گروه سیاسی: تنها ۵سال پیش بود که ولیعهد عربستان سعودی، محمد بن‌سلمان، حاکم دوفاکتوی این کشور، تندترین انتقادها را علیه تهران به زبان راند. اما هفته گذشته در تحولی که جهان را به شکلی استعاری دو قطبی نشان داد، سعودی‌ها نه تنها روابط دیپلماتیک خود را با تهران برقرار کردند، بلکه وی دو کشور ایران و عربستان را دو بازیگری خواند که دارای سرنوشتی واحد هستند. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، نزدیکی دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران پس از سال‌ها رویارویی سیاسی در سراسر خاورمیانه، یک کودتای چینی بود که توافق را تسهیل کرد. این برای ایران که با تحریم‌های سخت دست و پنجه نرم می‌کند، آرامش‌بخش بود.
دنیای اقتصاد، حل و فصل مناقشاتی که بودجه دولت عربستان را کاهش داده به اولویت اصلی شاهزاده محمد تبدیل شده است؛ چراکه اصلاح اقتصاد و جامعه محافظه‌کار پادشاهی اسلامی می‌تواند جایگاه او را بهبود بخشد. او به همین منظور نیاز دارد تا موضوعاتی که موجب می‌شود سرمایه‌گذاران بالقوه را فراری بدهد، حل‌وفصل کند. محمد بن‌سلمان امیدوار است که کشورش را به مرکز جهانی برای تجارت و فرهنگ تبدیل کند. شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی پس از اعلام این خبر در توییتر خود نوشت: «کشورهای منطقه یک سرنوشت دارند. این امر باعث می‌شود که ما با هم برای ایجاد مدل‌هایی برای رفاه و ثبات کار کنیم.» رقابت بین دو ملت اسلامی که با کمتر از ۱۵۰مایل از آب‌های خلیج فارس از یکدیگر جدا شده‌اند، مدت‌هاست که سیاست و تجارت در خاورمیانه را شکل داده است.
زمان آشتی برای بسیاری از تحلیلگران شگفت‌انگیز بود. تا همین اواخر، مقامات سعودی گفته بودند که پیشرفت کمی در مذاکرات با ایران دارند. اما نقشی که چین ایفا کرد، موجب شد میزبان بحث‌هایی شود که گفت‌وگوها به پیشرفت بینجامد. برخی از کارشناسان سیاست مستقر در واشنگتن، دخالت چین را به‌عنوان چالشی برای کاهش سلطه آمریکا در خاورمیانه توصیف کردند. در واقع، برخی از مقامات کشورهای عربی خلیج فارس می‌گویند که دیگر نمی‌توانند برای تضمین امنیت خود به ایالات متحده تکیه کنند و باید رأسا مشکلات خود را حل کنند. از سوی دیگر چین آماده ارائه تسلیحات، فناوری و سرمایه‌گذاری بدون هیچ‌گونه محدودیتی در کشورهای حاشیه خلیجفارس است. اما تحلیلگران دیگر می‌گویند که شاهزاده محمد به سادگی به رویکرد عمل‌گرایانه‌تری در سیاست خارجی تمایل پیدا کرده و آن را در چند سال گذشته دنبال کرده است.
درحالی‌که ایالات متحده به‌عنوان شریک امنیتی مسلط پادشاهی باقی می‌ماند، آنها می‌گویند که واشنگتن به هر حال نمی‌توانست با توجه به روابط عمیقا تیره خود با جمهوری اسلامی ایران در توافقی بین عربستان سعودی و ایران میانجی‌گری کند. یاسمین فاروق، محقق غیرمقیم در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، یک گروه تحقیقاتی در واشنگتن می‌گوید: «این‌طور نیست که عربستان سعودی کاملا آگاه نباشد که حتی ضمانت چینی نیز محدودیت‌های خود را دارد. سعودی‌ها در چند سال گذشته درس‌های بسیار سختی آموخته‌اند، یکی از آنها این است که ما باید به تنوع در روابط خود ادامه دهیم.» عربستان سعودی مدت‌هاست که به صراحت گفته است به دنبال راه‌حلی با ایران است. مقامات سعودی طی دو سال گذشته چندین دور با همتایان ایرانی خود از جمله در عراق و عمان گفت‌وگو کردند. شاهزاده محمد در مصاحبه‌ای در سال۲۰۱۹ گفته بود که جنگ بین عربستان سعودی و ایران باعث افزایش سرسام‌آور قیمت نفت و جرقه «فروپاشی کامل اقتصاد جهانی» می‌شود و این به آن معناست که «راه‌حل سیاسی و صلح‌آمیز بسیار بهتر از راه‌حل نظامی است.»
تنها چند هفته قبل از این اظهارات، حمله موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی برای مدت کوتاهی نیمی از تولید نفت‌خام این کشور را مختل کرد؛ حمله‌ای که توسط حوثی‌ها انجام شد. به گفته تحلیلگران، درک این موضوع که ایران نیز جسارت و توانایی انجام چنین عملیاتی را دارد برای مقامات سعودی یک لحظه حیاتی بود. به نظر می‌رسد که این بخشی از چیزی است که آنها را وادار کرد تا در سال۲۰۲۱ با ایران وارد مذاکره شوند.
از آن زمان تاکنون، تلاش‌های آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده لغو شد، دچار تزلزل و توقف شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که تهران اکنون اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت چندین سلاح هسته‌ای را در صورت تمایل دارد و مقامات سعودی نگرانند که این پادشاهی می‌تواند اولین هدف آنها باشد. در عین حال، حمله روسیه به اوکراین، تمرکز قدرت‌های جهانی را به جای دیگر معطوف کرده و دولت‌های خلیجفارس را با این احساس قوی‌تر مبنی بر اینکه باید به خودشان وابسته باشند، تنها گذاشته است.
محمد السولامی، رئیس یک اندیشکده متمرکز بر ایران در ریاض، پایتخت عربستان، گفت: «سیاست خارجی عربستان بسیار واضح است: آنها می‌خواهند هر گونه اختلاف، مشکل یا معضلی را از طریق دیپلماسی حل کنند و گفت‌وگوهای زیادی با ایرانی‌ها داشته‌اند.» وی افزود: «سعودی‌ها می‌خواهند از همین الان شروع به کار کنند؛ زیرا ما به این فکر می‌کنیم که ممکن است در آینده نزدیک مشکلاتی در رابطه ایران با جامعه بین‌المللی وجود داشته باشد از جمله بحران روسیه؛ غنی‌سازی. پس بیایید این پیام مثبت را ارسال کنیم و ببینیم چه می‌شود.» نیویورک‌تایمز در ادامه این گزارش ادعا کرد که ایران با فروش پهپادهایی که به شهرها و زیرساخت های اوکراین حمله می‌کنند، به‌طور ضمنی طرف روسیه را در جنگ اوکراین گرفته است.
همچنین برخی می‌گویند که حرکت به سوی آشتی تا حدودی ناشی از چالش‌هایی بوده که شاهزاده محمد در خانه با آن مواجه است؛ زیرا او تقریبا او در حال اصلاح تمام جنبه‌های زندگی در عربستان سعودی است. طرح تحول فراگیر او، «چشم‌انداز ۲۰۳۰» خواستار تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. به همین منظور ایجاد بخش‌های جدیدی مانند گردشگری لوکس و سرگرمی در راستای اهداف او ضروری می‌شود. او گفته است که می‌خواهد ده‌ها میلیون مهاجر به این پادشاهی نقل مکان کنند، و دولت به‌دنبال میزبانی نمایشگاه جهانی موسوم به اکسپو در سال۲۰۳۰ است. دستیابی به همه این اهداف به‌ویژه با جنگ فعال با حوثی‌ها دشوار خواهد بود.
یمن در مرز جنوبی این پادشاهی قرار دارد و موشک‌هایی دارد که می‌تواند بر فراز آن کشور به پرواز درآید. با این حال، تغییر به سمت حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای نیز ناشی از تمایل ولیعهد برای تبدیل عربستان سعودی به یک قدرت جهانی به جای «دولت حامی-پیرو» آمریکایی است. شاهزاده محمد، پادشاهی را به‌عنوان وزن سیاسی در خاورمیانه می‌بیند که دیگر مانند گذشته وابسته به ایالات متحده نیست و او مشتاق است روابط این کشور را در آسیا، اروپا و آمریکای لاتین تقویت کند. او همچنین سعی کرده است در جهان قطبی شده بر سر جنگ اوکراین، بی‌طرفی خود را نشان دهد.
وزیر امور خارجه عربستان سعودی در ماه گذشته به اوکراین و روسیه سفر کرد و کمک‌های بشردوستانه‌ای را به کی‌یف پرداخت کرد و پیشنهاد داد در این درگیری میانجی‌گری کند. این به آن معنا نیست که عربستان سعودی به این زودی ایالات متحده را به‌عنوان ضامن اصلی امنیتی خود کنار می‌گذارد. ایالات متحده اکثریت قریب به اتفاق تسلیحات و سیستم‌های دفاعی پادشاهی را تامین می‌کند. اما این به معنای تضعیف نسبی برتری آمریکا در منطقه است؛ زیرا مقامات سعودی در حال گسترش روابط خود با چین، کره‌جنوبی، هند و فراتر از آن هستند.
دنیای اقتصاد، حل و فصل مناقشاتی که بودجه دولت عربستان را کاهش داده به اولویت اصلی شاهزاده محمد تبدیل شده است؛ چراکه اصلاح اقتصاد و جامعه محافظه‌کار پادشاهی اسلامی می‌تواند جایگاه او را بهبود بخشد. او به همین منظور نیاز دارد تا موضوعاتی که موجب می‌شود سرمایه‌گذاران بالقوه را فراری بدهد، حل‌وفصل کند. محمد بن‌سلمان امیدوار است که کشورش را به مرکز جهانی برای تجارت و فرهنگ تبدیل کند. شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی پس از اعلام این خبر در توییتر خود نوشت: «کشورهای منطقه یک سرنوشت دارند. این امر باعث می‌شود که ما با هم برای ایجاد مدل‌هایی برای رفاه و ثبات کار کنیم.» رقابت بین دو ملت اسلامی که با کمتر از ۱۵۰مایل از آب‌های خلیج فارس از یکدیگر جدا شده‌اند، مدت‌هاست که سیاست و تجارت در خاورمیانه را شکل داده است.
زمان آشتی برای بسیاری از تحلیلگران شگفت‌انگیز بود. تا همین اواخر، مقامات سعودی گفته بودند که پیشرفت کمی در مذاکرات با ایران دارند. اما نقشی که چین ایفا کرد، موجب شد میزبان بحث‌هایی شود که گفت‌وگوها به پیشرفت بینجامد. برخی از کارشناسان سیاست مستقر در واشنگتن، دخالت چین را به‌عنوان چالشی برای کاهش سلطه آمریکا در خاورمیانه توصیف کردند. در واقع، برخی از مقامات کشورهای عربی خلیج فارس می‌گویند که دیگر نمی‌توانند برای تضمین امنیت خود به ایالات متحده تکیه کنند و باید رأسا مشکلات خود را حل کنند. از سوی دیگر چین آماده ارائه تسلیحات، فناوری و سرمایه‌گذاری بدون هیچ‌گونه محدودیتی در کشورهای حاشیه خلیجفارس است. اما تحلیلگران دیگر می‌گویند که شاهزاده محمد به سادگی به رویکرد عمل‌گرایانه‌تری در سیاست خارجی تمایل پیدا کرده و آن را در چند سال گذشته دنبال کرده است.
درحالی‌که ایالات متحده به‌عنوان شریک امنیتی مسلط پادشاهی باقی می‌ماند، آنها می‌گویند که واشنگتن به هر حال نمی‌توانست با توجه به روابط عمیقا تیره خود با جمهوری اسلامی ایران در توافقی بین عربستان سعودی و ایران میانجی‌گری کند. یاسمین فاروق، محقق غیرمقیم در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، یک گروه تحقیقاتی در واشنگتن می‌گوید: «این‌طور نیست که عربستان سعودی کاملا آگاه نباشد که حتی ضمانت چینی نیز محدودیت‌های خود را دارد. سعودی‌ها در چند سال گذشته درس‌های بسیار سختی آموخته‌اند، یکی از آنها این است که ما باید به تنوع در روابط خود ادامه دهیم.» عربستان سعودی مدت‌هاست که به صراحت گفته است به دنبال راه‌حلی با ایران است. مقامات سعودی طی دو سال گذشته چندین دور با همتایان ایرانی خود از جمله در عراق و عمان گفت‌وگو کردند. شاهزاده محمد در مصاحبه‌ای در سال۲۰۱۹ گفته بود که جنگ بین عربستان سعودی و ایران باعث افزایش سرسام‌آور قیمت نفت و جرقه «فروپاشی کامل اقتصاد جهانی» می‌شود و این به آن معناست که «راه‌حل سیاسی و صلح‌آمیز بسیار بهتر از راه‌حل نظامی است.»
تنها چند هفته قبل از این اظهارات، حمله موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی برای مدت کوتاهی نیمی از تولید نفت‌خام این کشور را مختل کرد؛ حمله‌ای که توسط حوثی‌ها انجام شد. به گفته تحلیلگران، درک این موضوع که ایران نیز جسارت و توانایی انجام چنین عملیاتی را دارد برای مقامات سعودی یک لحظه حیاتی بود. به نظر می‌رسد که این بخشی از چیزی است که آنها را وادار کرد تا در سال۲۰۲۱ با ایران وارد مذاکره شوند.
از آن زمان تاکنون، تلاش‌های آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده لغو شد، دچار تزلزل و توقف شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که تهران اکنون اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت چندین سلاح هسته‌ای را در صورت تمایل دارد و مقامات سعودی نگرانند که این پادشاهی می‌تواند اولین هدف آنها باشد. در عین حال، حمله روسیه به اوکراین، تمرکز قدرت‌های جهانی را به جای دیگر معطوف کرده و دولت‌های خلیجفارس را با این احساس قوی‌تر مبنی بر اینکه باید به خودشان وابسته باشند، تنها گذاشته است.
محمد السولامی، رئیس یک اندیشکده متمرکز بر ایران در ریاض، پایتخت عربستان، گفت: «سیاست خارجی عربستان بسیار واضح است: آنها می‌خواهند هر گونه اختلاف، مشکل یا معضلی را از طریق دیپلماسی حل کنند و گفت‌وگوهای زیادی با ایرانی‌ها داشته‌اند.» وی افزود: «سعودی‌ها می‌خواهند از همین الان شروع به کار کنند؛ زیرا ما به این فکر می‌کنیم که ممکن است در آینده نزدیک مشکلاتی در رابطه ایران با جامعه بین‌المللی وجود داشته باشد از جمله بحران روسیه؛ غنی‌سازی. پس بیایید این پیام مثبت را ارسال کنیم و ببینیم چه می‌شود.» نیویورک‌تایمز در ادامه این گزارش ادعا کرد که ایران با فروش پهپادهایی که به شهرها و زیرساخت های اوکراین حمله می‌کنند، به‌طور ضمنی طرف روسیه را در جنگ اوکراین گرفته است.
همچنین برخی می‌گویند که حرکت به سوی آشتی تا حدودی ناشی از چالش‌هایی بوده که شاهزاده محمد در خانه با آن مواجه است؛ زیرا او تقریبا او در حال اصلاح تمام جنبه‌های زندگی در عربستان سعودی است. طرح تحول فراگیر او، «چشم‌انداز ۲۰۳۰» خواستار تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. به همین منظور ایجاد بخش‌های جدیدی مانند گردشگری لوکس و سرگرمی در راستای اهداف او ضروری می‌شود. او گفته است که می‌خواهد ده‌ها میلیون مهاجر به این پادشاهی نقل مکان کنند، و دولت به‌دنبال میزبانی نمایشگاه جهانی موسوم به اکسپو در سال۲۰۳۰ است. دستیابی به همه این اهداف به‌ویژه با جنگ فعال با حوثی‌ها دشوار خواهد بود.
یمن در مرز جنوبی این پادشاهی قرار دارد و موشک‌هایی دارد که می‌تواند بر فراز آن کشور به پرواز درآید. با این حال، تغییر به سمت حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای نیز ناشی از تمایل ولیعهد برای تبدیل عربستان سعودی به یک قدرت جهانی به جای «دولت حامی-پیرو» آمریکایی است. شاهزاده محمد، پادشاهی را به‌عنوان وزن سیاسی در خاورمیانه می‌بیند که دیگر مانند گذشته وابسته به ایالات متحده نیست و او مشتاق است روابط این کشور را در آسیا، اروپا و آمریکای لاتین تقویت کند. او همچنین سعی کرده است در جهان قطبی شده بر سر جنگ اوکراین، بی‌طرفی خود را نشان دهد.
وزیر امور خارجه عربستان سعودی در ماه گذشته به اوکراین و روسیه سفر کرد و کمک‌های بشردوستانه‌ای را به کی‌یف پرداخت کرد و پیشنهاد داد در این درگیری میانجی‌گری کند. این به آن معنا نیست که عربستان سعودی به این زودی ایالات متحده را به‌عنوان ضامن اصلی امنیتی خود کنار می‌گذارد. ایالات متحده اکثریت قریب به اتفاق تسلیحات و سیستم‌های دفاعی پادشاهی را تامین می‌کند. اما این به معنای تضعیف نسبی برتری آمریکا در منطقه است؛ زیرا مقامات سعودی در حال گسترش روابط خود با چین، کره‌جنوبی، هند و فراتر از آن هستند.
