حوالی آرامگاه ابن بابویه در شهرری برجی آجری سر به فلک کشیده‌ای با قدمت ۹۰۰ ساله، گوشه‌ای از تاریخ ایران زمین را درگوشه دل خود جای داده است. این برج در عهد سلجوقی و احتمالا در زمان انتقال پایتخت از نیشابور به ری به دستور طغرل بیک؛ مؤسس سلسله سلجوقیان ساخته شده است و برای همین به این نام شناخته می‌شود.
یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های تاریخی استان تهران، برج طغرل شهر ری است که ۹ قرن قدمت دارد. این برج آجری زیبا در شرق آرامگاه تاریخی ابن‌بابویه یا شیخ صدوق در خیابان ابن بابویه شهرری واقع شده است و قدمت آن به دوران سلجوقیان برمی‌گردد.
آرامگاه طغرل یا دانشمندان سلجوقی؟
درباره برج طغرل نظرات و مباحث متعددی بیان شده است. برخی این محل را برج خلیفه یزید نامیدند. عده‌ای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی می‌دانند، اما در مجمل‌التواریخ آمده است که سلطان طغرل بیک در شهرری به وفات رسید و تربتش آنجا برجاست.
بر اساس نوشته قزوینی رازی، طغرل در ری درگذشت و در گورخانه‌ای پر زینت مدفون شد و در برخی متون از دفن افراد دیگر آل سلجوق، همچون آلب ارسلان و طغرل سوم نیز در آرامگاه طغرل اول یاد شده است؛ از این‌رو می‌توان از آن به عنوان آرامگاه خانوادگی سلجوقیان یاد کرد.
مورخ نامی ترکیه؛ فارق سومر نیز محل دفن طغرل را همین مکان می‌داند. عده‌ای دیگر این مکان را محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم میلادی می‌دانند، اما در برخی کتب تاریخی، گروهی این بنا را منتسب به فخرالدوله دیلمی معرفی کرده‌اند.
محمد محیط طباطبایی این بنا را متعلق به ابراهیم خواص می‌دانست و خودش هم پس از مرگ در جوار این برج و در زاویه شمالی آن در سال ۱۳۷۱ به خاک سپرده شد. سیاحان نیز در سفرنامه‌های خود از این برج به‌عنوان یادگار عصر سلجوقیان ذکر کرده‌اند؛ ولی از آرامگاه طغرل سخنی به میان نیاورده‌اند.
سید محمد محیط طباطبائی معتقد است این برج نه‌تن‌ها آرامگاه طغرل سلجوقی و مادرش، بلکه مرقد بسیاری از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقی است و این بقعه به پاسداشت آن‌ها بنا شده است.
ساعت خورشیدی ۲۰متری
از ویژگی‌های جالب و منحصربه‌فرد برج ۲۰ متری طغرل، کاربرد آن به‌عنوان یک ساعت آفتابی عظیم است. دورتادور این برج ۲۴ ترک وجود دارد. در بالای هر ترک آن چهار نیم‌دایره و هر یک از نیم دایره‌ها بیانگر یک ربع ساعت هستند. با گذشت یک ساعت از طلوع خورشید، یک کنگره به‌طور کامل روشن می‌شود.
به همین ترتیب با گذشت دو ساعت دو کنگره و با گذشت سه ساعت سه کنگره روشن می‌شود؛ تا اینکه لحظه‌ای فرا می‌رسد که خورشید روی نصف النهار منطقه و در بیشترین ارتفاع خود از افق قرار می‌گیرد. با غروب خورشید، این ساعت با نور مهتاب کار می‌کند که تشخیص ساعت در شب با علم ستاره‌شناسی صورت می‌گرفته است.
تهویه هوا برای جلوگیری از پوسیدگی برج
یکی از ویژگی‌های جالب برج طغرل انعکاس صدا در فضای داخلی آن است. این برج دارای دو درب هلالی‌شکل است و داخل این دو در فضایی مدور وجود دارد که نقطه مرکزی این بنا، محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده است. مرکز این برج به‌گونه‌ای است که با قرار گرفتن در آن پژواک صدا ایجاد می‌شود؛ گویی چندین بلندگو مقابل سخنران وجود دارد و حتی صدا به بیرون در‌های ورودی بنا می‌رود.
این ویژگی برج به‌دلیل فضا‌های خالی مربع شکلی است که دورتادور دیوار داخل برج وجود دارد. این فضا‌های خالی باعث پژواک و برگشت صدا، تهویه هوا و جلوگیری از پوسیدگی برج می‌شود.
راهنمای مسافران جاده ابریشم
کاربری دقیق برج طغرل مشخص نیست؛ اما همان طور که بیان شد، احتمال می‌رود یکی از کاربری‌های این برج، تعیین وقت و زمان بوده است. کاربری دیگری که به برج طغرل نسبت می‌دهند، روشن کردن آتش بر بالای آن و راهنمایی مسافران جاده ابریشم در شب‌های تاریک بوده است که از جانب خراسان به ری می‌آمدند.
کاربری دیگری که برای این برج بیان شده، رصدخانه است و از بام آن برای ستاره‌شناسی استفاده می‌شده و نیز گفته می‌شود که محل دیدبانی جاده ابریشم بوده است. روی دیواره بیرونی برج دری چوبی مشاهده می‌شود که به آن بادرو گفته می‌شود و داخل این در راه پله‌ای قرار داشته که محل عبور و مرور به بام این برج برای دیدبانی و ستاره‌شناسی بوده است. این راه پله و بادرو در دوره قاجار از بین رفته است.
مشخصات معماری
برج طغرل با مساحتی بالغ بر ۴۸ متر مربع به‌شکل استوانه، با خشت و آجر و به سبک معماری رازی بنا شده است. در گذشته بر بالای این برج، به مانند برج‌های هم عصرش، گنبدی مخروطی شکل وجود داشته که در حال حاضر وجود ندارد. ارتفاع فعلی این برج بدون احتساب این گنبد در حدود ۲۰ متر است.
دیوار‌های بالای ارتفاع چهار متر به‌صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی می‌کند که رابطی بین قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج است. تو خالی بودن دیوار‌های فوقانی به استحکام بنا کمک کرده و جنس خشت به کار رفته در برج که از زاج، خاک و سفیده تخم‌مرغ است نیز بر استحکام آن می‌افزاید.
چگونه به برج طغرل تهران برویم؟
مترو: با استفاده از خط ۱ مترو که به سمت بهشت زهرا می‌رود از ایستگاه مترو شهر ری خارج شوید در جلوی درب خروجی می‌توانید از تاکسی و اتوبوس استفاده کنید و جلوی ورودی مجموعه طغرل پیاده شوید.
خودرو شخصی: از طریق بزرگراه امام علی به سمت شهر ری حرکت کنید؛ از خروجی ابن بابویه اتوبان وارد خیابان تقی پور شوید تا برج طغرل را سمت راست خود بیابید.
این برج دو ورودی در سمت شمال و جنوب دارد که از درب شمالی می‌توانید وارد آن شوید و در نیمه اول سال تا ساعت ۱۸ (۶ عصر) و نیمه دوم سال تا ساعت ۱۶ (۴ بعدازظهر) از آن دیدن کنید.
منبع: همشهری آنلاین
