ایران و عربستان بعد از هفت سال قطعی روابط و انجام پنج دور مذاکره بین دو کشور در بغداد، روز جمعه ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ طی بیانیه‌ای مشترک، خبر از حصول توافق بین دو کشور برای از سرگیری روابط دادند؛ موضوعی که اثرات آن محدود به روابط تهران و ریاض نبود و تاثیرات گسترده منطقه‌ای به همراه داشت
به دنبال سفر بهمن‌ماه ۱۴۰۱ سید ابراهیم رئیسی به پکن و گفت‌وگوهای انجام شده میان رییس‌جمهور چین با رییس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران، علی شمخانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رییس‌جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد و پس از انجام چند روز مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران با همتای سعودی خود در شهر پکن، جمعه ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ یی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رییس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین در مورد از سرگیری روابط تهران و ریاض منتشر شد.
در این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفت‌وگوهای انجام شده بین دو طرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) اعلام کردند که در نتیجه گفت‌وگوهای انجام شده، تهران و ریاض توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند و وزیران امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند.
در پی این تحولات در سال ۱۴۰۲ دو کشور سفارتخانههای خود در تهران و ریاض را بازگشایی کردند و سفرا در ایران و عربستان مشغول فعالیت شدند.
همچنین در همین چارچوب وزیران امور خارجه دو کشور به تهران و ریاض در چارچوب روابط دوجانبه سفر کردند.
به اعتقاد کارشناسان ایران و عربستان در یک سال اخیر علیرغم وجود برخی از چالش‌ها و اختلاف نظرها تلاش کردند که با مدیریت این مسائل، سطحی از روابط با یکدیگر را حفظ کنند و بیشتر به موضوع پیش‌ران‌ها در روابط دو کشور توجه داشته باشند تا پس‌ران و بازیگران مداخله‌گری که بهبود روابط این دو کشور مهم جهان اسلام به سود منافعشان نبود.
«حسین آجرلو» در گفت‌وگو با ایسنا در ارتباط با فرا رسیدن اولین سالگرد تصمیم ایران و عربستان برای برقراری روابط بعد از ۶ سال قطعی روابط و امضای بیانیه مشترک در این ارتباط در ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ در این زمینه تصریح کرد: واقعیت این است که بعد از جنگ جهانی دوم به خصوص بعد از تحولات مربوط به فلسطین یکی از چالش‌های جدی در جهان اسلام وجود اختلاف بین کشورهای اسلامی با یکدیگر در سطوح مختلف بوده است.
این کارشناس مسائل غرب آسیا ادامه داد: اینکه کشورهای همسایه به طور معمول سطحی از اختلاف و تضاد منافع را با یکدیگر داشته باشند در حوزه روابط بین‌الملل امری طبیعی محسوب می‌شود اما وقتی سطح اختلافات باعث ایجاد بی‌ثباتی و تنش می‌شود این موضوع نیازمند مدیریت روابط و اتخاذ سیاست مبتنی بر همسایگی است.
او با بیان اینکه در طول سال‌های گذشته یکی از چالش‌های مهم در منطقه تعارض میان ایران و عربستان به عنوان دو کشور بزرگ اسلامی به دلایل مختلف بود، اظهار کرد: در سال ۱۳۹۴ در پی اتفاقاتی که رخ داد روابط دو کشور قطع شد و سفارتخانههای ایران و عربستان در تهران و ریاض تعطیل شد.
آجرلو با بیان اینکه ورای ریشه‌یابی علت قطعی این روابط، تنش موجود بین ایران و عربستان به جهان اسلام ضربه می‌زد، گفت: ایران در این مدت بارها اعلام کرده بود که اگرچه با برخی از سیاست‌های عربستان مخالف است ولی براساس سیاست حسن همجواری تمایل دارد که روابط خود را با ریاض بهبود دهد و در دولت آقای رئیسی با توجه به اینکه سیاست همسایگی به یکی از اصول مهم سیاست خارجی کشور تبدیل شده بود موضوع برقراری روابط بین ایران و عربستان به صورت جدی‌تر پیگیری شد و عربستان نیز به دلایل مختلف و بعد از رویکرد تهاجمی که نسبت به ایران در سال‌های اخیر داشت تصمیم گرفت که این رویکرد را تا حدودی تغییر دهد و سطحی از روابط با ایران را احیا کند.
این کارشناس مسائل غرب آسیا با بیان اینکه در واقع دو کشور در همین چارچوب به سمت مدیریت تنش حرکت کردند، گفت: در حالی که در همین چارچوب کشورهایی مثل آمریکا بازیگران مخربی در این حوزه بودند و تلاش داشتند که تنش بین ایران و عربستان را تشدید کنند بازیگری مثل چین به دلایلی از جمله اینکه تعارضات بین ایران و عربستان به ضرر منافع او بود و از دیگر سو تلاش داشت سطحی از دیپلماسی را در منطقه به پیش ببرد نقش میانجی را بین ایران و عربستان ایفا کرد و نتیجه آن این شد که ایران و عربستان بعد از مذاکراتی که در عراق و عمان داشتند، در چین به توافق رسیدند که روابط‌شان را احیا کنند.
او با بیان اینکه بعد از تصمیم ایران و عربستان برای برقراری روابط دو دیدگاه خوشبینانه و بدبینانه در ارتباط با این موضوع مطرح بود، تصریح کرد: عده‌ای تصور می‌کردند که روابط ایران و عربستان به سمت همکاری‌های عالی گسترش پیدا می‌کند و عده‌ای بدبینانه می‌گفتند که سطح تعارضات بین ایران و عربستان به حدی است که این روابط در کوتاه‌ترین مدت آسیب می‌بیند ولی آنچه که در صحنه عمل رخ داد یک مسئله بینابین این دو نگاه بود. چنانکه ما در طول یک سال گذشته شاهد این بودیم که دو کشور حتی در سخت‌ترین شرایط تلاش کرده‌اند که سطحی از روابط را داشته باشند و تنش‌ها بین خود را مدیریت کنند.
آجرلو با بیان اینکه در واقع در این زمینه علیرغم وجود پس‌ران‌ها، پیش‌ران‌ها در روابط دو کشور نقش سازنده‌ای را ایفا کردند، گفت: دو کشور به این نتیجه رسیدند که در سایه همکاری حداقلی می‌توانند منافع و امنیت خود را تأمین کنند و درواقع این مهمترین پیش‌ران بوده است.
این کارشناس مسائل غرب آسیا با اشاره به تأثیر روابط ایران و عربستان بر موضوعات اخیر منطقه از جمله تحولات فلسطین و دریای سرخ ادامه داد: در موضوع فلسطین بعد از اتفاقات هفت اکتبر این موضوع را شاهد بوده‌ایم که کشورهای اسلامی از نظر سیاسی موضع تقریبا مشابهی در حمایت از فلسطین داشته‌اند و این نشان می‌دهد که رویکرد تعاملی حداقلی بین ایران و عربستان توانسته تغییر مثبتی را در ارتباط با برخی از مسائل در جهان اسلام داشته باشد.
او با بیان اینکه نباید این انتظار را داشت که ایران و عربستان بلافاصله سطح روابط‌شان از مدیریت تنش به سمت همکاری‌های عالی ارتقا پیدا کند و باید به این روابط فرصت داد، خاطرنشان کرد: در واقع طرفین باید کم کم الگوی همکاری را جایگزین الگوی مدیریت تعارض و تنش کنند و در همین چارچوب سعی کنند که با افزایش رفت و آمدها و دیدارها سطح دیپلماسی بین دو کشور را افزایش بیشتری دهند.
آجرلو با بیان اینکه ایران و عربستان همچنین باید به سمت امضای توافقنامه‌های جدید در حوزه‌های مختلف بروند و این موضوع نیز باعث می‌شود که روابط دو کشور به سمت همکاری‌ها سوق داده شود، گفت: همان‌طور که اشاره کردم همچنان پس‌ران‌ها در روابط دو کشور وجود دارد و نباید انتظارات حداکثری و افزایشی از این روابط داشت و باید گام به گام این روابط به جلو برود.
این کارشناس مسائل غرب آسیا همچنین با بیان اینکه این روابط با خطراتی نیز مواجه است، اظهار کرد : در سال ۱۴۰۳ و با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا این انتظار وجود دارد که بار دیگر ترامپ مسئولیت را در کاخ سفید بر عهده بگیرد و روی کار آمدن ترامپ فضا را برای تندروی عربستان فراهم می‌کند. از دیگر سو ما با موضوعاتی مانند احتمال عادی سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی نیز روبرو هستیم.
او گفت: گرچه این تحولات برخلاف منافع ایران است ولی طرفین می‌توانند با سازوکار کاهش تنش این مسائل را نیز مدیریت کنند و اجازه ندهند که این مسائل باعث شود که سطح روابط کاهش پیدا کند یا قطع شود.
آجرلو با اعتقاد بر اینکه عربستان باید نقش بازیگران مداخله‌گر مثل آمریکا و رژیم صهیونیستی با روابط خود با ایران را کم و مدیریت کند، تصریح کرد: همان طور که پیش از این گفتم سطح اختلافات هویتی، سیاسی، نظامی و امنیتی بین ایران و عربستان در حوزه‌های مختلف بالاست و نباید انتظار داشته باشیم که دو کشور بلافاصله روند همکاری‌شان به سمت بالا ارتقا پیدا کند. به طور کلی در روابط دو رقیب باید روابط گام به گام ارتقا پیدا کند که گام اول مدیریت سطح تنش‌هاست.
این کارشناس مسائل غرب آسیا خاطرنشان کرد: در نهایت می‌توان گفت ایران و عربستان در طول یک سال گذشته تصمیم گرفته اند به سمت ژئوپلیتیک ثبات‌زا حرکت کنند و درک کرده‌اند که افزایش تنش بین دو کشور منافع سیاسی، اقتصادی و امنیتی دو کشور را به خطر می‌اندازد.
انتهای پیام
