روزنامه ایران نوشت: «یک وقتی معاشرت با دوستان بهترین پناهگاه‌مان بود و ما را به دنیای متفاوتی می‌برد. دور هم جمع می‌شدیم، هفته‌ای یک‌بار، شاید هم چندبار. مدرسه و دانشگاه و دوستی‌هایش را که نگو! دور هم درس‌خواندن و مطالعه دسته‌جمعی در کلاس و کتابخانه … اصلاً همه اینها بود که به دوستی‌های‌مان عمق می‌داد و کمک می‌کرد دوستان یکدلی را انتخاب کنیم و آنها را بیشتر بشناسیم.
سارا دو سال اول دانشگاه توانست کلی دوست پیدا کند اما کرونا همه چیزش را عوض کرد به قول خودش دنیایش تغییر کرد: «این دو سالی که کرونا آمده دوستانم را اصلاً ندیده‌ام. این مدت همه چیز مجازی بوده. قطعاً اگر این دو سال دانشگاه می‌رفتم، هم دوستی‌های قبلی‌ام پررنگ‌تر می‌شد هم دوست‌های بیشتری پیدا می‌کردم. وقتی کسی را نمی‌بینی معلوم است دوست جدیدی هم پیدا نمی‌کنی. این موضوع باعث شده حالم خوب نباشد چون آدم در ارتباط با دیگران حالش خوب است. به نظر من نبود دوست، تنهایی و افسردگی می‌آورد.»
میلاد معتقد است کرونا به دوستی‌ها ضربه جدی زده؛ هر چند فایده‌هایی هم در کنار این همه ضرر داشته است: «خب ارتباط با دوستان کم شد و اگر هم دوستی را در دوره کرونا دیدیم با استرس زیاد بود. کاملاً از دوست‌هایم دور افتادم. جوانان و نوجوانان خیلی احتیاج دارند وقت‌شان را با دوست‌شان بگذرانند. بعد از کرونا دیگر ارتباط با دوستان کمرنگ شد و اگر ارتباطی بود چندان عمیق نبود. خودم وقتی بعد از مدت‌ها رفقایم را دیدم حتی با هم دست هم ندادیم.
دوستی و رفاقت است که آدم را زنده نگه می‌دارد. اما فایده کرونا این بود که فهمیدیم رفاقت بدون ارتباط رو در رو هم ممکن است و رفاقت و دوستی از دور هم می‌تواند وجود داشته باشد یعنی کرونا کمیت روابط را کاهش داد اما کیفیت را بالا برد. در دوره کرونا رفاقت‌های کشکی و الکی کنار رفت و رفاقت‌های واقعی ماند. اما در کل کرونا به دوستی‌ها ضربه زد و کسی نمی‌تواند منکر این موضوع باشد.»
پگاه هم یک سال دانشگاه را تجربه کرد و بعد کرونا آمد و همه دوستی‌ها را مجازی کرد: «دوستی‌هایم در حد پیام‌دادن و سؤال‌پرسیدن در فضای مجازی است. گاهی هم دیدن عکس‌های دوستانم در اینستاگرام، همین و بس! راستش دوستی‌های این جوری به نظرم مسخره است و آدم‌ها تا حدود زیادی تنها شده‌اند. ما در سنی هستیم که نیاز داریم با دوستان بیرون برویم، با دوستان وقت بگذرانیم اما حالا حتی روزهای تولدمان هم همدیگر را نمی‌بینیم.»
علی بذرافشان، روانشناس بالینی و همکار سابق دفتر سلامت روان اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درباره مفهوم دوستی بیشتر توضیح می‌دهد: «روابط بین فردی، طیفی از نیازهای عاطفی و فیزیکی ما را برآورده می‌کند و اهمیت زیادی دارد. اما روابط بین فردی چگونه شکل می‌گیرند؟ دوستی شامل پنج مرحله است؛ مرحله آشنایی، ایجاد رابطه، ادامه رابطه، زوال رابطه و نهایتاً خاتمه رابطه. یک رابطه دوستی موفق فقط سه مرحله اول را طی می‌کند. روابطی که رو به خراب‌شدن می‌روند، دو مرحله آخر را هم دارند. هر چقدر مرحله اول تا سوم ارتباط دوستی دیرتر یا کمتر اتفاق بیفتد، مرحله چهار و پنج یعنی زوال و خاتمه رابطه زودتر رخ می‌دهد و افراد در آن آسیب می‌بینند.»
به گفته این روانشناس، روابط بین فردی یا به زبان ساده همان دوستی‌ها در هر سنی اهمیت ویژه‌ای دارد و باعث بهزیستی روانی-جسمی می‌شود. یکی از مسائلی که در سنین بالا مشکل‌ساز می‌شود، همین محدودشدن دایره دوستی‌ها و روابط بین فردی است و موجب مشکل جسمی در دوران سالمندی می‌شود. روابط بین فردی به زندگی هدف و رنگ داده و معنای متفاوتی به زندگی افراد می‌دهد. احساس صمیمیت و رفت‌وآمد با دوستان، شبکه حمایت اجتماعی ایجاد می‌کند؛ حمایت اجتماعی‌ای که همه متفق‌القول معتقدند تأثیر خوبی روی سلامت روان دارد.
او تأکید می‌کند: «الان دو سال است شاهد همه‌گیری کرونا هستیم که بشدت بر پنج مرحله رابطه که برایتان نام بردم تأثیر گذاشته و طبیعتاً می‌تواند تأثیرات طولانی و مخربی روی سلامت روان افراد هم بگذارد. کووید-۱۹ و محدودیت‌های ناشی از آن به‌شدت روی مرحله یک تا سه رابطه یعنی شکل‌گیری و تداوم ارتباط‌های بین فردی اثر می‌گذارد.
قرنطینه‌شدن‌ها و رفت‌وآمد نکردن‌ها از ایجاد رابطه و ادامه روابط دوستی و همکاری جلوگیری می‌کند که البته ناگزیر بود.
قرارنگرفتن آدم‌ها در فضاهای جدید مثل مدارس، دانشگاه‌ها، باشگاه‌ها و جاهایی که می‌توانستیم روابط سازنده پیدا کنیم به مختل‌شدن ایجاد رابطه و دوستی دامن زده و بر روابطی که از قبل شکل گرفته هم اثر گذاشته است. کووید در واقع آغاز مرحله چهار و پنج رابطه یعنی زوال و خاتمه رابطه را تسریع کرده. دیدارها کمتر شده و افراد کمتر از هم یاد می‌کنند و همین به مرور موجب زوال رابطه خواهد شد.»
این روانشناس بالینی می‌گوید: «هر چند همه‌گیری، فرآیند شکل‌گیری و ادامه دوستی‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده اما می‌توان راهکارهایی را برای حل این معضل در نظر گرفت. مثلاً در سطح مدارس و دانشگاه‌ها و با توجه به این که روند واکسیناسیون تسریع شده، معاونت‌های دانشجویی و پرورشی مدارس می‌توانند دورهمی‌های محدود و کنترل‌شده برگزار کنند. مثلاً مدارس اردوهای چندساعته بگذارند و بچه‌ها کلاس به کلاس و با نظارت کادر مدرسه و والدین دور هم جمع شوند و با معلم و دوستانشان دیدار کنند. با این کار ارتباط تصویری شکل می‌گیرد و بعد و در فضای مجازی ارتباطات بهتر می‌شود.
شرکت در دوره‌های آموزشی که فاصله‌گذاری اجتماعی مناسبی دارد هم فرصت مناسبی برای پیداکردن روابط سالم و دوستانه است. در فضای دانشگاه هم می‌توان با توجه به رشته و سال ورود، دانشجوها را دور هم جمع کرد و مسئولان دانشگاه هم باشند تا بچه‌ها قدری با هم آشنا شوند. البته در کنار همه این اقدام‌ها مسئولیت خود افراد هم مهم است؛ مثلاً در دانشگاه چون همه کلاس‌ها مجازی شده و معمولاً جلسات یکطرفه برگزار می‌شود، دانشجو و استاد ارتباط مؤثری ندارند، بین دانشجویان کمتر مکالمه‌ای شکل می‌گیرد، کلاس‌ها به حضور و غیاب محدود می‌شود و همین حضور نداشتن در کلاس موجب می‌شود با افراد دیگر کمتر آشنا شویم.
کرونا دوستی‌های ما را ضربه‌فنی کرده. خیلی‌های‌مان در دو سال گذشته کمتر از سابق دوستان خود را دیده‌ایم یا کنارشان نشسته‌ایم اما همین ویروس ناشناخته و عجیب که معلوم نیست چه زمان دست از سر ما و جهان ما بردارد به همه ثابت کرد که دوستی چقدر اهمیت دارد و در نبودشان چقدر تنهاییم.»
انتهای پیام
