۱۳ آبان ۱۳۴۳ /تبعید امام خمینی
در ابتدای سده اخیر، استعمار نوین جهانی این امکان را در اختیار سلطه گران قرار داد که با وضع قوانین و امضاء قرارداد در کشورهای مستعمره خود بدون استفاده از روش‌های قدیمی(جنگ و خونریزی) به اعمال زور و فشار بپردازند.ایران که همواره در معرض تهاجم استعمارگران بوده هم بارها با چنین قراردادهای تحمیلی روبه‌رو شد.
یکی از معروف‌ترین قراردادهای استعماری تاریخ، کاپیتولاسیون نام دارد. کاپیتولاسیون، از کاپیتولا (CAPITOLA)به مفهوم «قرارداد فصل به فصل» آمده و از آن به عنوان «قضاوت کنسولی» نیز یاد می‌شود و به طور کلی به این معناست که جرایم اتباع خارجی به عهده نمایندهٔ حقوقی دولت خارجی است و دولت مبدا حق مجازات آنها را ندارد.
ورود کاپیتولاسیون به ایران از زمان صفویه آغاز و تا دوران محمدرضا پهلوی ادامه پیدا کرد. اولین برخورد مردمی با این نوع از قراردادهای اجباری به معاهده ترکمانچای باز می گردد که طی آن قانون کاپیتولاسیون برای اتباع روسیه به رسمیت شناخته شد که در سال ۱۳۰۶، با فشار افکار عمومی وسیاست ایران پس از جنگ جهانی اول لغو شد. اما کمتر از سه دهه کاپیتولاسیون در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی برای اعطای مصونیت قضایی به اتباع آمریکایی در دولت اسدالله علم به تصویب رسید.
انتشار این خبر با واکنش شدید رهبر انقلابیون ایران، امام خمینی(ره)،روبه‌رو شد ، ایشان طی نطقی در۴ آبان ۱۳۴۳ این قرارداد را ننگین خواندند و در تشریح دلایل مخالفت خود با این قانون گفتند: اگر چنانچه کسی یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می‌کنند؛ اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می‌کنند و اگر چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگترین مقام ایران را زیر بگیرد، هیچ کس حق تعرض ندارد.
همین اظهارات و مخالفت‌ها بود که باعث شد حکومت شاهنشاهی پهلوی در نیمه‌شب ۱۳ آبان ۱۳۴۳، با کماندوها و ساواکی‌ها راهی قم شوند و با حمله به منزل امام ایشان را دستگیر کرده و پس از انتقال به تهران با یک هواپیمای نظامی امام را به ترکیه تبعید کنند.
۱۳ آبان ۱۳۵۷/شهادت
کمتر از چهار ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۷ در حالی که مردم انقلابی ایران بارهاوبارها مورد تجاوز،شکنجه و حمله نیروهای نظامی شاهنشاهی قرار می گرفتند؛ داغی دیگر بر دل مردم انقلابی ایران نشست. آن روزها اعتراضات و راهپیمایی‌ها علیه رژیم وقت نسبت به سال‌های گذشته علنی‌تر شده بود و در سطح جوامع بازاری،دانشگاهی و حتی دانش‌آموزی برگزار می‌شد. یکی از همین راهپیمایی‌های اعتراض‌آمیز در روز ۱۳ آبان توسط دانش‌آموزانی برگزار شد که مدرسه‌های خود را تعطیل کرده و به سمت دانشگاه تهران که یکی از مراکز اصلی تجمع معترضان بود،حرکت کردند.
دانش‌آموزان به دانشگاه تهران رسیدند و همراه دانشجویان و گروهی از مردم معترض در زمین چمن دانشگاه اجتماع کردند که پیش از ظهر با شلیک چند گلوله گاز اشک‌آور روبه‌رو شدند؛ اما آنها با فریاد الله‌اکبر،به اعتراضات خود ادامه دادند تا اینکه تیراندازی از سوی ماموران آغاز شد و ۵۶ نوجوان و جوان همانجا به شهادت رسیدند وصدها تن مجروح شدند.
خبر که به امام خمینی(ره) رسید ایشان در پیامی گفتند: عزیزان من صبور باشید، که پیروزی نهایی نزدیک است و خدا با صابران است . ایران امروز جایگاه آزادگان است. من از این راه دور، چشم امید به شما دوخته‌ام .صدای آزادیخواهی و استقلال طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم.
پس از پیروزی انقلاب جهت گرامی‌داشت یاد و خاطره شهیدان دانش‌آموز، ۱۳ آبان را به نام آنها نامگذاری کردند.
۱۳آبان ۱۳۵۸/استکبارستیزی
چند ماه بعد از پیروزی انقلاب و رای مردم به جمهوری اسلامی ایران، خبر بستری شدن محمدرضا پهلوی در بیمارستانی در آمریکا به منتشر شد که واکنش انتقادی امام خمینی(ره) و امامان جمعه را در پی داشت؛ از سوی دیگر در همان دوران حملات تروریستی در ایران صورت می گرفت که به وضوح دست آمریکایی‌ها در آنها دیده می‌شد. در همین راستا بود که رهبر انقلاب از نیروهای انقلابی خواست تا حملات دفاعی خود را نسبت به مواضح مداخله‌گرایانه آمریکایی‌ها افزایش دهند.
۱۳ آبان ماه دانشجویانی از دانشگاه‌های تهران، پلی‌تکنیک، صنعتی شریف، شهید بهشتی که بعدها به دانشجویان خط امام(ره)، معروف شدند طی یک راهپیمایی به سوی سفارت آمریکا حرکت کردند و با سردادن شعارهایی خواستار استرداد محمدرضا پهلوی به ایران،آزادی اموال بلوکه شده ی ایران در آمریکا و اتمام دخالت‌ها و پشتیبانی‌های نظامی آمریکایی‌ها از نیروهای‌ضد انقلاب شدند. درادامه همین اعتراضات بود که به گفته حاضران حدود ۵۰۰ دانشجو از دیوارهای سفارت بالا رفته و سفارت را به تصرف کامل خود در آورده و افراد داخل سفارت را در حالی که مشغول نابود سازی اسناد و مدارکی بودند دستگیر کردند.
پس از یک سال و خرده‌ای گروگان‌های آمریکایی‌های به آمریکا باز فرستاده شدند و از ۲۰مهر سال بعد (حدود یک سال پس از تسخیر سفارت)رسما رابطه دیپلماتیک ایران و امریکا قطع شد.
طی سال‌های بعد ۱۳ آبان یکی از روزهای گرامی داشت شهامت،شهادت و ایستادگی قرار گرفت و همواره دانش‌اموزان و دانشجویان راهپیمایی‌های اعتراض آمیزی مقابل سفارت سابق آمریکا که لانه ی جاسوسی خوانده می شود انجام می دهند. / ایسنا
