گروه سیاسی: روزنامه شرق نوشت:مجلس یازدهمی‌ها که خود را انقلابی‌ترین مجلس می‌نامند، در اولین آزمون سنجش صداقتشان، یعنی روز بررسی طرح شفافیت آرای نمایندگان برخلاف شعارهایشان شکست خوردند و با رأی منفی به این طرح بر رفتار و گفتار دوگانه اصولگرایان بر پهنه سیاسی کشور صحه گذاشتند.
درحالی‌که اصولگرایان حامی مجلس فعلی در زمان رد دو فوریت طرح شفافیت در مجلس دهم و نه خود طرح، بارها به اصلاح‌طلبان تاختند، در مجلس خودشان با آرای منفی نمایندگان سکوت اختیار کردند.
طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با عنوان «شفافیت آرای نمایندگان» در نشست علنی روز چهارشنبه ۱۵ بهمن «مورد بررسی قرار گرفت و با ۱۵۳ رأی موافق و ۶۳ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع از ۲۲۸ رأی ماخوذه تصویب نشد».
بعد از این رأی‌گیری، انتقاد به عملکرد دوگانه اصولگرایان چنان بالا گرفت که مجبور به یافتن راهکاری برای بررسی مجدد طرح در صحن شدند.
بعد از رد این طرح خبر از نامه ۵۰ نماینده مجلس به هیئت‌رئیسه مجلس برای بررسی مجدد طرح شفافیت آرای نمایندگان در صحن علنی مجلس رسید؛ نامه‌ای که در آن علاوه‌بر درخواست رأی‌گیری مجدد، اعمال ماده ۱۲۰ و ۱۲۱ آیین‌نامه هم برای طرح پیشنهاد شده بود تا رأی‌گیری هم شفاف شده و به صورت قیام و قعود برگزار شود. ماده ۱۳۰ آیین‌نامه داخلی مجلس ناظر بر این است که اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیونهای موضوع اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسی واقع نشد، بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمیتوان آن را مجددا به مجلس پیشنهاد کرد؛ مگر با تقاضای کتبی ۵ نفر نماینده و تصویب مجلس.
همچنین ماده ۱۲۰ می‌گوید: هرگاه حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان به جای استفاده از دستگاه الکترونیکی یا قیام و قعود رأی علنی با ورقه را تقاضا کنند، ابتدائا بدون بحث نسبت به درخواست، رأی‌گیری به عمل می‌آید و در صورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به‌طور علنی به رأی گذاشته می‌شود.
براساس این مواد همچنین اسامی موافقان، مخالفان و ممتنعان و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده یا بعد از اعلام أخذ رأی از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، در مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌شود.
عباس مقتدایی، نماینده اصفهان و از امضاکنندگان نامه به هیئت‌رئیسه برای بررسی مجدد این طرح در صحن در آن مقطع گفته بود: با توجه به اینکه موضوع شفافیت آرای نمایندگان مبحث درخورتوجهی در مجلس است و عمده نمایندگان به آن حساسیت لازم را داشتند؛ اما برخی معتقد بودند طرح موجود نمی‌تواند جواب‌گوی اهداف شفافیت آرا باشد. او درباره تمهیداتی که این نمایندگان برای جلوگیری از تکرار شرایط مشابه و عدم رأی‌آوری طرح شفافیت آرا اندیشیده‌اند نیز تصریح می‌کند: تلاش کرده‌ایم با مذاکره، طرح را به گونه‌ای تنظیم کنیم که نظر اجماعی درباره آن ایجاد شود. حال طرح تغییر کرده و آماده بررسی مجدد در صحن است.
اصلاحیه طرح شفافیت آماده بارگذاری در سامانه طرح‌ها و لوایح است
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، از نهایی‌شدن طرح شفافیت آرای نمایندگان در کمیسیون آیین‌نامه داخلی قوه مقننه خبر داد و گفت: این طرح به هیئت‌رئیسه ارائه شده است تا در سامانه طرح‌ها و لوایح مجلس بارگذاری شود. او با بیان اینکه نمایندگان طبق آیین‌نامه داخلی مجلس ۱۰ روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود درباره این طرح را ارائه دهند، افزود: احتمالا نمایندگان درخواستی را داشته باشند که این طرح خارج از دستور و با اولویت بررسی شود. عضو هیئت‌رئیسه مجلس عنوان کرد: پس از بازگشت نمایندگان از سرکشی به حوزه‌های انتخابیه خود اگر قرار باشد طرح شفافیت آرای نمایندگان خارج از دستور بررسی شود، پس از طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار این طرح در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
تبیین راهکارهایی برای عدم شفافیت در طرح
در متن نهایی اصلاحیه که منتشر شده با کمی جست‌وجو در مواد و تبصره‌ها متوجه وجود راهکارهای مخفی نگه‌داشتن آرای نمایندگان می‌شویم که طرح را به مصوبه‌ای نمایشی تبدیل خواهد کرد.
مثلا درباره انتشار جلسات و آرای هیئت‌رئیسه این‌گونه مقرر شده است: صوت و تصویر جلسات هیئت‌رئیسه از طریق سامانه در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد و آرای اعضای هیئت‌رئیسه به تفکیک موافق، مخالف و ممتنع در پایان هر جلسه و مشروح مذاکرات آن حداکثر ۱۰ روز پس از جلسه، به اطلاع نمایندگان می‌رسد. در موارد خاص پس از درخواست رئیس جلسه یا یک‌سوم حاضران، در صورت تصویب جمع حاضر، رأی اعضا برای اطلاع نمایندگان اعلام نمی‌شود.
یا در سه تبصره ذیل ماده ۴ این طرح راهکار مخفی‌ماندن مشروح جلسات و آرای کمیسیون‌ها تبیین شده است.
طبق تبصره ۱ ماده ۴: در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، هرگاه وزیر ذی‌ربط یا بالاترین مقام دستگاه مربوط یا حداقل یک‌چهارم از اعضای کمیسیون درخواست کنند، برای موضوع مورد بحث جلسه غیرعلنی تشکیل شود، با تصویب کمیسیون، جلسه صرفا برای رسیدگی به همان موضوع، غیرعلنی می‌شود.
همچنین در تبصره ۲ ماده آورده شده: در صورت درخواست پنج نفر از اعضای کمیسیون و تصویب آن، آرای اعضای کمیسیون درباره طرح یا لایحه یا بخشی از اجزای آن، بدون درج اسامی منتشر می‌شود. در تبصره ۳ همین ماده نیز مقرر شده: درباره طرح‌ها و لوایحی که به موجب اصل هشتادوپنجم قانون اساسی در کمیسیون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، الزاما جلسات به صورت علنی تشکیل می‌شود و عدم انتشار آرای نمایندگان در این‌گونه جلسات به‌منزله غیرعلنی‌شدن جلسه نیست.
یکی از نکات جالب این طرح ایجاد تبصره‌ای برای غیرشفاف‌کردن سفرها و مأموریت‌های نمایندگان است که قرار بود طبق این طرح کاملا شفاف اطلاع‌رسانی شود. در تبصره‌ای مقرر شده: در موارد خاص با تصویب کمیسیون برای اعضای کمیسیون و درمورد اعضای هیئت‌رئیسه مجلس با تصویب هیئت‌رئیسه، اطلاعات مربوط به مأموریت‌ها منتشر نمی‌شود. درباره آرای نمایندگان هم در تبصره ذیل ماده ۱۰ این اصلاحیه که مربوط به ماده ۱۱۹ طرح اصلی است، این‌گونه تصمیم‌گیری شده: درمورد هریک از مواد یا اجزا که به تشخیص هیئت‌رئیسه مجلس جنبه صنفی یا منطقه‌ای دارد، آرا اعلام نمی‌شود. همچنین در تبصرع ذیل ماده ۱۱ این اصلاحیه آورده شده: در مواردی که حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان رأی‌گیری مخفی با ورقه را برای غیر از موارد مندرج در این ماده درخواست کنند، پس از توضیح نماینده پیشنهاددهندگان به مدت حداکثر پنج دقیقه، رأی‌گیری به عمل می‌آید و در صورت تصویب، برای آن موضوع رأی‌گیری مخفی با ورقه انجام می‌شود. این تبصره شامل لوایح مربوط به عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی نمی‌شود.
ژست شفافیت با پنهان‌کاری
در زمان بررسی طرح مجلس یازدهمی‌ها در صحن، مخالفان این طرح بر نمایشی‌بودن طرح تأکید داشتند و الیاس نادران در جریان بررسی این طرح و در مخالفت با آن گفت: «مشکل امروز مجلس رفتار دوگانه‌ای است که نمایش شفافیت می‌دهیم و پنهان‌کاری می‌کنیم». او از برخوردهای دوگانه «رئیس محترم مجلس» (قالیباف) انتقاد کرد و گفت: «این رفتارها نمایشی است و نه اصل رأی به شفافیت». عبدالحسین روح‌الامینی، نیز در مخالفت با این طرح با اشاره به رد کلیات بودجه در جلسه علنی مجلس، گفت که مراد واقعی از«شفافیت» همانا «تحت فشار قراردادن افراد برای این است که رأی‌شان مطابق یک سلیقه یا جریان باشد». این نماینده تهران گفت: «ما قیافه شفافیت می‌گیریم و کارهایمان کاریکاتوری است؛ درحالی‌که در عصر الکترونیک هیچ‌چیز نمی‌تواند پنهان باشد». محمد باقری، نماینده بناب هم در مخالفت با این طرح گفت: «این طرح پوپولیستی و عوام‌فریبی است. این طرح حاوی تبصره‌هایی است که طرح را از شفافیت خارج می‌کند و عقلانیت را از مجلس خواهد گرفت. با تصویب این طرح منافع ملی را زیر سؤال خواهیم برد». نماینده بناب در مجلس تصریح کرد: «همه حاکمیت باید شفاف باشد و بحث آرا نیست. اگر می‌خواهیم شفافیت داشته باشیم، همه حاکمیت و نهادها باید شفاف‌سازی کنند. شفافیت مجلس از همه نهادهای حاکمیت بیشتر است. یک طرح جامع برای حاکمیت بیاورید و اگر این طرح همه حاکمیت را شفاف کند، من مدافع آن هستم».
حال با این تبصره‌ها باید دید نمایندگان همچنان با اصل طرح شفافیت مخالفت خواهند کرد یا ممکن است با وجود راهکارهایی برای غیرعلنی‌شدن آرا و جلسات به اجرای نمایشی طرح تن دهند.
درحالی‌که اصولگرایان حامی مجلس فعلی در زمان رد دو فوریت طرح شفافیت در مجلس دهم و نه خود طرح، بارها به اصلاح‌طلبان تاختند، در مجلس خودشان با آرای منفی نمایندگان سکوت اختیار کردند.
طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با عنوان «شفافیت آرای نمایندگان» در نشست علنی روز چهارشنبه ۱۵ بهمن «مورد بررسی قرار گرفت و با ۱۵۳ رأی موافق و ۶۳ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع از ۲۲۸ رأی ماخوذه تصویب نشد».
بعد از این رأی‌گیری، انتقاد به عملکرد دوگانه اصولگرایان چنان بالا گرفت که مجبور به یافتن راهکاری برای بررسی مجدد طرح در صحن شدند.
بعد از رد این طرح خبر از نامه ۵۰ نماینده مجلس به هیئت‌رئیسه مجلس برای بررسی مجدد طرح شفافیت آرای نمایندگان در صحن علنی مجلس رسید؛ نامه‌ای که در آن علاوه‌بر درخواست رأی‌گیری مجدد، اعمال ماده ۱۲۰ و ۱۲۱ آیین‌نامه هم برای طرح پیشنهاد شده بود تا رأی‌گیری هم شفاف شده و به صورت قیام و قعود برگزار شود. ماده ۱۳۰ آیین‌نامه داخلی مجلس ناظر بر این است که اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیونهای موضوع اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسی واقع نشد، بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمیتوان آن را مجددا به مجلس پیشنهاد کرد؛ مگر با تقاضای کتبی ۵ نفر نماینده و تصویب مجلس.
همچنین ماده ۱۲۰ می‌گوید: هرگاه حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان به جای استفاده از دستگاه الکترونیکی یا قیام و قعود رأی علنی با ورقه را تقاضا کنند، ابتدائا بدون بحث نسبت به درخواست، رأی‌گیری به عمل می‌آید و در صورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به‌طور علنی به رأی گذاشته می‌شود.
براساس این مواد همچنین اسامی موافقان، مخالفان و ممتنعان و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده یا بعد از اعلام أخذ رأی از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، در مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌شود.
عباس مقتدایی، نماینده اصفهان و از امضاکنندگان نامه به هیئت‌رئیسه برای بررسی مجدد این طرح در صحن در آن مقطع گفته بود: با توجه به اینکه موضوع شفافیت آرای نمایندگان مبحث درخورتوجهی در مجلس است و عمده نمایندگان به آن حساسیت لازم را داشتند؛ اما برخی معتقد بودند طرح موجود نمی‌تواند جواب‌گوی اهداف شفافیت آرا باشد. او درباره تمهیداتی که این نمایندگان برای جلوگیری از تکرار شرایط مشابه و عدم رأی‌آوری طرح شفافیت آرا اندیشیده‌اند نیز تصریح می‌کند: تلاش کرده‌ایم با مذاکره، طرح را به گونه‌ای تنظیم کنیم که نظر اجماعی درباره آن ایجاد شود. حال طرح تغییر کرده و آماده بررسی مجدد در صحن است.
اصلاحیه طرح شفافیت آماده بارگذاری در سامانه طرح‌ها و لوایح است
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، از نهایی‌شدن طرح شفافیت آرای نمایندگان در کمیسیون آیین‌نامه داخلی قوه مقننه خبر داد و گفت: این طرح به هیئت‌رئیسه ارائه شده است تا در سامانه طرح‌ها و لوایح مجلس بارگذاری شود. او با بیان اینکه نمایندگان طبق آیین‌نامه داخلی مجلس ۱۰ روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود درباره این طرح را ارائه دهند، افزود: احتمالا نمایندگان درخواستی را داشته باشند که این طرح خارج از دستور و با اولویت بررسی شود. عضو هیئت‌رئیسه مجلس عنوان کرد: پس از بازگشت نمایندگان از سرکشی به حوزه‌های انتخابیه خود اگر قرار باشد طرح شفافیت آرای نمایندگان خارج از دستور بررسی شود، پس از طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار این طرح در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
تبیین راهکارهایی برای عدم شفافیت در طرح
در متن نهایی اصلاحیه که منتشر شده با کمی جست‌وجو در مواد و تبصره‌ها متوجه وجود راهکارهای مخفی نگه‌داشتن آرای نمایندگان می‌شویم که طرح را به مصوبه‌ای نمایشی تبدیل خواهد کرد.
مثلا درباره انتشار جلسات و آرای هیئت‌رئیسه این‌گونه مقرر شده است: صوت و تصویر جلسات هیئت‌رئیسه از طریق سامانه در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد و آرای اعضای هیئت‌رئیسه به تفکیک موافق، مخالف و ممتنع در پایان هر جلسه و مشروح مذاکرات آن حداکثر ۱۰ روز پس از جلسه، به اطلاع نمایندگان می‌رسد. در موارد خاص پس از درخواست رئیس جلسه یا یک‌سوم حاضران، در صورت تصویب جمع حاضر، رأی اعضا برای اطلاع نمایندگان اعلام نمی‌شود.
یا در سه تبصره ذیل ماده ۴ این طرح راهکار مخفی‌ماندن مشروح جلسات و آرای کمیسیون‌ها تبیین شده است.
طبق تبصره ۱ ماده ۴: در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، هرگاه وزیر ذی‌ربط یا بالاترین مقام دستگاه مربوط یا حداقل یک‌چهارم از اعضای کمیسیون درخواست کنند، برای موضوع مورد بحث جلسه غیرعلنی تشکیل شود، با تصویب کمیسیون، جلسه صرفا برای رسیدگی به همان موضوع، غیرعلنی می‌شود.
همچنین در تبصره ۲ ماده آورده شده: در صورت درخواست پنج نفر از اعضای کمیسیون و تصویب آن، آرای اعضای کمیسیون درباره طرح یا لایحه یا بخشی از اجزای آن، بدون درج اسامی منتشر می‌شود. در تبصره ۳ همین ماده نیز مقرر شده: درباره طرح‌ها و لوایحی که به موجب اصل هشتادوپنجم قانون اساسی در کمیسیون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، الزاما جلسات به صورت علنی تشکیل می‌شود و عدم انتشار آرای نمایندگان در این‌گونه جلسات به‌منزله غیرعلنی‌شدن جلسه نیست.
یکی از نکات جالب این طرح ایجاد تبصره‌ای برای غیرشفاف‌کردن سفرها و مأموریت‌های نمایندگان است که قرار بود طبق این طرح کاملا شفاف اطلاع‌رسانی شود. در تبصره‌ای مقرر شده: در موارد خاص با تصویب کمیسیون برای اعضای کمیسیون و درمورد اعضای هیئت‌رئیسه مجلس با تصویب هیئت‌رئیسه، اطلاعات مربوط به مأموریت‌ها منتشر نمی‌شود. درباره آرای نمایندگان هم در تبصره ذیل ماده ۱۰ این اصلاحیه که مربوط به ماده ۱۱۹ طرح اصلی است، این‌گونه تصمیم‌گیری شده: درمورد هریک از مواد یا اجزا که به تشخیص هیئت‌رئیسه مجلس جنبه صنفی یا منطقه‌ای دارد، آرا اعلام نمی‌شود. همچنین در تبصرع ذیل ماده ۱۱ این اصلاحیه آورده شده: در مواردی که حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان رأی‌گیری مخفی با ورقه را برای غیر از موارد مندرج در این ماده درخواست کنند، پس از توضیح نماینده پیشنهاددهندگان به مدت حداکثر پنج دقیقه، رأی‌گیری به عمل می‌آید و در صورت تصویب، برای آن موضوع رأی‌گیری مخفی با ورقه انجام می‌شود. این تبصره شامل لوایح مربوط به عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی نمی‌شود.
ژست شفافیت با پنهان‌کاری
در زمان بررسی طرح مجلس یازدهمی‌ها در صحن، مخالفان این طرح بر نمایشی‌بودن طرح تأکید داشتند و الیاس نادران در جریان بررسی این طرح و در مخالفت با آن گفت: «مشکل امروز مجلس رفتار دوگانه‌ای است که نمایش شفافیت می‌دهیم و پنهان‌کاری می‌کنیم». او از برخوردهای دوگانه «رئیس محترم مجلس» (قالیباف) انتقاد کرد و گفت: «این رفتارها نمایشی است و نه اصل رأی به شفافیت». عبدالحسین روح‌الامینی، نیز در مخالفت با این طرح با اشاره به رد کلیات بودجه در جلسه علنی مجلس، گفت که مراد واقعی از«شفافیت» همانا «تحت فشار قراردادن افراد برای این است که رأی‌شان مطابق یک سلیقه یا جریان باشد». این نماینده تهران گفت: «ما قیافه شفافیت می‌گیریم و کارهایمان کاریکاتوری است؛ درحالی‌که در عصر الکترونیک هیچ‌چیز نمی‌تواند پنهان باشد». محمد باقری، نماینده بناب هم در مخالفت با این طرح گفت: «این طرح پوپولیستی و عوام‌فریبی است. این طرح حاوی تبصره‌هایی است که طرح را از شفافیت خارج می‌کند و عقلانیت را از مجلس خواهد گرفت. با تصویب این طرح منافع ملی را زیر سؤال خواهیم برد». نماینده بناب در مجلس تصریح کرد: «همه حاکمیت باید شفاف باشد و بحث آرا نیست. اگر می‌خواهیم شفافیت داشته باشیم، همه حاکمیت و نهادها باید شفاف‌سازی کنند. شفافیت مجلس از همه نهادهای حاکمیت بیشتر است. یک طرح جامع برای حاکمیت بیاورید و اگر این طرح همه حاکمیت را شفاف کند، من مدافع آن هستم».
حال با این تبصره‌ها باید دید نمایندگان همچنان با اصل طرح شفافیت مخالفت خواهند کرد یا ممکن است با وجود راهکارهایی برای غیرعلنی‌شدن آرا و جلسات به اجرای نمایشی طرح تن دهند.
