آنا ماریا نیتو، که در شهر بندری آریکا در شیلی زندگی می‌کند می‌گوید ممکن است برای بعضی‌ها زندگی در خانه‌هایی که روی یک قبرستان ساخته شده عجیب باشد، ولی مردم آریکا به این وضعیت عادت دارند.
آریکا که با کشور پرو هم مرز است روی تپه‌های شنی صحرای آتاکاما که خشک‌ترین صحرای جهان است بنا شده. ولی مدت‌ها قبل از احداث این شهر ساحلی در قرن ۱۶، مردم قبیله چینچورو در این محل زندگی می‌کردند.
فرهنگ این مردم وقتی خبرساز شد که یونسکو، سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد، صد‌ها جسدی را که خود مردم چینچورو مومیایی کرده بودند در فهرست میراث جهانی خود قرار داد.
ماکس اوله، باستان شناس آلمانی اولین کسی بود که در سال ۱۹۱۷، پس ازکشف چند جسد مومیایی شده در کنار ساحل، از آن‌ها نام برده بود. ولی دهه‌ها طول کشید تا پژوهشگران بتوانند در مورد قدمت مومیایی‌ها تصمیم بگیرند.
سرانجام با استفاده از کربن پرتوزا برای تعیین تاریخ این مومیایی‌ها معلوم شد که آن‌ها مربوط به بیش از هفت هزار سال هستند- یعنی بیشتر از دو هزار سال قدیمی‌تر از مومیایی‌های مصری. با این حساب مومیایی‌های چینچورو قدیمی‌ترین شواهد باستانشناسیِ موجود در مورد مومیایی کردن اجساد توسط انسان هستند.
فرهنگ چینچورو
برناردو آریازا، مردم شناس و کارشناس فرهنگ چینچورو، می‌گوید مردم چینچورو به جای این که بگذارند اجساد در آب و هوای خشک- به طور طبیعی مومیایی شوند، با دست خودشان مردگانشان را مومیایی می‌کردند- گر چه چند جسد هم که به طور طبیعی مومیایی شده بودند در محل کشف شده.
آقای آریازا توضیح می‌دهد که برای این کار با ایجاد یک بریدگی کوچک ارگان‌های داخل جسد را بیرون می‌اوردند و در حالی که پوست جسد را می‌کندند، حفره خالی ناشی از بیرون آوردن اجزای بدن هم به تدریج جمع می‌شد.بعدا قبل از این که با الیاف‌های نی پوست جسد را دوباره بدوزند، حفره داخل جسد را با فیبر طبیعی و چوب پر می‌کردند تا شکل طبیعی اش را از دست ندهد و ایستاده بماند.
مو‌های سیاه پُرپُشتی هم به سر جسد وصل می‌کردند و خاک رُس به صورتش می‌مالیدند؛ سپس ماسکی روی صوت جسد قرار می‌دادند که در آن سوراخ‌هایی بجای دهان و چشم‌های جسد ایجاد کرده بودند. بعد از آن با رنگ قرمز درخشنده یا رنگ سیاه، که از رنگ دانه‌های مواد معدنی، گل اخرا، منگنز و اکسید آهن، به دست آمده بود، جسد را رنگ می‌زدند.
آقای آریازا می‌گوید نحوه مومیایی کردن مردم چیچورو، با مصری‌ها تفاوت زیادی داشت.
نه تنها مصری‌ها از روغن و نوار پیچی برای مومیایی کردن استفاده می‌کردند، بلکه مومیایی شدن مخصوص طبقه نخبگان بود، در حالی که چیچورو‌ها بدون توجه به مقام و رتبه مردان، زنان، کودکان، نوزادان و حتی جنین را مومیایی می‌کردند.
زندگی در کنار مردگان
با کشف صد‌ها جسد مومیایی شده در آریکا و سایر نقاط، مردم محلی یاد گرفتند که چطور در کنار مردگان-و بعضی وقت‌ها در خانه‌هایی که بالای سر اجساد ساخته شده بود، زندگی کنند.
کشف بقایای اجساد انسان‌ها در حین ساختمان سازی یا بو کشیدن سگ و بیرون آوردن قطعات بدن یک مومیایی چیزی است که مردم محلی نسل‌ها آن را تجربه کرده بودند، ولی برای مدت بسیار طولانی به اهمیت آن‌ها پی نبرده بودند.
جانینا کمپوز فوئنتس، باستان شناس می‌گوید: “بعضی وقت‌ها ساکنان محل داستان‌هایی در باره این که چطور بچه‌ها با اسکلت جمجمه‌ها فوتبال بازی می‌کردند و لباس مومیایی‌ها را از تنشان در می‌آوردند، برای ما صحبت می‌کنند، ولی حالا می‌دانند اگر چیزی پیدا می‌کنند باید به ما خبر بدهند و کاری با آن نداشته باشند. “
آنا ماریا نیتو، و پائولا پیمنتال که از افراد محلی هستند از این که سازمان یونسکو به اهمیت فرهنگ چینچورو پی برده بسیار خوشحالند.
این دو نفر دو سازمان محلی را که در نزدیکی محل‌های حفاری قرار دارد اداره می‌کنند و با گروهی از دانشمندان دانشگاه تاراپاکا که در آنجا قرار دارد همکاری نزدیک دارند و کمک می‌کنند که جامعه آن‌ها اهمیت فرهنگ چینچورو را درک کند و مطمئن شوند که از این اماکن پُرارزش به خوبی محافظت می‌شود.
طرح‌هایی برای یک موزه محلی در دست تهیه است- جایی که اجساد مومیایی شده چینچورو برای تماشای بازدیدکنندگان در زیر یک شیشه مقاوم قرار داده شده. برنامه این است که افراد محلی را به عنوان راهنما آموزش دهند تا آنان بتوانند میراث خودشان را با افتخار به دیگران نشان دهند.
در حال حاضر اندکی از بیش از ۳۰۰ مومیایی چینچورو به نمایش گذاشته شده و بیشتر آن‌ها در موزه باستان شناسی سن میگل دِ آزاپا، قرار داده شده اند.
با سی دقیقه رانندگی می‌توان فاصله آریکا تا موزه را که به دانشگاه تاراپاکا تعلق دارد و توسط دانشگاه اداره می‌شود، پیمود. در این موزه همچنین می‌توان روند جالب مومیایی کردن را که به نمایش گذاشته شده تماشا کرد. قرار است موزه بزرگتری احداث شود تا امکان نمایش مومیایی‌های بیشتری فراهم آورده شود، ولی اطمینان از محافظت صحیح مومیایی‌ها و سالم ماندن آن‌ها هزینه در بر دارد.
آقای آریازا و جانینا کمپوز که باستان شناس است معتقدند که آریکا و تپه‌های اطراف آن غنائم بسیاری را در خود جا داده که هنوز کشف نشده اند و برای یافتن آن‌ها باید پول بیشتری خرج کرد.
جراردو اسپیندولا روخاس، شهردار آریکا امیدوار است که اضافه شدن مومیایی‌ها به فهرست میراث جهانی، سبب جلب گردشگران و کسب درآمد اضافی شود. ولی او قبول دارد که هر گونه عملیاتی باید به نحو صحیح و با همکاری جامعه و محافظت از محل انجام شود.
او می‌گوید برخلاف شهر رم که روی بنا‌های تاریخی ساخته شده، خانه‌های مردم آریکا روی اجساد مومیایی شده- که باید از آن‌ها محافظت شود، بنا شده. او اضافه می‌کند قوانین شهرسازی موجود است و هر وقت فعالیت‌های ساختمانی صورت می‌گیرد باستان شناسان هم حضور دارند تا مطمئن شوند مومیایی‌های باارزش صدمه نمی‌بینند.
شهردار آریکا می‌گوید برخلاف بعضی از جا‌های دیگر شیلی که صاحبان تور‌های جهانگردی و شرکت‌های چند ملیتی برای کسب منفعت از اماکن توریستی، اقدام به خریدن زمین کرده اند، میراث آریکا باید در دست مردمش و منفعت جامعه محلی باقی بماند.
آنا ماریا پریتو، رئیس سازمان همکاری محلی، خوش بین است که شهرت تازه مومیایی‌ها به نفع همه تمام خواهد شد.
“این یک شهرکوچک، ولی صمیمی است. می‌خواهیم گردشگران و دانشمندان سراسر جهان به اینجا بیایند و با فرهنگ شگفت انگیز چینچورو که ما در تمام طول عمر با آن زندگی کرده ایم آشنا شوند. “
