گروه اقتصادی: پرورش مرغ به شکل صنعتی در ایران از سال ١٣٣٣ با واردکردن جوجه مرغ‌های یک‌روزه یا تخم‌مرغ‌های نطفه‌دار از نژادهای اصلاح‌شده خارجی آغاز شد و توسعه آن در این مدت به حدی بوده است که امروزه توانسته بخش قابل‌توجهی از پروتئین حیوانی کشور را فراهم کند.صنعت پرورش طیور در کشور ما از ۶ فعالیت اصلی، پرورش مرغ‌لاین، پرورش مرغ اجداد، پرورش مرغ مادر، تولید جوجه یک‌روزه، پرورش مرغ تخم‌گذار، پرورش مرغ گوشتی و یک فعالیت جنبی پرورش پولت تشکیل‌شده است.
مصرف روزانه پروتئین بر سلامت افراد جامعه از اثرگذاری بالایی برخوردار است و تخم‌مرغ به‌عنوان منبع مهم و غنی تامین پروتئین حیوانی، محصول اصلی و تولید نهایی مرغداری‌های پرورش مرغ تخم‌گذار به شمار می‌رود. بنابراین داشتن آمار دقیق از وضعیت مرغداری‌های پرورش مرغ تخم‌گذار و میزان تولید تخم‌مرغ در کشور حائز اهمیت است.
همچنین بر اساس نتایج حاصل از اجرای طرح آمارگیری از مرغداری‌های پرورش مرغ تخم‌گذار کشور در سال ۱۳۹۷، تعداد ۱۷۴۶ مرغداری با فعالیت پرورش مرغ تخم‌گذار در کشور وجود داشته که از این تعداد ۱۳۵۲ واحد مرغداری فعال و ۳۹۴ واحد غیرفعال است. شرکت «مرغک» یکی از شرکت‌های تابعه هلدینگ کشاورزی کوثر است که درزمینه پرورش مرغ اجداد و مادر و جوجه یک‌روزه تخم‌گذار فعالیت می‌کند. این مجموعه با قدمت ۴۸ سال یکی از مهم‌ترین زنجیره‌های تامین تخم‌مرغ کشور است و با تولید حدود ۵۰درصد جوجه‌های تخم‌گذار توانسته نیمی از تخم‌مرغ‌های مصرفی کشور را تامین کند. این مجموعه در حال حاضر بزرگترین مجموعه دارای مرغ اجداد تخم‌گذار از نژاد «های‌لاین» در کشور و آسیای مرکزی است.
بنا به گفته مدیرعامل شرکت «مرغک» فعالیت اصلی هلدینگ کشاورزی کوثر و شرکت‌های زیرمجموعه آن صرفا اقتصادی نیست و تامین امنیت غذایی سرفصل مهم این هلدینگ محسوب می‌شود.محمد سبحانی‌مطلق معتقد است: حلقه‌های تولید مرغ تخم‌گذار در کشور بسیار متعدد است و اگر یکی از این حلقه‌ها ناکارآمد یا مملو از مدیریت ناصحیح باشد کل زنجیره تولید تخم‌مرغ با چالش روبه‌رو می‌شود.برای آشنایی بیشتر با این مجموعه پای صحبت مدیرعامل مرغک نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
موقعیت شرکت «مرغک» در منطقه غرب آسیا چطور است؟
شرکت «مرغک» اولین شرکت تولیدکننده جوجه یک‌روزه تخم‌گذار است که حدود ۴۸ سال است که فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده جوجه یک‌روزه تخم‌گذار در ایران است. این شرکت نماینده انحصاری نژاد «های‌لاین» آمریکا در ایران محسوب می‌شود که جزو برترین نژادهای دنیا بوده و ۸۰ درصد از تخم‌مرغ دنیا را تامین می‌کند. این شرکت تنها شرکت در خاورمیانه است که دارای واحد اجداد تخم‌گذار است.کشورهای دیگر ازجمله ترکیه، عربستان و آذربایجان تا سطح واحدهای مادر تخم‌گذار های‌لاین را دارند؛ جمهوری اسلامی ایران و شرکت مرغک، تنها شرکت دارای اجداد نژاد «های‌لاین» است. طی سال‌های اخیر ایران توانسته با توان تخصصی و تجربه شرکت‌های بین‌المللی مانند مرغک در تولید این محصول در آسیای مرکزی سرآمد باشد و به‌یقین می‌توان گفت به‌‌رغم اینکه ترکیه در چند سال اخیر توانسته گام‌های جدی در تولید و عرضه مرغ‌های تخم‌گذار و گوشتی داشته باشد ایران توانسته در تولید اجداد نژاد «های‌لاین» موفق باشد.
این موفقیت از کجا نشات می‌گیرد؟
به‌طورکلی شرکت‌هایی که در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند و نمایندگی محصولات یک برند جهانی را دارند باید همگام با استانداردهای بین‌المللی فعالیت کنند، چراکه هیچ شرکت جهانی اعتبار جهانی خود را بازیچه شرکت‌های ناکارآمد نمی‌کند.
میزان تولید جوجه تخم‌گذار شرکت مرغک در کشور چقدر است؟
این شرکت پتانسیل تولید ۲۵ میلیون جوجه تخم‌گذار را دارد اما این میزان تنظیم بازار را از بین می‌برد، بنابراین تولید یک‌ساله این شرکت حدود ۱۷ تا ۱۸ میلیون جوجه است که با این میزان ۵۰درصد تخم‌مرغ کشور را تولید و ۵ شرکت دیگر با مشارکت هم مابقی نیاز کشور را تولید می‌کنند.
به گفته بسیاری از تولیدکنندگان مرغ‌های تخم‌گذار، تولید این محصول در کشور صرفه اقتصادی ندارد نگاه شما به این موضوع چیست؟
به‌طورکلی صرفه اقتصادی در تولید ناشی از عملکرد علمی است اگر تولیدکنندگان رویکرد علمی به مساله تولید داشته باشند با مدیریت صحیح می‌توانند بهره‌وری بالایی داشته باشند، هرچند تمامی فعالیت‌های هلدینگ کشاورزی کوثر در راستای صرفه اقتصادی نیست و این هلدینگ و زیرمجموعه‌های آن در تلاش هستند تا سهم واقعی در تامین امنیت غذایی داشته باشند.
طی ماه‌های اخیر افت و خیز قیمت و کمبود یا ازدیاد تخم‌مرغ به مساله جدی در کشور تبدیل شده است این مساله از کجا نشات می‌گیرد؟
در ابتدای امر باید گفت مدت طولانی است که تخم‌مرغ در کنار محصولاتی ازجمله گوشت سفید و گوشت قرمز از مواد غذایی مهم و در ارتباط مستقیم با امنیت غذایی قرار دارد، مقوله‌ای که در توسعه پایدار نیز شاخص و مهم محسوب می‌شود. افت‌وخیز قیمت این محصول طی ماه‌های اخیر به عوامل متعددی بستگی دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به مشکلات تامین نهاده و دان، نوسانات هزینه‌های تولید ازجمله دستمزد پرسنل، تجهیزات، جوجه، واکسیناسیون و دارو و نیز مسائل مربوط به عرضه و تقاضا اشاره کرد.به‌هرحال نباید فراموش کرد که تولید مانند زنجیره‌ای است که تک‌تک عوامل حلقه‌های این زنجیره محسوب می‌شود. زمانی که حتی یکی از حلقه‌ها فعالیت‌های محوله را به‌درستی انجام ندهد کارآمدی زنجیره به مخاطره می‌افتد. اصلی‌ترین مشکل تولید مرغ و تخم‌مرغ کشور، کمبود نهاده‌ها، عدم مدیریت صحیح مصرف توسط واحدهای پرورش‌دهنده و همچنین قیمت بالای نهاده‌ها است.
چرا این مساله در سال‌های قبل وجود نداشت؟
صنعت مرغداری در کشور صنعت بسیار قدیمی و موفقی است و این‌گونه نیست که بگوییم آشنایی با تولید و مشکلات این صنعت نداریم. در حال حاضر در بیشتر شرکت‌ها ازجمله شرکت «مرغک» افرادی فعالیت دارند که ۵۰ سال از عمرشان را صرف این صنعت کرده‌اند، بنابراین مشکل را باید از سرشاخه جست‌وجو کرد. مشکلات صنعت مرغداری برخلاف صنایع دیگر مانند خودرو یک‌شبه هویدا نمی‌شود؛ به‌طور مثال در صنایع خودرو اگر دستگاهی به‌درستی کار نکند تولید خط با مشکل روبه‌رو می‌شود اما از آنجا که جوجه‌های تخم‌گذار نیازمند صرف زمانی ۵ماهه برای تولید تخم‌مرغ هستند مشکلات بعد از ۶ ماه آشکار می‌شود . بنابراین باید مسوولان قبل از این ۶ ماه به فکر رصد و حل چالش‌ها باشند که متاسفانه در این خصوص سهل‌انگاری‌های زیادی صورت گرفت.
در حال حاضر دلالی یکی از مشکلات این حوزه است. نگاه شما به این مساله چیست؟
هم‌اکنون دلالی جزو این صنعت است و حذف آن با شعار امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان این مقوله را سروسامان داد. یکی از راهکارها استفاده از سامانه‌های توزیع است. در چند سال اخیر «ساما صط» سامانه مدیریت اطلاعات صنعت طیور توانسته بخشی از مشکلات را حل‌وفصل کند؛ اما باید در کنار این سامانه‌ها از نیرو و تخصص تشکل‌های واقعی و برآمده از بدنه صنعت نیز بهره برد. در این اینجا باید یادآور شوم یکی از مشکلات این صنعت ناشی از فراوانی تشکل‌ها است. متاسفانه در حال حاضر ده‌ها تشکل، اتحادیه و کانون برای بخش طیور ایجاد شده که این موضوع کاملا غلط و ناصواب است.
این صنعت نیازمند تشکل قوی و جامع است تا بتواند با همدلی، همفکری و تاثیرگذاری بر بدنه جهاد کشاورزی در حل بحران‌ها موفق عمل کند. در حال حاضر در این حوزه تصدی‌گری در کشور بر عهده وزارت جهاد است، این درحالی است که این ارگان باید تسهیل‌گر باشد و تصدی‌گری را بر عهده تشکل‌های حرفه‌ای بگذارد.
ترکیه در این مقوله تجربه بسیار موفقی داشت. طی چند سال اخیر این کشور با حمایت تشکل‌های قوی توانسته گام‌های مطلوبی در تقویت زنجیره‌های تولید داشته باشد؛ بنابراین ایجاد تشکل‌های قوی برآمده از بدنه صنعت بدون دخالت دولت می‌تواند جوابگوی بخش بزرگی از مشکلات باشد.
آیا شما به‌عنوان فعال صنعت کشاورزی رضایت کافی از عملکرد وزارت جهاد کشاورزی دارید؟
در ابتدای امر باید گفت وضعیت موجود در جامعه ضعف ساختاری را نشان می‌دهد. اگرچه صنعت جوجه تخم‌گذار نسبت به جوجه‌های گوشتی با مشکلات کمتری روبه‌رو است، اما زمانی که جامعه با افزایش یا کمبود مرغ تخم‌گذار و مرغ گوشتی روبه‌رو می‌شود به‌وضوح می‌توانیم دریابیم که یک‌جایی از مدیریت مشکل دارد و این ضعف تنها ناشی از عملکرد یک فرد نیست بلکه سیستم با مشکل روبه‌رو شده است.در حال حاضر وزارت صمت سیاست‌های کلی طیور را به جهاد کشاورزی واگذار کرده البته شایسته بود این اتفاق پیش از اینها رخ می‌داد و امیدواریم گام‌های خوبی در این راستا برداشته شود.
دولت اخیرا اقدام به قیمت‌گذاری دستوری قیمت برخی کالاها کرده است که مرغ و تخم‌مرغ نیز ازجمله این کالاها محسوب می‌شوند. اکنون اهم چالش‌های تولیدکنندگان مرغ و تخم‌مرغ، مساله قیمت‌گذاری دستوری است؛ مرغداران مجبور هستند واکسن، دارو، مکمل‌ها و… را با قیمت ارز آزاد خریداری کنند و تنها نهاده‌ها است که ارز دولتی شامل آن می‌شود که آن‌هم مشکلات خود را دارد و به همه مرغداران نمی‌رسد. با وجود اینکه دولت تنها به نهاده‌ها ارز دولتی می‌پردازد، ۱۰۰ درصد تولید آنها را به‌صورت دستوری قیمت‌گذاری می‌کند که این موضوع سبب زیان تولیدکنندگان شده است. باید خاطرنشان کرد زمانی که سیستم توزیع نهاده‌ها قادر به تامین نیاز تولیدکننده با قیمت دستوری نیست، نباید انتظار عرضه با قیمت دستوری را داشت.
اما مساله بعدی انحصار در واردات نهاده‌ها است. انحصار در هر بازاری سبب ایجاد مشکل و چالش در آن بازار می‌شود. در صنعت مرغداری نیز انحصار در واردات خوراک یکی از مشکلات اساسی تولیدکنندگان است. انحصار سبب تاخیر در تحویل نهاده، نبود نظارت کافی و عدم کیفیت خوراک دام و عدم تنوع آنها شده است. ضعف در خدمات بازرگانی یکی دیگر از چالش‌ها است. اما با تمامی این اوصاف بانک مرکزی می‌تواند با یک‌میلیون یورو تمامی چالش‌های صنعت مرغداری را حل کند و این صنعت را بیمه کند اما متاسفانه ارائه ارز به این صنعت مهم و حیاتی مانند دیگر صنایع مثل صنعت آرایشی صورت می‌گیرد که این مساله خود چالش بزرگی محسوب می‌شود.
اما اگر بخواهم در خصوص بزرگترین نقطه ضعف وزارت جهاد کشاورزی بگویم به مساله عدم استفاده از افراد و تشکل‌های قوی برای عبور از بحران اشاره می‌کنم؛ تجربه نشان داده هر زمان که وزارت جهاد کشاورزی تکروی کرده با شکست روبه‌رو شده است.
تولیدکنندگان در خط مقدم بازار هستند و متاسفانه وزارت جهاد به دنبال آن است که با دوربین و با چشم مسلح این بازار را رصد کند که متاسفانه همواره با شکست روبه‌رو می‌شود.به هر حال اگر پیش‌تر برنامه‌ریزی در خصوص تامین و توزیع نهاده‌های دامی انجام می‌شد، بسیاری از این چالش‌ها رخ نمی‌داد و شرایط بهتری در وضعیت تولید کشور رقم می‌خورد؛ با این حال همچنان ضروری است که اقدامات مناسب از سوی مسوولان مربوطه صورت گیرد تا تولیدکنندگان بیش از این دچار ضرر نشوند و با اتخاذ راهکارهای مناسب از ضررهای پیش رو برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان جلوگیری به عمل آید.
آینده این صنعت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر از پتانسیل و ظرفیت‌های تشکل‌های قوی و تولیدکنندگان استفاده شود می‌توان ادعا داشت این بازار در بلندمدت، از تمام بحران‌ها عبور خواهد کرد. معتقدم بخش اعظمی از مشکلات ناشی از خودتحریمی است و اگر این مشکل حل نشود همچنان درگیر مشکلات عدیده‌ای بوده و خواهیم بود.راهکارهایی برای رفع این مشکلات ذکر شده است که احصای آمار دقیق جوجه‌ریزی، تخصیص سهمیه خوراک و…، رفع انحصار در واردات نهاده‌های دامی، تنوع‌بخشی در اقلام خوراکی، تنوع‌بخشی به مبادی وارداتی، افزایش شفافیت و نظارت‌پذیری سامانه‌ها، رفع ایرادات سامانه بازارگاه، نظارت مستمر و کارآمد بر همه اجزای زنجیره ارزش و همچنین رفع موانع تجاری و ایجاد انگیزه برای بازرگانان صاحب صلاحیت، از جمله این پیشنهادها است.
