دکتر محمد صادق حسنوند با بیان این که «با توجه به همه‌گیری کووید -۱۹ در دنیا یکی از اصلی‌ترین سوال‌هایی که ذهن محققان را درگیر کرده این است که روش‌های انتقال این ویروس چیست» گفت: در حقیقت با توجه به شواهد موجود، برخی از محققان معتقدند که SARS-CoV-۲ (ویروس عامل کووید -۱۹) هوا برد (airborne) است و برخی دیگر با این گزاره مخالف هستند. برای این که ما بتوانیم به این سوال پاسخ دهیم و شواهد علمی در این مورد بدست بیاوریم، مطالعه‌ای را تحت عنوان «بررسی حضور SARS-CoV-۲ (عامل کرونا) در هوای اتاق‌های ICU مجتمع بیمارستان امام خمینی (ره) تهران» توسط مرکز تحقیقات آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست و دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام دادیم. در حقیقت این تحقیق جزو اولین مطالعات در خصوص این بیماری بوده است.
وی در گفت وگو با با اشاره به این که این فعالیت پژوهشی از ۲۶ اسفند آغاز شد، گفت: هدف از انجام این پژوهش این بود که ببینیم عامل کرونا ویروس جدید در هوای اتاق ICU بیمارستان امام خمینی که در آنها بیماران مبتلا به کووید-۱۹ بستری هستند وجود دارد یا خیر. این طرح با مشارکت گروه ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران که آزمایشگاه مرجع برای تشخیص کرونا در کشور است انجام شد.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: ما نمونه‌هایی از ۱۰ اتاق ICU مجتمع بیمارستان امام خمینی را بررسی کردیم تا مشاهده کنیم آیا عامل کرونا هوابرد است یا خیر. در این اتاق‌ها افراد مبتلا به کووید ۱۹ با شرایط مختلف بستری بودند. هوا برد بودن یعنی یک عامل خطر (مثل عوامل بیولوژیکی، فیزیکی یا شیمیایی) بتواند در فاصله بیش از تقریباً ۶ فوت (حدود ۲ متر) از منبع آن منتقل شود و در واقع یک رفتاری شبیه گاز‌ها در هوا داشته باشد.
حسنوند با بیان این که در حال حاضر درباره هوابرد بودن عامل کرونا چند مطالعه در جهان انجام شده، افزود: یکی از این مطالعات در دانشگاه نبراسکا آمریکا انجام شده است که البته روش بررسی و خصوصا نمونه‌برداری محققان آنها ایراداتی داشته است. نتایج پژوهش آنها نشان داد که این ویروس در هوای اتاق بیماران و راهرو‌ها وجود دارد. البته نباید فراموش کرد که این مطالعه محدودیت‌ها و ایرادات متعددی داشته است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره جزئیات پژوهش محققان این مرکز تحقیقات گفت: ما به منظور بررسی حضور SARS-CoV-۲ در هوای اتاق‌های محل بستری بیماران مبتلا به کووید-۱۹ تجهیزات استاندارد نمونه برداری هوا را در فاصله حداقل دو تا پنج متری از تخت بیمارانی که ماسک اکسیژن داشتند و یا اینتوبه (Intubated) بودند قرار دادیم. علاوه بر این، ذرات معلق هوا، درجه رطوبت و دی اکسید کربن را هم به عنوان پارامتر‌های جانبی مورد سنجش قرار دادیم.
حسنوند ادامه داد: براساس نتایج مطالعه ما، SARS-CoV-۲ (ویروس عامل کووید-۱۹) در هوای اتاق‌های بیماران کرونا مشاهده نشد و یافته‌های مطالعه ما همانند نتایج مطالعه‌ای بوده است که در سنگاپور انجام شده است و در واقع در هوای اتاق بیماران کووید -۱۹، ویروس عامل این بیماری مشاهده نشد. نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که فعلا شواهد علمی معتبری دال بر هوابرد بودن این ویروس وجود ندارد و بر همین اساس است که “فعلا” سازمان‌های معتبر دنیا نظیر سازمان جهانی بهداشت (WHO) و مرکز پیشگیری و کنترل بیماری امریکا (US. CDC) هم بحث هوابرد بودن این ویروس را تایید نکرده اند. البته ممکن است در آینده چنین شواهدی به وجود آید.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: البته صرفا این که عامل کرونا ویروس به صورت هوا برد باشد ممکن است چندان هم قابل اهمیت نباشد بلکه آنچه مهم است این است که آیا دوز عفونت زایی و بار میکروبی که در هوا منتقل می‌شود آیا می‌تواند سبب ابتلای افراد شود یا خیر.
به گفته‌ی دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، مقاله‌ی این طرح پژوهشی، در نشریه Science of the Total Environment پذیرفته شده و به زودی منتشر می‌شود.
آیا همه نیاز به استفاده از ماسک دارند؟
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با بیان این که در حال حاضر، یکی از مهم‌ترین سوال‌ها این است که آیا عموم افرادی که سالم هستند نیاز به ماسک دارند یا خیر، گفت: پاسخ علمی به این پرسش ممکن است تغییر کند. ممکن است در آینده مطالعات جدید پاسخ به این پرسش را تغییر دهد. دو سازمان بسیار معتبر در دنیا به نام سازمان جهانی بهداشت (WHO) و مرکز پیشگیری و کنترل بیماری امریکا (US. CDC) وجود دارد که هر دوی این مراکز تا ۳ آوریل ۲۰۲۰ نظرات یکسانی در این زمینه داشتند، اما پس از ۳ آوریل تفاوتی در بین توصیه‌های آنها درخصوص استفاده از ماسک بوجود آمد.
وی افزود: سازمان جهانی بهداشت، استفاده از ماسک را برای افراد سالمی که مستقیما با بیماران دارای کرونا در ارتباط هستند، ضروری اعلام کرده است. همچنین اگر کسی علائمی مانند سرفه و عطسه داشته باشد باید حتما ماسک داشته باشد؛ البته سازمان جهانی بهداشت اشاره می‌کند که ماسک به تنهایی یک روش حفاظتی خوب برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری نیست. استفاده از ماسک حتما باید به همراه شست‌وشوی مکرر دست‌ها باشد.
حسنوند خاطرنشان کرد: براساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت، قبل از قرار دادن ماسک بر روی صورت، دست‌ها حتما باید با آب و صابون شسته شود و پس از پوشیدن با قسمت بیرونی (جلویی) ماسک اصلا نباید تماس داشت. هنگام دور انداختن ماسک نیز، باید آن را درون سطل زباله‌ای انداخت که دربسته باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره توصیه‌های جدید مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های امریکا (CDC) گفت: این مرکز، تا چند روز قبل، مطابق سازمان جهانی بهداشت استفاده از ماسک را به عموم مردم توصیه نمی‌کرد. اما در ۳ آوریل مطالعه‌ای منتشر شد که نشان داد که افراد مبتلا به کرونا قبل از آن که علائم داشته باشند باعث انتقال ویروس می‌شوند. با استناد به این مطالعه، CDC توصیه‌های خود برای عموم افراد را اصلاح کرده است. این مرکز در حال حاضر می‌گوید، افراد سالم اگر ناچاراً می‌خواهند به محیط‌هایی بروند که امکان رعایت فاصله فیزیکی مناسب که حدودا دو متر است وجود ندارد، از ماسک‌های پارچه‌ای یا خانگی استفاده کنند یا با دستمالی دهان و بینی خود را بپوشانند.
وی افزود: نکته‌ی مهمی که در این توصیه وجود دارد این است که اشاره‌ای به استفاده از ماسک پزشکی یا جراحی (Surgical Mask) و ماسک‌های با مشخصه N. ۹۵ نشده است. علت این است که اگر عموم افراد بخواهند از ماسک‌های N. ۹۵ و پزشکی استفاده کنند، کادر درمان که خط اول مبارزه با این بیماری هستند دچار کمبود می‌شوند و با خطر بالای ابتلا به کرونا روبه‌رو خواهند شد.
حسنوند با بیان این که کارایی ماسک‌ها در این است که از انتقال دراپلت‌ها و میکرو دراپلت‌ها از فرد بیمار به فرد سالم جلوگیری می‌کنند افزود: در واقع، ماسک باعث می‌شود فرد بیمار یا مشکوک، دیگران را مبتلا نکند. سیاست کشور‌ها در استفاده از ماسک در حال حاضر، متفاوت است. در جمهوری چک و اتریش الزام به استفاده از ماسک در فضا‌های عمومی وجود دارد، اما در بسیاری از کشور‌ها مثل انگلیس و آلمان وجود ندارد. البته در مورد استفاده از ماسک برای عموم افراد بین محققان هم اتفاق نظر در این خصوص وجود ندارد.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره این که سیاستگذاران حوزه سلامت برخی کشور‌ها بر استفاده عموم مردم از ماسک تاکید نمی‌کنند، گفت: اگر همه‌ی افراد از ماسک استفاده کنند، کادر درمان با کمبود مواجه می‌شوند. علاوه بر آن، مطالعات علمی زیادی در خصوص این که ماسک به تنهایی می‌تواند محافظت کننده خوبی در برابر ابتلای به کووید ۱۹ برای عموم افراد جامعه باشد انجام نشده است. دلیل سوم این است که افراد هنگامی که از ماسک استفاده می‌کنند، دچار اطمینان کاذبی می‌شوند که قرار نیست به بیماری دچار شوند، بنابراین به مکان‌های پرتراکم می‌روند و یا دیگر نکات بهداشتی همچون شستن دست‌ها نبوده و فاصله فیزیکی (حدود ۲ متر) را رعایت نمی‌کنند.
حسنوند در پاسخ به سوالی درباره استفاده از آن چه به عنوان ماسک فیلتردار معروف شده گفت: ما به طور کلی دو ماسک داریم، ماسک‌های ساده که مانند ماسک‌های جراحی است. ماسک‌های دیگری نیز وجود دارند که یک شیر یک طرفه یا سوپاپ یکطرفه دارند. آن شیر یک طرفه، فیلتر نیست و زمانی که فرد می‌خواهد هوا را مکش کند، شیر بسته می‌شود و هوا از بدنه ماسک عبور می‌کند و وارد دستگاه تنفسی می‌شود. هنگامی که فرد بازدم دارد، برای این که راحت‌تر هوای بازدم به بیرون منتقل شود شیر یک طرفه باز می‌شود و بخشی از قطرات و ریزقطرات، بدون عبور از بدنه ماسک به محیط بیرون منقل می‌شود. به همین دلیل است که گفته می‌شود این ماسک‌ها برای استفاده‌ی افرادی که بیمار یا مشکوک هستند، مناسب نیست. این ماسک‌ها برای استفاده در زمان آلودگی هوا می‌تواند مفید باشد.
