هر چند بعد از گذشت حدود ۲۰ روز از آغاز شیوع کرونا در کشور و با مطرح شدن درخواست‌های متعدد از سوی موزه‌داران و برخی مسوولان موزه‌ای، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در ۲۰ اسفند در نامه‌ای با قید «آنی – حائز اهمیت» دستورِ «تعطیلی موزه‌ها، کاخ‌موزه‌ها و اماکن تاریخی و فرهنگی در تعطیلات نوروز ۹۹» را صادر کرد. اما قطعا در این شرایط و براساس آن‌چه که موزه‌داران در روزهای نخست آغاز بحران پیشنهاد داده بودند، نمی‌توان تعطیلی موزه‌ها را عاملی برای بی توجهی به علاقمندان این حوزه دانست.
نقش پررنگ موزه‌ها در تعطیلی فضاهای تاریخی
گلناز گل‌صباحی – یک عضو هیات اجرایی در شورای بین‌المللی موزه‌ها – در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: شورای بین‌المللی موزه‌ها در شرایط این روزهای جهان، با فراگیری ویروس کرونا، دستورالعمل‌های جالب توجه و ساده‌ای را توصیه می‌کند که علاوه بر کاربردی بودن، به فراخور نحوه‌ی اجرا، جذاب و خلاقانه نیز هست.
او نمایش آنلاین مجموعه‌های موزه‌ای را یکی از پیشنهادات شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) می‌داند و بیان می‌کند: در این راستا نیاز است تا موزه‌ها با سازماندهی بازدیدهای آنلاین، از امکانات فضاهای مجازی مانند توییتر، فیس‌بوک و از سایت‌های بومی در داخل کشورها استفاده کنند، پادکست تولید کنند و داستان‌های موزه‌های خود را با هشتگ (#) به اشتراک بگذارند و مخاطبان را به نشر آنها با استفاده از هشتگ ترغیب کنند.
به گفته‌ی وی، تلاش موزه‌ها برای تامین سلامت نیروی انسانی خود، بازدیدکنندگان، آثار و اشیای مجموعه‌های‌شان در مواقع بحران در کشورها، همیشه مورد تاکید بوده است.
گل‌صباحی با تاکید بر این‌که امکانات جدیدِ در اختیار موزه‌ها، کمک می‌کند تا حتی در شرایط کنونی بتوانند خلاقانه و با روش‌های مختلف مانند استفاده‌های مختلف از فضای مجازی، همچنان به فعال و پویا بودن موزه خود کمک کنند، اظهار می‌کند: امروز و در شرایط کنونی خوشبختانه پایگاه‌های اجتماعی بسیاری از موزه‌های سرتاسر دنیا و در کشورمان، از طریق صفحاتِ مجازی خود در شبکه‌های اجتماعی و دنیای دیجیتال، هر روز با مطالب تازه، اطلاعات مفید، تصویر، فیلم‌های بلند و کوتاه یا نوشته و متن، مشغول تولید محتوا هستند و حتی به این روش مخاطبان جدید نیز پیدا می‌کنند.
مسوولان موزه‌ای نقش فضای مجازی را جدی بگیرند
این عضو هیات اجرایی ایکوم جهانی این شرایط اجباری کنونی در دنیا را عاملی می‌داند که باعث شده تا موزه‌های زیادی در اقصی نقاط دنیا، شعار سال ۲۰۱۸ شورای بین‌المللی موزه‌ها را با مضمونِ «موزه‌های ترا پیوسته، رویکردهای نو و مردمان تازه» به اجرای واقعی دربیاورند. در واقع به نظر می‌رسد که این شعار در زمانی که همه مردم دنیا مشغول دست و پنجه نرم کردن با این معضلِ فراگیر هستند، در بوته آزمایش جدی قرار گرفته است.
او با اشاره به فعالیت‌های موزه‌داران ایرانی از زمان تعطیلی فضاهای موزه‌ای به دلیل شرایط حاد کنونی که با استفاده از امکاناتِ موزه‌ای و فعالیت‌های خلاقانه‌ی خود، برای سرپا نگه داشتنِ موزه‌هایشان تلاش می‌کنند، بیان می‌کند: مسوولان بالادستی موزه‌ها در این شرایط و حتی بعد از آن، باید فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و دنیای دیجیتال را جدی بگیرند.
وی با بیان این‌که هر نوع خبر، مطلب و اطلاعاتی که در شرایط کنونی تولید شده و در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود، مخاطب جذب می‌کند، ادامه می‌دهد: اگر آن مطالب در زمان و موقعیت مناسبِ خود تولید و به اشتراک گذاشته نشود، تاثیرات کافی خود را نخواهد داشت. بنابراین باید نخست به امکانات این دنیای موازی اعتماد کرده و از آن به موقع استفاده کنند و با جدی تلقی کردن موقعیت و شرایط، قابلیت بهره‌برداری فرهنگی، جذب مخاطب و ارائه اطلاعات مفید و قابل استفاده از طریق این امکانات نوین در زمان کنونی را ایجاد کنند.
می‌توان شرایط سنتی بازدید از موزه را تغییر داد
او با اشاره به شعار ۲۰۱۹ ایکوم جهانی یعنی «موزه‌ها، به مثابه کانون‌های فرهنگی آینده سنت‌ها» تاکید می‌کند: در این شرایط، موزه‌ها دقیقا در موقعیتی هستند که یکی از فعالیت‌های اصلی‌شان، یعنی پذیرش مخاطبان را به شیوه‌ای جدید انجام می‌دهند، شیوه‌ای که شرایط سنتی بازدید از موزه را تغییر داده است.
به گفته‌ی این موزه‌دار، این شرایط باز ناخواسته، تجربه و فراگیر شده، تا الزاما موزه – این مراکز عمومی/فرهنگی – مجبور نباشند بازدید عمومی داشته و در عوض خود را تطبیق دهند تا بخشی از فعالیت‌هایشان را از طریق فضای مجازی عرضه کنند.
گل‌صباحی این نکته را آن‌قدر حائز اهمیت می‌داند که بعدها بتوانند با تجزیه و تحلیلِ این تجربه جهانی، نتایج آن را بیشتر مورد بررسی قرار دهند و می‌گوید: از یک سو شعار سال ۲۰۲۰ شورا یعنی «موزه‌ها برای برابری: تنوع و فراگیر شدن» مطرح است و از سوی دیگر بر اساس وضعیت کنونی، موزه‌ها دوره‌ای جدید و حائز اهمیت را سپری می‌کنند که قطعا این شرایط در آینده‌ی موزه‌ها و نحوه‌ی برقراری ارتباط آنها با مخاطبان، تاثیرات بیشتر و جدیدتری خواهد داشت.
