گروه سیاسی: همزمان با ورود به سال ۱۴۰۳، چشم کارشناسان اقتصادی به تحولات حوزه سیاست خارجی دوخته شده است. تحولاتی که شاید مهمترینشان، انتخابات آتی ایالات متحده خواهد بود. دونالد ترامپ، سه شنبه بزرگ را با پیروزی پشت سر گذاشت و برخی معتقدند شانس بایدن برای پیروزی در انتخابات آتی به وضعیت سیاست خارجی ایران نیز گره خورده است.
فرارو، مسئله سیاست خارجی ایران صرفا به موضوع انتخابات آمریکا محدود نمی‌شود، نوع رابطه ایران با کشورهای منطقه و کشورهای اروپایی از دیگر مواردی است که در سال ۱۴۰۳ تا چشم انداز‌های سیاسی کشور را ترسیم خواهد کرد. پرونده توافق نانوشته ایران و ایالات متحده و شکل گیری برجامی جدید نیز از دیگر مواردی است که از سوی کارشناسان مورد توجه قرار دارد. شاید مهمترین پرسش‌ها پیرامون سالی که گذشت و سال ۱۴۰۳ این باشد که برای پیروزی در عرضه سیاست خارجی چه برنامه‌هایی لازم داریم و آیا به ابزار‌های دیپلماتیک کافی دسترسی داریم یا خیر؟ قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین ایران در یونان و مالزی و تحلیلگر سیاسی در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
قاسم محبعلی به فرارو گفت: «در سالی که گذشت نه شاهد اتفاق ویژه‌ای بودیم و نه دستاورد خاصی داشتیم. در رابطه با روابطمان با همسایگان، که این روابط در آستانه ورود به حالت بحرانی بودیم، تا حدودی موفق شدیم روابط را به حالت متعادل درآورده و آرام کنیم. اما اتفاقی که در روابطمان با پاکستان افتاد، به معنای واقعی کلمه بی سابقه بود و کار به جایی رسید که پاکستانی‌ها به خود اجازه دادند اهدافی را داخل خاک ایران، مورد هدف قرار دهند. در مجموع پیشرفت چشمگیری که بتواند جایگاه ما را در منطقه متحول کند، ثبت نکردیم. برقراری روابط با عربستان نیز در حد بازگشایی سفارت و ایجاد روابط عادی دیپلماتیک بود، ولی چیزی فراتر از این رخ نداده است. حتی درباره مصر که صحبت‌های بسیاری شد و برنامه‌های بزرگی داشتیم هنوز بازگشت روابط رخ نداده است، گرچه ملاقات‌ها همچنان در جریان است.»
وی افزود: «شاید تنها تغییر بزرگی که دولت امسال تجربه کرد این بود که کمی واقع بین‌تر شد. در واقع دولت در سال اول، تصور می‌کرد در حوزه سیاست تهاجمی علیه قدرت‌های بزرگ دنیا، دست بسیار بازی خواهد داشت، اما به مرور زمان متوجه شد که باید احتیاط پیشه کرد و با طمانینه بیشتری به وقایع منطقه واکنش نشان داد. در ماجرای فلسطین نیز در روز‌های ابتدایی واکنش ایران کمی شتابزده بود و برخی تا مرحله جشن گرفتن نابودی کامل اسرائیل پیش رفتند، اما گذشت زمان نشان داد که باید فاصله ایران با تحولات خطرناک منطقه حفظ شود؛ بنابراین همانطور که گفتم تنها تغییر مثبت را می‌توان واقع بین‌تر شدن برخی افراد تندرو دانست که در حوزه تصمیم گیری‌های سیاست خارجی حضور داشتند.»
بحران‌های اقتصادی ناشی از وضعیت سیاسی است
دیپلمات پیشین ایران در یونان و مالزی در ادامه گفت: «درگیری‌های نیابتی به ویژه در عراق نیز تا جایی پیش رفت که در نهایت با تبعاتی سنگین متوقف شد. در حوزه ارز و تورم نیز شاهد تحولات چشمگیری نبودیم و توفیق چندانی حاصل نشده است، این در حالیست که از شعار‌های دولت؛ کاهش نرخ ارز، فقر و بیکاری بود. از سوی دیگر با توجه به این که اقتصاد ما به سیاست خارجی گره خورده، متاسفانه جایگاه ما در حوزه‌های شفافیت، کسب و کار بین المللی و صادرات نزول کرده است و این روز‌ها واردات بیش از صادرات شده است.»
وی افزود: «طبیعیست که با این شرایط بزرگترین بحران پیش روی دولت، بحران اقتصادی ناشی از وضعیت سیاسی است. طی سال آتی باید منتظر باشیم و ببینیم با این کسری بودجه بزرگی که سر راهمان قرار دارد، چه اتفاقی رخ می‌دهد و آیا می‌توانیم فروش نفت را افزایش دهیم یا سرمایه گذارانی را برای سرمایه گذاری به داخل کشور جذب کنیم؟ در حال حاضر نیاز شدید به سرمایه گذاری در بخش‌های انرژی، گاز و نفت وجود دارد و ناترازی‌هایی که پیش بینی می‌شود طی سال آینده بیشتر شود، بسیار نگران کننده است. هم اکنون، تولید گاز کشور، حتی کفاف مصرف داخلی را نیز نمی‌دهد و برق نیز در چنین شرایطی است. در حوزه تکنولوژی‌های لازم برای توسعه نیز به غرب وابستگی داریم، چون اگر قرار باشد مسائل مان را با شرق حل کنیم، تا کنون توانسته بودیم و از طریق روس‌ها و چینی‌ها با بحران‌ها مبارزه می‌کردیم. ما به تکنولوژی وارداتی اروپا و کشورهای غربی نیاز داریم. این حقیقت را نمی‌توانیم انکار کنیم، اما چون کمی بعید به نظر می‌رسد که کشور ما طی سال اتی نیز در این مسیر گام بردارند، چندان نمی‌توان به سال ۱۴۰۳ خوش بین بود.»
مدیرکل اسبق خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه، گفت: «ما همیشه امیدواریم که وضع بهتر شود، اما چشم انداز چندان مثبت نیست. در حوزه انتخابات آتی ایالات متحده و احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات هم نمی‌توانیم خود را بازنده مطلق در نظر بگیریم. اتفاقا توپ در زمین ما است و همه چیز به تصمیمات ما بستگی دارد. یک تیم سیاسی و دیپلماسی قوی می‌تواند بازی را تغییر دهد، هرچند که هم اکنون و با تیم فعلی، چندان شانسی برای پیروزی نمیبینم. در نهایت، امیدوارم کاسبان تحریم اجازه دهند و کارشکنی نکنند تا مذاکرات ایران برای شکل گیری روابط خارجی بهتر و کاهش تحریم‌ها در سال جدید موفق باشد.»
فرارو، مسئله سیاست خارجی ایران صرفا به موضوع انتخابات آمریکا محدود نمی‌شود، نوع رابطه ایران با کشورهای منطقه و کشورهای اروپایی از دیگر مواردی است که در سال ۱۴۰۳ تا چشم انداز‌های سیاسی کشور را ترسیم خواهد کرد. پرونده توافق نانوشته ایران و ایالات متحده و شکل گیری برجامی جدید نیز از دیگر مواردی است که از سوی کارشناسان مورد توجه قرار دارد. شاید مهمترین پرسش‌ها پیرامون سالی که گذشت و سال ۱۴۰۳ این باشد که برای پیروزی در عرضه سیاست خارجی چه برنامه‌هایی لازم داریم و آیا به ابزار‌های دیپلماتیک کافی دسترسی داریم یا خیر؟ قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین ایران در یونان و مالزی و تحلیلگر سیاسی در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
قاسم محبعلی به فرارو گفت: «در سالی که گذشت نه شاهد اتفاق ویژه‌ای بودیم و نه دستاورد خاصی داشتیم. در رابطه با روابطمان با همسایگان، که این روابط در آستانه ورود به حالت بحرانی بودیم، تا حدودی موفق شدیم روابط را به حالت متعادل درآورده و آرام کنیم. اما اتفاقی که در روابطمان با پاکستان افتاد، به معنای واقعی کلمه بی سابقه بود و کار به جایی رسید که پاکستانی‌ها به خود اجازه دادند اهدافی را داخل خاک ایران، مورد هدف قرار دهند. در مجموع پیشرفت چشمگیری که بتواند جایگاه ما را در منطقه متحول کند، ثبت نکردیم. برقراری روابط با عربستان نیز در حد بازگشایی سفارت و ایجاد روابط عادی دیپلماتیک بود، ولی چیزی فراتر از این رخ نداده است. حتی درباره مصر که صحبت‌های بسیاری شد و برنامه‌های بزرگی داشتیم هنوز بازگشت روابط رخ نداده است، گرچه ملاقات‌ها همچنان در جریان است.»
وی افزود: «شاید تنها تغییر بزرگی که دولت امسال تجربه کرد این بود که کمی واقع بین‌تر شد. در واقع دولت در سال اول، تصور می‌کرد در حوزه سیاست تهاجمی علیه قدرت‌های بزرگ دنیا، دست بسیار بازی خواهد داشت، اما به مرور زمان متوجه شد که باید احتیاط پیشه کرد و با طمانینه بیشتری به وقایع منطقه واکنش نشان داد. در ماجرای فلسطین نیز در روز‌های ابتدایی واکنش ایران کمی شتابزده بود و برخی تا مرحله جشن گرفتن نابودی کامل اسرائیل پیش رفتند، اما گذشت زمان نشان داد که باید فاصله ایران با تحولات خطرناک منطقه حفظ شود؛ بنابراین همانطور که گفتم تنها تغییر مثبت را می‌توان واقع بین‌تر شدن برخی افراد تندرو دانست که در حوزه تصمیم گیری‌های سیاست خارجی حضور داشتند.»
بحران‌های اقتصادی ناشی از وضعیت سیاسی است
دیپلمات پیشین ایران در یونان و مالزی در ادامه گفت: «درگیری‌های نیابتی به ویژه در عراق نیز تا جایی پیش رفت که در نهایت با تبعاتی سنگین متوقف شد. در حوزه ارز و تورم نیز شاهد تحولات چشمگیری نبودیم و توفیق چندانی حاصل نشده است، این در حالیست که از شعار‌های دولت؛ کاهش نرخ ارز، فقر و بیکاری بود. از سوی دیگر با توجه به این که اقتصاد ما به سیاست خارجی گره خورده، متاسفانه جایگاه ما در حوزه‌های شفافیت، کسب و کار بین المللی و صادرات نزول کرده است و این روز‌ها واردات بیش از صادرات شده است.»
وی افزود: «طبیعیست که با این شرایط بزرگترین بحران پیش روی دولت، بحران اقتصادی ناشی از وضعیت سیاسی است. طی سال آتی باید منتظر باشیم و ببینیم با این کسری بودجه بزرگی که سر راهمان قرار دارد، چه اتفاقی رخ می‌دهد و آیا می‌توانیم فروش نفت را افزایش دهیم یا سرمایه گذارانی را برای سرمایه گذاری به داخل کشور جذب کنیم؟ در حال حاضر نیاز شدید به سرمایه گذاری در بخش‌های انرژی، گاز و نفت وجود دارد و ناترازی‌هایی که پیش بینی می‌شود طی سال آینده بیشتر شود، بسیار نگران کننده است. هم اکنون، تولید گاز کشور، حتی کفاف مصرف داخلی را نیز نمی‌دهد و برق نیز در چنین شرایطی است. در حوزه تکنولوژی‌های لازم برای توسعه نیز به غرب وابستگی داریم، چون اگر قرار باشد مسائل مان را با شرق حل کنیم، تا کنون توانسته بودیم و از طریق روس‌ها و چینی‌ها با بحران‌ها مبارزه می‌کردیم. ما به تکنولوژی وارداتی اروپا و کشورهای غربی نیاز داریم. این حقیقت را نمی‌توانیم انکار کنیم، اما چون کمی بعید به نظر می‌رسد که کشور ما طی سال اتی نیز در این مسیر گام بردارند، چندان نمی‌توان به سال ۱۴۰۳ خوش بین بود.»
مدیرکل اسبق خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه، گفت: «ما همیشه امیدواریم که وضع بهتر شود، اما چشم انداز چندان مثبت نیست. در حوزه انتخابات آتی ایالات متحده و احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات هم نمی‌توانیم خود را بازنده مطلق در نظر بگیریم. اتفاقا توپ در زمین ما است و همه چیز به تصمیمات ما بستگی دارد. یک تیم سیاسی و دیپلماسی قوی می‌تواند بازی را تغییر دهد، هرچند که هم اکنون و با تیم فعلی، چندان شانسی برای پیروزی نمیبینم. در نهایت، امیدوارم کاسبان تحریم اجازه دهند و کارشکنی نکنند تا مذاکرات ایران برای شکل گیری روابط خارجی بهتر و کاهش تحریم‌ها در سال جدید موفق باشد.»
