این نشست بر اساس گزارشی که یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس دوشنبه ۲۶ مرداد در اختیار اعضای شورای حکام قرار داد برگزار شد. در این نشست گزارش مدیرکل درباره چگونگی راستی‌آزمایی برجام به بحث گذاشته شد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این نشست به توضیح مفهوم قوانین و بندهای قطعنامه شورای امنیت ۲۲۳۱ پرداخت. آمانو از شورای حکام درخواست کرده است تا بودجه و برنامه آژانس اصلاح و بهبود یابد تا آژانس بتواند بازرسی‌ها و راستی‌آزمایی‌های ذکر شده در قطعنامه ۲۲۳۱ را به صورت کامل انجام دهد. بخشی از بودجه مورد نظر از طریق کمک‌های داوطلبانه کشورها و بخشی دیگر هم از طریق اجرای پادمان جامع تامین خواهد شد.
آژانس در حالی برای چگونگی راستی‌آزمایی اقدامات ایران در چارچوب برجام امروز تصمیم‌گیری می‌کند که تا روز اجرای برجام که هنوز مشخص نیست به راستی‌آزمایی “برنامه اقدام مشترک” می‌پردازد.
آمانو در گزارش خود درباره راستی‌آزمایی برجام به پیشرفت‌های جدید در تعامل با ایران برای حل مسایل حال و گذشته نیز اشاره کرده است. “نقشه راه برای شفاف‌سازی مسایل حال و گذشته” که در ۲۳ مرداد بین ایران و آژانس به دست آمد مسیر حل و فصل مسایل باقی‌مانده را روشن کرده است. سندی که با وجود محرمانه بودن بخش‌هایی از آن از سوی یک رسانه آمریکایی که مدعی است یک نسخه از این سند در اختیارش قرار گرفته منتشر شد.
رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس در واکنش این رسانه آمریکایی که مدعی شده است جزییات توافق ایران و آژانس را منتشر کرده است گفت: بخشی از توافق ایران و آژانس محرمانه است یعنی «نقشه راه»، یک بخشی از آن آشکار است که منتشر شده و ضمائمی دارد که راجع به برخی از ترتیبات خاص است که این ترتیبات خاص محتویاتش محرمانه است و نه ایران و نه آژانس نمی‌توانند این محتوا را آشکار کنند و تعهد دارند، به خصوص آژانس تعهد دارد که محتوای این ترتیبات را محرمانه نگه دارد.
ایران در یک دهه گذشته و در مقاطع مختلف همواره نسبت به درز اطلاعات فنی و هسته‌ای خود از آژانس اعتراض کرده است اما این اعتراض‌ها هیچ وقت راه به جایی نبرد تا جایی که سند رسمی توافق شده همکاری بر سر مسایل باقی‌مانده به رسانه‌ها کشیده می‌شود.
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مقامات ایران درباره برجام و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی درز اطلاعات فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای ایران به بیرون از آژانس است که با وجود تمهیدات جدی دو طرف اما همچنان شاهد درز این اطلاعات که بعضا طبقه‌بندی شده‌اند هستیم و به نظر می‌آید یکی از چالش‌های مهم در صورت اجرای برجام موضوع بازرسی‌ها و اطلاعات و اسنادی باشد که در اختیار آژانس قرار می‌گیرد.
بر اساس آن بخش از نقشه راه که منتشر شده قرار است تا ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ آژانس آخرین ارزیابی خود از حل تمام مسایل باقی مانده را ارایه کند. آژانس تاکید کرده است که ارزیابی خود درباره مسایل گذشته و حال را همان‌گونه که در ضمیمه گزارش نوامبر ۲۰۱۱ آمده است فراهم خواهد کرد؛ گزارشی که همواره از سوی ایران مورد انتقاد بوده است.
نکته کلیدی و مثبت گزارش آمانو درباره برجام
شاید به جرات بتوان گفت که از زمان حضور یوکیا آمانو در جایگاه مدیرکلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، وی هیچ‌گاه جمله مثبتی در گزارش‌هایش درباره ایران نگفته است. آمانو تمام تلاش خود را در این سال‌ها به کار گرفته است تا هر چه بیشتر در محتوا و شکل فضای گزارش‌هایش درباره ایران منفی و مبهم باشد. با این حال این جمله در گزارش اخیر آمانو مبنی بر این که “مفاد برجام که بر اساس برنامه اقدام مشترک بنا شده است، تاکید می‌کند که اجرای برجام ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تضمین خواهد کرد” از چند جنبه قابل بررسی است.
آژانس برای اولین‌بار در تاریخ بررسی موضوع هسته‌ای ایران اعلام کرده که قادر است “ماهیت صرفا” صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تضمین کند. هر چند این ضمانت به واسطه اجرای برجام است اما همین که در نهایت آژانس به راهکاری برای تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران رسیده است قابل توجه است.
اساسا واژگانی مثل “ماهیت”، “صرفا” و نیز تعریف “تضمین” به لحاظ حقوقی در بحث ایران چالش برانگیز بوده است و همواره حقوقدانان و کارشناسان فنی ایران نسبت به کاربرد این واژگان به آژانس اعتراض داشته‌اند.
به نظر می‌آید تحت اجرای کامل پادمان جامع، ترتیبات فرعی کد اصلاحی ۳٫۱، اقدامات شفاف‌ساز و به ویژه پروتکل الحاقی امکان تضمین و اعلام ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران فراهم خواهد شد.
یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس نیز در بیانیه خود که روز دوشنبه در نشست شورای حکام قرائت شده است درباره اقدامات شفاف‌ساز یا به عبارتی همکاری‌های فراپادمانی و فراپروتکلی گفته است که ” اقدامات شفاف‌ساز شامل دسترسی بیشتر بازرسان آژانس به معادن اورانیوم و ادامه نظارت بر مکان‌های تولید و ذخیره سانتریفیوژ است. این اقدامات فراتر از موافقت‌نامه پادمان‌های جامع ایران و پروتکل الحاقی است و به آژانس کمک خواهد کرد به درک بهتری از برنامه هسته‌ای ایران دست یابد. ”
هم‌چنین در گزارش آژانس به حمایت قطعنامه ۲۲۳۱ از نقش ضروری و مستقل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تشخیص حرکت ایران در راستای توافق‌های پادمانی شامل انحراف نداشتن ایران در استفاده از ذخایر و مواد هسته‌ای برای هدف‌های اعلام نشده و پنهانی و نبود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای مخفی و اعلام نشده و اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران که از طریق اجرای چارچوب مشترک همکاری که در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۳ میان ایران و آژانس به دست آمد و انجام نقشه راه برای شفاف‌سازی در مورد اختلافات و موضوعات گذشته و کنونی است، تاکید شده است.
آژانس براساس نقشی که به واسطه قطعنامه ۲۲۳۱ عهده‌دار شده است اقدامات ضروری بازرسی و راستی‌آزمایی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران برای انجام کامل تعهدات ایران که در پاراگراف ۳ توافق جامع اقدام مشترک ذکر شده است را انجام خواهد داد.
هم‌چنین آژانس باید درباره راستی‌آزمایی برجام به اعضای شورای حکام آژانس و هم‌چنین شورای امنیت در راستای اطمینان از اجرای کامل تعهدات ذکر شده طبق پاراگراف ۴ برجام گزارش‌دهی کند.
در عین حال هنوز مشخص نیست این گزارش‌دهی فصلی است یا در چارچوب دیگری گزارش‌دهی درباره برجام صورت می‌گیرد. به نظر می‌آید گزارش‌دهی‌های فصلی آژانس که تاکنون و در ۱۳ سال گذشته همواره شاهد آن بودیم آژانس درباره راستی‌آزمایی برجام اختصاص داده شود.
آژانس در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ به محض آن که اطمینان حاصل کرد و به نتیجه کلی رسید که همه مواد هسته‌ای موجود در ایران در جهت صلح‌آمیز استفاده خواهند شد، به شورای حکام و نیز شورای امنیت گزارش می‌دهد.
هم‌چنین قطعنامه شورای امنیت از آژانس خواسته است تا با کمیسیون مشترکی که میان ایران و کشورهای ۱+۵ تشکیل شده است، در زمینه‌های مناسب، به مشورت و تبادل اطلاعات بپردازد.
مدیرکل آژانس هم‌چنین از شورای حکام درخواست کرد تا بودجه و برنامه آژانس اصلاح و بهبود یابد تا آژانس بتواند بازرسی‌ها و راستی‌آزمایی‌های ذکر شده در قطعنامه شورای امنیت را به صورت کامل انجام دهد.
آمانو در بیانیه خود در نشست فوق‌العاده اعلام کرده است که منابع مازاد مورد نیاز برای انجام این فعالیت‌ها در ایران از روز اجرا به بعد حدود ۹٫۲ میلیون یورو در سال برآورد شده است. این ارزیابی شامل ۳ میلیون یورو مورد نیاز برای اجرای موقت پروتکل الحاقی ایران در طول یک سال (۲٫۲ میلیون یورو از این مبلغ هزینه یک سال بازرسان است) و ۶٫۲ میلیون یورو در سال برای انجام راستی آزمایی و نظارت بر تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران طبق برنامه جامع اقدام مشترک می‌شود. این فعالیت‌ها که به اجرای برجام مرتبط است در طول ۱۵ سال آینده مورد بازبینی قرار می‌گیرد.
فعالیت‌های نظارت و راستی‌آزمایی درخواست شده از آژانس همان گونه که در بالا ذکر شد، هزینه‌هایی فراتر از بودجه تعیین شده آژانس را در پی دارد که در زیر به آن پرداخته شده است. تمام این نیازهای مالی مازاد تا پایان سال ۲۰۱۶ از طریق منابع فرابودجه‌یی تامین خواهد شد. هزینه اجرای موقت پروتکل الحاقی ایران (۳ میلیون یورو در سال) و هزینه بازرسان که با راستی‌آزمایی و نظارت بر تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران طبق برنامه جامع اقدام مشترک (۲٫۲ میلیون یورو در سال) مرتبط است در مجموع ۵٫۲ میلیون یورو در سال است که در بودجه تعیین شده سال ۲۰۱۶ آژانس وجود ندارد و بنابراین باید از طریق منابع فرابودجه‌ای تامین شود. مدیرکل در مدت زمان تهیه بودجه سال ۲۰۱۷ آژانس خواهان رایزنی با کشورهای عضو درباره بودجه مقرری سال ۲۰۱۷ و بعد از آن است.
