دکتر یونس شکرخواه – استاد ارتباطات و روزنامه‌نگاری – اخیرا در این زمینه به ایسنا گفته است: بحث امانت‌داری همیشه باید رعایت شود. زمانی که شما منبع را ذکر نمی‌کنید، خودتان را شریک یک اتفاق که نمی‌دانید چه هست، می‌کنید، اما زمانی که منبع را ذکر می‌کنید، مرز خودتان را کاملا مشخص می‌کنید؛ بنابراین به اصطلاح علمی به این اقدام «citation» (نقل قول کردن) و یا «attribution» (استناد کردن) می‌گویند که در این زمینه حتما باید منبع ذکر شود تا از مسئولیت شما کاسته شود.
اما اینکه چرا صداوسیما به عنوان رسانه‌ای که عنوان «ملی» را یدک می‌کشد، اغلب به این اصل امانت‌داری بی‌توجه است، پرسشی است که ایسنا در گفت‌وگو با یکی از مدرسان رشته ارتباطات به بحث گذاشته است.
سیدرضا خوشرو در این زمینه چنین بیان می‌کند: صداوسیما به پشتوانه انحصاری بودنش این کار را می‌کند. چون تنها صداوسیمای رسمی موجود در کشور است، به خود اجازه می‌دهد که اخبار بقیه رسانه‌ها را بدون ذکر منبع استفاده کند.
اتفاقی که طی روزهای اخیر در مورد یکی از خبرهای ایسنا هم افتاد.
در روز ۲۲ بهمن امسال ایسنا خبری را همراه با ویدئو منتشر کرد که از حضور سردار سلیمانی در راهپیمایی ۲۲ بهمن خبر می‌داد.
این خبر با بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی مواجه شد و حتی گفته می‌شود واکنش گروه داعش را هم در پی داشت. اما نکته تاسف‌بار این بازتاب رسانه‌ای، نحوه‌ی برخورد بخش‌های خبری صداوسیما با این ویدئوی منتشرشده توسط خبرگزاری دانشجویان ایران بود؛ صداوسیما با حذف لوگوی ایسنا از روی این ویدئو که افت کیفی آن را هم موجب شده بود، در تمامی بخش‌های خبری خود به پخش آن اقدام کرد؛ این در حالی است که انتشار این ویدئو در تمامی شبکه‌های خبری و خبرگزاری‌های بنام جهان با ذکر منبع همراه بوده است.
خوشرو در ادامه‌ی این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش ایسنا که یک رسانه برای اینکه بتواند خودش را در سطح جهانی مطرح کند تا چه اندازه لازم است به ذکر منبع خبر توجه کند، گفت: رسانه‌های رسمی در دنیا یک خط مشی و سیاست‌نامه‌ای برای اصول حرفه‌ای خودشان قائل هستند که بعضا آنها را منتشر و حد و حدود و کپی رایت را مشخص می‌کنند؛ بنابراین استفاده از خبر، عکس‌ها و تصاویر در این رسانه‌ها قوانین و حد و حدودی دارد که در خط مشی خود آن را مطرح و ذکر می‌کنند اما متاسفانه چنین خط مشی‌ای را تاکنون در صداوسیما ندیده‌ایم. شاید هم یک اصول نانوشته‌ای در بین آنها وجود دارد و خودشان به درجه‌ای رسیده‌اند که آن را تغییر می‌دهند.
خوشرو در ادامه در عین حال درباره معاونت خبری صداوسیما بیان کرد: در دوره اخیر که آقای جبلی معاونت خبر سازمان صدا و سیما را برعهده گرفته‌اند به نظر می‌رسد خبر و خبررسانی کمی رنگ حرفه‌ای‌تر به خود گرفته است و به سمت استانداردهای حرفه‌ای روز دنیا حرکت می‌کند ولی تا پیش از این کار ژورنالیستی قدیمی بود. یک خبرنگار ذکر منبع را رعایت می‌کرد و خبرنگار دیگری رعایت نمی‌کرد اما گاهی اوقات هم خبرنگار ذکر منبع را رعایت می‌کند اما این پخش خبر است که می‌گوید نباید منبع ذکر شود چرا که آن رسانه تبلیغ می‌شود و این نقطه ضعف صداوسیماست که با وجود خبرنگاران گسترده در کشور و دنیا برای یک خبر چند ثانیه‌ای منبع را ذکر کنند؛ بنابراین چون رسانه حرفه‌ای است زورش می‌رسد که زور بگوید.
این استاد ارتباطات در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود در پاسخ به این پرسش که نیاوردن یک منبع خبر چقدر می‌تواند در نامعتبر بودن یک رسانه در سطوح مختلف تاثیرگذار باشد؟ بیان کرد: این اتفاق در رسانه‌های دنیا خیلی مهم است اما در ایران اصلا جدی گرفته نمی‌شود. در ایران حق کپی رایت خیلی مهم نیست. برای مردم هم جا نیفتاده است که خبرها را در شبکه‌های اجتماعی بدون منبع می‌گیرند و این شایعات را باور می‌کنند. حال اگر این اخبار را از رسانه ملی ببینند که دیگر حتما باور می‌کنند و برایشان مهم نیست که این خبرها منبع داشته، خبرنگار صداوسیما این خبر را تهیه کرده و خبر برای خودشان بوده یا نه.
او در این زمینه مطرح کرد: زمانی که منبعی ذکر می‌شود، این توجه برای یکسری نخبگان است که اصول حرفه‌ای ژورنالیستی و خبرنگاری را می‌دانند. بنابراین زمانی که یک فیلم را همزمان رسانه‌ها با لوگوی خود بدون ذکر منبع کار می‌کنند، برای کسانی که اصول حرفه‌ای ژورنالیستی را می‌دانند، مشخص نیست که منبع خبر کدام رسانه است و کدام رسانه خبر را دزدیده است.
وی بیان کرد: ما در این حوزه‌ها نیازمند فرهنگسازی هستیم؛ اولا نخبگان ما خودشان باید به این موضوعات توجه کنند و دوما این اتفاق باید برای مردم مهم باشد. متاسفانه افکار عمومی که اصلا برایشان مهم نیست و به دنبال این نیستند که خبر را چه کسی دزدیده است نخبگان هم حوصله ندارند منبع خبر را پیگیری کنند. در شرایطی یک نخبه‌ی رسانه‌شناس منبع خبر را درک می‌کند که رسانه‌های مختلف را رصد کند. در چنین شرایطی حداقل این شبهه می‌تواند در ذهنش شکل بگیرد که منبع را چه کسی از چه کسی دزدیده است و بداند اصل خبر برای کدام رسانه است.
دکتر خوشرو
سیدرضا خوشرو گفت: خوب است یک استانداردسازی و یک الگوی واحد رسانه‌ای در زمینه ذکر منبع وجود داشته باشد که همه بدانند تا چه حدی باید ذکر منبع داشته باشند و از آن طرف هم راه‌هایی برای مقابله با آن موارد تخطی ذکر شود و قابل پیگیری باشد. اصل این اتفاق به آموزش و فرهنگ سازی هم نخبگان هم اهالی رسانه و هم مردم برمی‌گردد.
