ایران به عنوان یکی از کشورهای دارای نیروگاه اتمی فعال و فعالیت‌ها و تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای باید در برابر حوادث طبیعی و خسارات ناشی از آن، برنامه‌ای مدون و عملیاتی داشته باشد. حوادث هسته‌ای ویژگی‌های خاصی دارند که یکی از مهم‌ترین آنها این است که این حوادث محدود به مرزهای آن کشور نیستند و ابعاد رادیولوژیکی وسیعی پیدا می‌کنند که با حواس پنج‌گانه درک نمی‌شوند، از این رو لزوم یک برنامه مدون پیشگیری و کاهش خسارت ناشی از چنین پدیده‌هایی در کشور ضروری است.
بیش از یک دهه پیش کشور به لزوم تدوین چنین طرحی اقدام کرد و این طرح در نهایت تهیه و ارائه شد، اما به دلیل برخی نواقص و عدم تطابق با قوانین و استانداردهای بین‌المللی مورد بازبینی قرار گرفت.
«طرح ملی مدیریت شرایط اضطراری پرتویی» بر اساس بند الف ماده ۴۱ قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی کشور مصوب ۱۳۹۵ تصویب شده است که بر اساس آن سازمان انرژی اتمی مکلف شد با رعایت اصول پدافند غیرعامل نسبت به تدوین طرح ملی مقابله با شرایط اضطرارای نیروگاه‌ها و تاسیسات هسته‌ای با همکاری سازمان (برنامه و بودجه)، وزارت‌خانه‌های دفاع و پشتیبانی، نیروهای مسلح، امور خارجه و سازمان پدافند غیرعامل و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط اقدام کرده و آن را به تصویب شورای عالی امنیت ملی برساند.
از سال ۱۳۹۰ این طرح از طرف سازمان پدافند طراحی و ابلاغ شد اما به دلایل فنی نتوانست به خیلی از اهدافش دست پیدا کند، چرا که برخی از استانداردهای بین‌المللی که در مدیریت شرایط اضطراری باید در طرح گنجانده می‌شد، نبود. به همین دلیل در برنامه ششم توسعه تصویب شد تا این برنامه بازبینی شود و این وظیفه به سازمان انرژی اتمی داده شد. در سال ۱۳۹۷ بازبینی این طرح شروع شد و این کار حدود دو سال و نیم زمان برد تا به یک توافق جمعی با تمامی سازمان‌ها و نهادهای مربوطه دست پیدا کنند و در نهایت در سال ۱۳۹۹ شورای عالی امنیت ملی این طرح را تصویب کرد. در پایان سال ۱۴۰۱ بعد از جلسات متعدد در شورای عالی امنیت ملی این طرح ابلاغ شد.
اهداف برنامه مدیریت شرایط اضطراری پرتویی به طور خلاصه به شرح زیر است؛
مدیریت یکپارچه شرایط اضطراری پرتویی،
اطمینان از همسو و هم‌راستا بودن ظرفیت‌های مناسب و کافی در سازمان های پاسخ در سطح استانی و ملی،
کاهش آسیب‌پذیری جامعه،
افزایش تاب‌آوری جامعه،
کاهش و محدود کردن حادثه در محل وقوع و کاهش پیامدهای آن،
ارتقای خدمات سلامت مردم شامل پیشگیری از آثار قطعی و مرگبار حادثه و کاهش آثار احتمالی و بلندمدت حادثه،
ارتقای سطح آموزش و اطلاع رسانی عمومی،
مردم یاری و صیانت از مردم،
کاهش پیامدهای روانی،
حفاظت از محیط زیست و
کاهش پیامدهای اقتصادی و بهره‌گیری از توان همه ارگان‌های پاسخ جهت کنترل حادثه.
یکی از موضوعات جدی در این برنامه این است که این طرح باید با ساختار مدیریت بحران کشور به طور یکپارچه عمل کند و جنبه ملی داشته باشد و ذیل آن برنامه‌های تخصصی برای مقابله و جبران خسارات حوادثی مثل زلزله، حوادث شیمیایی، سیل و غیره در نظر گرفته شود.
در این طرح وظایف و مسئولیت‌ها به طور جزیی و با دقت تشریح شده است و دامنه شمول آن تقریبا به تمام حوادث سیستمی که در تاسیسات هسته‌ای و غیر هسته‌ای رخ می‌دهد یا در حوادثی از جمله گم شدن یا سرقت مواد هسته‌ای، سقوط سفینه فضایی و غیره برمی‌گردد. تنها حوزه‌ای از حوادث که از شمول این طرح خارج است، بحث حمله نظامی یا حمله هسته‌ای به کشور است که در این مورد به دلیل نوع ساختار پاسخ، مدیریت آن در این طرح نمی‌گنجد، البته اقدامات تروریستی که به حادثه در تاسیسات هسته‌ای منجر می‌شود، در طرح ملی مذکور دیده شده است.
در حالت کلی سه وضعیت پرتودهی بر اساس مقرارت ملی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود دارد که در کشور برای هر سه وضعیت دستورالعمل خاص وجود دارد. یکی از مسائلی که در طرح ملی دیده شده است و ضروری است در اجرای کار هم مورد توجه باشد، انطباق دستورالعمل‌ها با استانداردهای بین‌المللی و آژانس است، چون اگر این انطباق وجود نداشته باشد در تعامل با کشورهای همسایه یا در توافقات دو جانبه در استفاده از تجارب و مدیریت عملیاتی با چالش‌های جدی رو به رو می شویم.
در طرح ملی سه طبقه‌بندی کلی برای حوادث وجود دارد؛ اول حوادثی است که در تاسیسات هسته‌ای رخ می‌دهند و منشاء آنها در درون تاسیسات است. دوم، حوادثی که خارج از تاسیسات رخ می‌دهد، مثل حمل و نقل مواد هسته‌ای، سقوط سفینه فضایی، سرقت و گم شدن چشمه رادیواکتیو و غیره، نوع سوم حوادثی است که خارج از کشور انجام شود، اما کشور متاثر از آن حوادث می‌شود مثل اتفاقی که در یکی از نیروگاه‌های کشورهای همسایه رخ دهد. طرح ملی بر اساس این سه مفهوم از حوادث برنامه‌ریزی شده است و پاسخ‌ها و مدیریت در دو سطح ملی و استانی در نظر گرفته شده است.
هم‌چنین دبیرخانه ستاد مدیریت شرایط اضطرار در وزارت کشور تشکیل می‌شود و رییس ستاد وزیر کشور است. در شرایط خاص که نیاز به بسیج ملی در سطح وسیع باشد، این تصمیم در سطح شورای عالی امنیت ملی و رئیس‌جمهور اتخاذ می‌شود.
علاوه بر این، در این طرح تجهیز، آموزش و برنامه‌ریزی نیروی انسانی متخصص که در شرایط بحرانی باید به کار گرفته شوند، در نظر گرفته شده است. علاوه بر این آمادگی و تجهیز هر استان باید متناسب با توان و نیاز هر استان باشد. مثلا نیازمندی استان بوشهر با استان خراسان شمالی متفاوت است یا استان‌هایی که دارای تاسیسات هسته‌ای هستند یا دارای تاثیرپذیری جدی از حوادث برون مرزی در دسته بندی اول قرار گیرند. اما مسئولیت مدیریت کار به عهده استانی است که حادثه در آن رخ داده است.
شایان ذکر است با توجه به پروژه‌های هسته‌ای جدید که در کشور در حال انجام است و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، تغییراتی در این طرح در کوتاه مدت اعمال خواهد شد و وظیفه اعمال این تغییرات به ستاد ملی اجرای طرح سپرده شده است.
اگر حوادث هسته‌ای در بالاترین سطح در کشور داشته باشیم، شورای عالی مدیریت بحران تشکیل می‌شود که سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات کلان در آن برنامه‌ریزی می‌شود، اما این شورا در شرایط خاص فعال می‌شود و حوادث دیگر در سطوح پایین‌تر در ستاد ملی مدیریت بحران تصمیم‌گیری می‌شود. هم‌چنین تمام سازمان‌های کشور تحت نظارت ستاد ملی و استانی قرار می‌گیرند. این ستادها در حوزه رادیولوژیکی و اثرات آن و پیش‌بینی از تبعات، از مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور مشاوره می‌گیرند.
به طور کلی این طرح به ما نشان می‌دهد در شرایط اضطرار مدیریت بحران چگونه باید انجام گیرد و هر سازمان و شهر و استانی چه اقداماتی را باید انجام دهد. وجود چنین دستورالعلمی می‌تواند راهگشای موثر و مهمی در شرایط بحرانی باشد. این ساز و کار در مرداد ماه سال جاری توسط وزیر کشور به تمام سازمان‌های مختلف ابلاغ شده است و تدوین طرح‌های استانی در دستور کار است و در پایان سال جاری قرار است اولین طرح در استان بوشهر آماده شود که شامل عملکرد نیروگاه در شرایط اضطرار است.
انتهای پیام
