور است. مشکلات و نقصان‌هایی که باعث شده این بخش ازسوی سیدحسن هاشمی به آشفته بازار دندانپزشکی تعبیر شود، بخشی که به گفته او حتی در وزارت بهداشت صاحبی ندارد و تمام مسائل مربوط به این بخش توسط یک دبیرخانه پیگیری می‌شود.
بیمه‌ها مردم را به کشیدن دندان ترغیب می‌کنند
شاید در نگاه اول بالابودن هزینه‌های درمان بیماری‌های دندان متهم ردیف اول وضع به وجود آمده در این حوزه باشد. هزینه‌هایی که به جز «در موارد خاص و البته تامل‌برانگیز» ازسوی بیمه‌ها کوچکترین حمایتی از آن نمی‌شود. این هزینه‌ها حتی با اجرای طرح تحول نظام سلامت هم کاهش پیدا نکرد تا همچنان پیشگیری و درمان بیماری‌های دهان و دندان یکی از پرهزینه‌ترین بخش‌های حوزه سلامت درکشور باشد. شاید به همین دلیل هم بود که وزارت بهداشت به جای کاهش هزینه‌های پرداختی از جیب مردم درحوزه درمان بیماری‌های دهان و دندان، برنامه‌هایش را درحوزه پیشگیری از پوسیدگی آن هم در سنین کودکی و در مدارس ابتدایی پیگیری کرد، تا با توجه به محدودیت در منابع موجود، بهترین گزینه را برای بهبود و ارتقای شاخص‌های سلامت دهان و دندان در جامعه ایرانی کلید بزند اما با این همه بخش زیادی از مردم به دلیل بالابودن هزینه‌های دندانپزشکی، دندان‌های دایمی خود را برای همیشه از دست می‌دهند. موضوعی که به گفته نوید ناصری عضو شورایعالی نظام‌پزشکی عملکرد و رویه بیمه‌های درمانی در بروز آن نقش بسیار مهمی دارند. «درواقع بیمه‌های درمانی با تحت پوشش قرارندادن هزینه‌های ترمیم دندان از یک طرف و تحت پوشش قراردادن هزینه‌های کشیدن دندان ازسوی دیگر، عملا مردم را به سمت کشیدن دندان ترغیب می‌کنند.» ناصری با بیان این مطلب به «شهروند» می‌گوید: «بیمه‌های پایه، چهار مورد خدمات دندانپزشکی را تحت پوشش قرار می‌دهند. این چهار مورد شامل ویزیت (معاینه)، کشیدن دندان، جرم‌گیری و رادیوگرافی است. البته بخشی از هزینه‌های ساخت دندان مصنوعی را هم تحت پوشش قرار می‌دهند، اما رویکرد بیمه‌ها حفظ دندان با استفاده از روش‌های درمانی دیگر چون (عصب‌کشی، روکش، پرکردن دندان و…) نیست، درحالی که با این روش‌ها می‌توان دندان را به‌عنوان عضوی از بدن نگه داشت.»
به گفته عضو شورایعالی نظام‌پزشکی ترمیم یک دندان ٨٠ تا ١٠٠هزارتومان و درصورت نیاز به عصب‌کشی بیش از ٣٠٠هزار تومان هزینه به بیمار تحمیل می‌کند. بیمار با توجه به شرایط بیمه‌ای و رهایی از درد، ناچار می‌شود دندان خود را بکشد زیرا پوشش بیمه‌ای نگهداری دندان را تقبل نمی‌کند. دندانی که با یک ترمیم ساده یک عمر حفظ می‌شود، به دلیل ضعف پوشش بیمه‌ای کشیده می‌شود. این رویه باعث شده سالانه حدود ۴میلیون دندان دایمی درکشور کشیده شود، درصورتی که بیش از ۸۰درصد این ۴میلیون دندان قابل نگهداری است.
ناصری با بیان این‌که کشیدن دندان یک نقص عضو است، اضافه می‌کند: «کشیدن دندان، معلولیت جسمی است و دندان مصنوعی جایگزین عضو اصلی می‌شود. همه بیمه‌های پایه تا حدودی بخشی از هزینه درمان اندام مصنوعی را پرداخت می‌کند. یکی از وظایف مهم بیمه‌ها در دنیا کاهش یا پیشگیری از نقص عضو است. مثلا اگر دستی عفونت کرد، بیمه نمی‌تواند از قبول هزینه‌های آن شانه خالی کند و بعد از آن‌که دست قطع شد، بخشی هزینه دست مصنوعی را پرداخت کند! بیمه پایه سلامت باید جلوی از دست رفتن دندان‌های قابل نگهداری را بگیرد. بنابراین ما تلاش می‌کنیم که صنعت بیمه را مجاب کنیم، از تصمیم‌گیری‌های یک‌طرفه دور شود.»
آموزش و پیشگیری از پوسیدگی دندان تعرفه ندارد
این عضو شورایعالی نظام‌پزشکی به ضعف در رعایت بهداشت و پیشگیری از پوسیدگی دندان درکشور هم اشاره می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «بسیاری از مردم ما حتی در بین اقشار تحصیلکرده، روش‌های مناسب مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را نمی‌دانند. اقدامات پیشگیرانه در بهداشت دندان مانند همه رشته‌های دیگر پزشکی نقش موثری در جلوگیری از معضلات بزرگ بهداشتی دارد اما ایرانی‌ها تا دندانشان درد نگیرد و به قول معروف وقت کشیدنش نرسد، سراغ دکتر و درمانگاه نمی‌روند. این ضرب‌المثل که دندانی را که درد می‌کند، باید کند یا مواردی شبیه به این نشان‌دهنده نوع فرهنگ ما در زمینه بهداشت دهان و دندان است. مراجعه نکردن مرتب به دندانپزشک نیز باعث شده بسیاری از بیماری‌هایی که با هزینه اندک قابل درمان هستند، به وضعی بحرانی تبدیل شده و هزینه‌های سنگینی را به بیماران تحمیل کند.»
او در پاسخ به این پرسش که چرا در زمینه آموزش و پیشگیری از پوسیدگی دندان اقدام درخور توجهی درکشور انجام نمی‌شود، می‌گوید: «این موضوع هم به نوعی به پوشش‌های ناقص و سیاست‌گذاری‌های اشتباه نظام سلامت کشور برمی‌گردد. به‌طورکلی نظام سلامت کشور از گذشته‌های دور تاکنون درمان‌محور بوده است. به همین دلیل هم تعرفه‌های خدمات حوزه سلامت عمدتا بر درمان متمرکز است. بیمه‌های پایه درمانی هم با توجه به این سیاست عمل می‌کنند. وقتی که ما درکشور برای آموزش بهداشت و پیشگیری تعرفه نداریم، چطور می‌توان توقع داشت که پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان درکشور ما نهادینه شود.»
ناصری کمبودهای مراکزدرمانی دولتی درحوزه دندانپزشکی را یکی دیگر از مشکلات عنوان می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «بیش از ٩٠درصد از خدمات دهان و دندان درکشور توسط بخش خصوصی ارایه می‌شود و تاکنون هیچ دولتی برای بهبود شاخص‌های سلامت دندان درکشور اقدام موثری انجام نداده است تا وقتی که در وزارت بهداشت معاونت دهان و دندان تأسیس نشود، این وضع ادامه دارد و سلامت دهان دندان درکشور مغفول می‌ماند. همان‌طور که همه دیدند، طرح تحول نظام سلامت با تمام دستاوردهایش، عملا دراین حوزه کاری از پیش نبرد. ما از وزارت بهداشت انتظار داریم اقدامات فوری برای ارتقای سلامت دهان و دندان درکشور انجام دهد. سلامت دهان و دندان درکشور به مرز بحران رسیده است.»
کلینیک‌های دندانپزشکی ارزان قیمت در راهند
این صحبت‌ها درحالی ازسوی ناصری عضو شورایعالی نظام‌پزشکی مطرح می‌شود که مسئولان بلندپایه وزارت بهداشت هم به کمبودها و مشکلات در بخش دهان و دندان اذعان دارند و البته برنامه‌هایی را هم برای بهبود این وضع درنظر دارند. به‌طوری که چندی پیش ایرج حریرچی قائم‌مقام وزیر بهداشت با تأیید کاهش مراجعات مردم به مطب دندانپزشکی‌ها به دلیل نبود استطاعت مالی، از راه‌اندازی هزار کلینیک دندانپزشکی ارزان‌قیمت خبر داد. به گفته سخنگوی وزارت بهداشت اقدامات بهداشتی چون فیشر سیلندر(پرکردن شیار دندان) و معاینه دندان‌های بیش از ٧میلیون دانش‌آموز به منظور بهبود سلامت دندان‌های نسل فردای کشور و راه‌اندازی هزار کلینیک دندانپزشکی برای بزرگسال دو برنامه اصلی وزارت بهداشت دراین حوزه است. او دراین‌باره می‌گوید: «برخی‌ها مدام می‌گویند باید فقط به بهداشت پرداخت بالاخره مردمانی داریم که ٣٠- ۴٠ و ۵٠ سالشان است ولی مسواک نزدند و الان دندان‌هایشان خراب است و نمی‌توانیم به آنها بگوییم که می‌رفتی مسواک می‌زدید، بالاخره دندان‌هایشان پوسیده است و باید ما پاسخگو باشیم زیرا این افراد مجبور هستند با قیمت بالا برای رفع این مشکلات هزینه کنند. از طرف دیگر جامعه دندانپزشکان نیز اذعان دارند که هزینه این‌گونه خدمات آن‌قدر بالا رفته است که مردم خدمات دندانپزشکی را رها کرده‌اند. براین اساس یک بسته‌ای آماده شده است که منابع آن نیز در طرح تحول دیده شده، در این بسته با راه‌اندازی هزار کلینیک دندانپزشکی، با تعرفه‌های منطبق با استطاعت مردم در مراکزدولتی و شبه‌دولتی خدمات دندانپزشکی ارایه می‌دهند.»
دندان‌هایی که به جای ترمیم کشیده می‌شوند
همایون فراست عضو هیأت‌مدیره انجمن دندانپزشکی کشور در گفت‌وگو با «شهروند» آمار و ارقام جالب توجه و البته قابل تأملی درخصوص پوسیدگی دندان درجامعه ایرانی عنوان می‌کند. او می‌گوید که میزان پوسیدگی دندان کودکان کمتر از ۶سال در ٢٠سال گذشته ۴برابر افزایش یافته است: «براساس آمارها در دهه۶٠ شمسی، DMF شاخص (پوسیدگی، پرشدگی و بی‌دندانی) در ایران حدود ٨/١ بود و این شاخص در سال ٩٢ به ٨/۵ رسیده است. این آمار یعنی به‌طور متوسط هر فرد بالای ۱۲سال ایرانی ۶ دندان خراب دارد. همچنین براساس آمار به دست آمده در سال گذشته افراد بین ۳۳ تا ۴۸سال ایرانی بیش از ۱۳درصد پوسیدگی دندان داشته‌اند. درحال حاضر به‌طور متوسط هر ایرانی بالای ۴۵سال ١٢ تا ١۴ دندان خراب و پوسیده دارد.»
او ادامه می‌دهد: «موضوع نگران‌کننده درحوزه سلامت دهان و دندان کشور درصد ترمیم دندان‌های پوسیده درکشور است. در ایران فقط ١٠ تا ٢٠درصد دندان‌های آسیب‌دیده به علت پوسیدگی ترمیم می‌شوند و سایر موارد یا کشیده می‌شوند یا به صورت پوسیده در دهان باقی می‌مانند. افراد بالای ۴٠سال در ایران ٨ تا ١٠ دندان کشیده دارند، با توجه به این‌که هر فرد بزرگسال باید ٢٨ دندان سالم داشته باشد، به‌طور متوسط هر ایرانی ۴٠ساله حدود ٢٠ دندان دارد. این درحالی است که ساکنان اروپا در سن ۴٠سالگی ٢٧ تا ٢٨ دندان دارند و این بدان معناست که درکشورهای اروپایی دندان‌های پوسیده ترمیم‌شده و نگهداری می‌شوند ولی در ایران دندان‌ها کشیده می‌شوند.»
به گفته عضو هیأت‌مدیره انجمن دندانپزشکی کشور این آمارها نشان می‌دهد که به مشکلات مردم درحوزه دندان پاسخ داده نمی‌شود. کشور درحوزه بهداشت دهان و دندان با چالش نیروی انسانی مواجه است، به‌طوری که متاسفانه ٢۵درصد جمعیت کشور در روستاها به خدمات دندانپزشکی دسترسی ندارند: «متأسفانه در نظام بهداشتی و درمانی کشور همکاران پزشک ما مشکلات دیگری را پیشرو می‌بینند و توجه درستی به مسائل دهان و دندان ندارند و در تصمیم‌گیری‌ها به حوزه دندانپزشکی به‌عنوان بخش کنار گذاشته‌شده نگاه می‌کنند، درصورتی که باید اقدامات مناسبی در این بخش صورت گیرد، ریشه بسیاری از بیماری‌ها مشکلات دهان دندان است.»
تعرفه‌ها پایین است؛ دندانپزشکان با بیمه‌ها قرارداد نمی‌بندند
فراست به کم‌کاری بیمه‌های درمانی درحوزه سلامت دهان دندان هم اشاره می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «درباره راهکار بیمه دندانپزشکی نظرات مختلفی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که بیمه دندانپزشکی مثل این است که به فردی بگویید سیگار بکشد و هرگاه بیمار شد، از دولت توقع داشته باشد هزینه درمانش را بپردازد. در دندانپزشکی هم اگر مشکلی برای دندان‌ها رخ می‌دهد، خود فرد کوتاهی کرده است و ما نباید با بیمه دندانپزشکی راه را برای این کوتاهی باز کنیم بلکه به جای آن باید با آموزش بهداشت و پیشگیری او را وادار کنیم که در حفظ سلامت دهان و دندان‌هایش فعالانه عمل کند. البته مخالفان این دیدگاه هم اعتقاد دارند درباره بیشتر بیماری‌ها این سهل‌انگاری بیمار است که باعث بروز بیماری‌های مختلف برای او می‌شود. پس آیا باید بیمه سایر رشته‌های پزشکی را نیز حذف کنیم تا مردم به فکر پیشگیری باشند؟»
او ادامه می‌دهد: «البته با تلاش‌های وزارت بهداشت بخش کوچکی از خدمات دندانپزشکی تحت پوشش بیمه‌های پایه درمانی قرار گرفت که آن هم جای بحث دارد. این پوشش به شکلی است تا خدمات پیشگیری برای کودکان و بزرگسالان ایجاد شود اما تعرفه‌ها به حدی پایین است که طبق اطلاعاتی که به انجمن رسیده، هیچ دندانپزشکی با بیمه قرارداد نمی‌بندد. متاسفانه بی‌توجهی بیمه‌ها به دندانپزشکی به علت بزرگ‌بودن حجم مشکل و ترسیدن بیمه‌ها به علت بار مالی زیاد خدمات دندانپزشکی باعث حداقلی بودن و پایین بودن تعرفه‌ها شده است و هیچ دندانپزشکی نمی‌تواند با این تعرفه‌ها اقدامات مورد نظر را انجام دهد. ظاهرا چیزی به تصویب رسیده که بیمه‌ها خدمات دندانپزشکی را پوشش دهند ولی معطل مانده است و در صحبت‌هایی که با مسئولان بیمه‌تامین اجتماعی داشتیم، متعجب بودند که چرا دندانپزشکی برای عقد قرارداد مراجعه نمی‌کند که علت آن قطعا نبود تعرفه‌گذاری واقعی است.»
فراست نتیجه این تعرفه‌گذاری غیرواقعی و نبود پوشش بیمه‌ای را بی‌بهر‌گی مردم از تمام سطوح خدمات دندانپزشکی عنوان می‌کند و می‌گوید: «ارایه‌نشدن خدمات دندانپزشکی به مردم به معنی وجود دندان خراب همراه با درد در دهان، غذا خوردن و جویدن نامناسب، تأثیر در زیبایی چهره افراد و پایین بودن کیفیت زندگی است که مردم باید از آن رنج ببرند.»
بهداشت‌کاران دندان حلقه مفقوده سلامت دهان و دندان
او نبود بهداشت‌کاران دهان و دندان را یکی دیگر از دلایل کاهش سلامت و بهداشت دندان درکشور عنوان می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «بهداشت‌کاران دندان حلقه مفقوده فرآیند سلامت دهان و دندان در ایران هستند چراکه در زمان فعالیت این قشر درکشور شاخصDMF در پایین‌ترین سطح ممکن بود. بهترین شاخص DMF یا شاخص پوسیدگی، ترمیم و کشیدگی دندان در ایران زمانی که بهداشت‌کاران دهان و دندان در روستاها فعالیت داشتند، در ایران به ثبت رسید. شاهد این مدعا نیز رقم پایین شاخص DMF در استان شیراز است که بهداشت‌کاران دندان همچنان در آن استان فعال هستند و این استان را به الگوی کاهش مشکلات و پوسیدگی دندان درکشور تبدیل کرده است.» عضو هیأت‌مدیره انجمن دندانپزشکی کشور در پاسخ به این پرسش که برای بهبود و ارتقای سلامت دهان و دندان درکشور چه اقداماتی باید انجام شود، می‌گوید: «با توجه به شرایط اقتصادی کشور و تجربه سایر کشورها نمی‌توان انتظار داشت همه دندان‌ها ترمیم شود چراکه با این حجم پوسیدگی هیچ سیستم سلامتی درجهان قابلیت ترمیم این دندان‌ها را ندارد چراکه حجم بسیار بالاست. براین اساس راهی جز پیشگیری وجود ندارد چراکه در هرشرایطی نمی‌توان پاسخ درمانی به این مشکلات ارایه کنیم. بنابراین باید تمام اهداف و استراتژی نظام سلامت دهان درحوزه بهداشت و پیشگیری متمرکز شود. درکشورهای حوزه اسکاندیناوی، استرالیا، نیوزلند، کانادا و انگلیس با اقدامات پیشگیرانه توانسته‌اند شاخص پوسیدگی دندان را درحد پایینی کنترل کنند.» او اضافه می‌کند: «بیشترین مشکل درحوزه سلامت دهان و دندان، ضعف مدیریت و نبود بسیج عمومی برای حل این مشکل با امکانات موجود است. چنانچه عزم عمومی و مدیریت مناسب در این راستا صورت گیرد. می‌توان با تلاش و کار صحیح روی آموزش و پیشگیری تا ۵سال آینده، سالی ۲واحد از درصد پوسیدگی دندان‌ها کم کرد.»
منبع:شهروند
