گروه سیاسی: طبق برنامه رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، امروز دوشنبه، به منظور رایزنی و دیدار با مقامات جمهوری اسلامی ایران و همچنین شرکت در نخستین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ایران که در شهر اصفهان برگزار می‌شود، به ایران سفر خواهد کرد.
روزنامه شرق، سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای ایران و اولین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ۲۰۲۴ از هفدهم تا نوزدهم اردیبهشت ۱۴۰۳ در اصفهان با حضور میهمانانی از اقصی‌نقاط جهان برگزار خواهد شد که قرار است گروسی در روز نخست این کنفرانس در ضیافت شام به میزبانی محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران شرکت کند. مدیر کل آژانس همچنین فردا سه‌شنبه و در یک کنفرانس خبری به سؤالات رسانه‌ها پاسخ خواهد داد.
پیش از این سفر شاهد یک دیدار مهم دیپلماتیک بین مقامات تهران و مسکو هم بودیم که در جریان آن، محسن نذیری‌اصل، نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین و میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین درباره سفر گروسی به تهران با یکدیگر دیدار و رایزنی کردند. اولیانوف درباره این دیدار در حساب رسمی خود در برنامه ایکس نوشت: «با نماینده ایران در آستانه سفر برنامه‌ریزی شده مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران دیدار کردم».
سفر دوروزه گروسی اگر چه به‌واسطه حضورش در نخستین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ایران صورت می‌گیرد اما نفس سفر مدیر کل آژانس در سایه تحولات ناشی از جنگ حماس و اسرائیل و شرایط حساس منطقه خاورمیانه و نیز با درنظرگرفتن اختلافات پادمانی دو طرف (ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) اهمیت خاصی دارد. بااین‌حال اکنون دو نگاه و تحلیل درباره خروجی سفر گروسی به ایران مطرح است. برخی قائل به این هستند که اگر گروسی ملاحظات فنی را در نظر بگیرد و از رفتارهای سیاسی دوری کند، می‌تواند به اصلاح روند غیرسازنده آژانس در برابر ایران منجر شده و همکاری‌های فی‌مابین را افزایش دهد.
در مقابل این سناریو هم مطرح است که چون اساسا پرونده هسته‌ای ایران با قرائت سیاسی عجین شده و همواره با این صبغه (سیاسی) قابلیت طرح و بحث دارد؛ بنابراین نه تهران و نه آژانس در سفر گروسی به دستاورد مهمی در جهت کاهش اختلافات نخواهند رسید، کمااینکه سفرهای قبلی مدیر کل و مشخصا توافق اسفند ۱۴۰۱ بین ایران و آژانس، فارغ از اینکه کدام طرف از انجام تعهداتش سر باز زده، بر زمین مانده است.
زمزمه مذاکره در آستانه سفر گروسی؟!
چنانی که گفته شد، بدیهی است که قرائت و خوانش سیاسی همواره سایه سنگینی بر پرونده هسته‌ای ایران داشته و خواهد داشت و هر زمان که شاهد افزایش و تشدید تنش بین تهران و غرب باشیم، پرونده هسته‌ای هم به عنوان وجه‌المصالحه و اهرم فشار عمل می‌کند، کمااینکه در نشست فصلی شورای حکام اسفند سال گذشته، تهران سعی کرد غنی‌سازی ۶۰ درصدی خود را به شکل نسبی کاهش داده و به عنوان یک پالس مثبت بروز دهد. حال در آستانه سفر رافائل گروسی به تهران، باید دید که زمزمه مذاکرات احتمالی چراغ خاموش و پشت‌پرده ایران و آمریکا، می‌تواند ریل‌گذار رایزنی‌های مؤثر بین تهران و آژانس باشد یا خیر؟
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از حضور در تهران و در اظهارنظر اخیر خود گفته بود ایران تا دستیابی به اورانیوم با غنای موردنیاز برای تولید سلاح اتمی، چند هفته فاصله دارد که در واکنش به همین موضع گروسی، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، مجددا بر همان جمله کلیشه‌ای تأکید کرد که برای دست‌نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای تلاش می‌کنیم. البته پاتل این را هم گفته است که «ما به حمایت از مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تلاش‌هایشان ادامه خواهیم داد و ما همچنین به مشورت نزدیک با تروئیکای اروپا و دیگر شرکا در این زمینه ادامه می‌دهیم».
اما خلاف آنچه عنوان شده، ابوالقاسم طاهری در بخشی از گزارش چهارشنبه گذشته «شرق» و طی گپ‌وگفتی که با ما داشت از دو منظر، سفر رافائل گروسی را مثبت و سازنده ارزیابی می‌کند.
نخست آنکه این کارشناس، نفس حضور مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در هر شرایطی تنش‌زدا توصیف کرده که می‌تواند پالس‌های مثبتی را هم به جامعه غرب و به‌ویژه آمریکایی‌ها ارسال کند و هم‌زمان فرصتی را هم برای ایران به وجود خواهد آورد و یک فضای تنفسی را هم شکل خواهد داد. از طرف دیگر طاهری این را هم یادآور می‌شود که با توجه به وضعیت کنونی، ایران پس از پاسخ به اسرائیل، فرصت مذاکره با رافائل گروسی را به‌هیچ‌وجه از دست نمی‌دهد.
هرچند به گفته او، چنین نگاه مثبتی به سفر گروسی لزوما به‌معنای دادن امتیاز بیشتر از طرف تهران نیست؛ اما از دید تحلیلگر ارشد حوزه هسته‌ای، چون اکنون زمزمه مذاکرات علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران، با طرف‌های غربی و همچنین مذاکرات امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، با طرف‌های آمریکایی در دستور کار است و شنیده می‌شود احتمالا در سه هفته تا یک ماه آینده این مذاکرات مجددا کلید بخورد، در نتیجه خروجی سفر گروسی می‌تواند ریل‌گذاری و هدف‌گذاری بسیار مناسبی برای مذاکرات هفته‌ها و ماه‌های پیشرو باشد.
البته طاهری بر این صحه می‌گذارد که در شرایط کنونی دولت بایدن، هم به دلیل جنگ غزه و جنگ اوکراین و هم به دلیل نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، تمایلی به تشدید تنش هسته‌ای با تهران ندارد و در نتیجه به گفته او، برخی برآوردها و تحلیل‌های بدبینانه محافل سیاسی و رسانه‌ای مبنی بر این را که پس از سفر پیش‌روی گروسی به تهران و بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات او با طرف‌های ایرانی، احتمال صدور قطعنامه و حتی امکان فعال‌شدن مکانیسم ماشه در نشست فصلی شورای حکام در خردادماه وجود دارد، نزدیک به واقعیت نمی‌داند.
پیرو این تحلیل پیشین روزنامه «شرق»، اخیرا ایندیپندنت عربی خبر داده که مذاکرات پشت‌پرده ایران و آمریکا با هدف رسیدن به یک توافق جدید آغاز شده است و برخی منابع رسانه‌ای مانند استیمسون، هم اطلاع دادند که کشورهایی مانند عمان و ژاپن هم پیشنهادهایی را برای این مذاکرات عنوان کرده‌اند.
بنا بر این گفته‌ها شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تماس‌هایی میان ایالات متحده آمریکا و ایران، نه‌تنها بر سر غزه بلکه همچنین بر سر پرونده هسته‌ای در جریان است. هنوز طرح‌هایی روی میز است که می‌تواند گفت‌وگوهای هسته‌ای را زنده کند. تهران اعلام کرده که عمانی‌ها یک پیشنهاد «کم در برابر کم» یا «گام به گام» را پیشنهاد داده‌اند، سازوکاری که شبیه توافق ماه می۲۰۲۳ است.
یک احتمال دیگر که توسط علی واعظ و ولی نصر دو کارشناس ارشد مسائل ایران در آمریکا مطرح شده است، همکاری منطقه‌ای در چارچوب راهی به عنوان پاداش محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران است. گزارش‌هایی هم وجود دارد که می‌گوید ژاپنی‌ها طرحی برای احیای گفت‌وگوهای هسته‌ای دارند و در حال پیگیری طرحشان هستند، هرچند هیچ جزئیاتی از آن منتشر نشده است. ژاپن هیچ سابقه‌ای در میانجیگری هسته‌ای ندارد اما نقش مهمی در برقراری آتش‌بس در دوران دفاع مقدس ایران ایفا کرد. این کشور مورد احترام ایران است و متحد آمریکا محسوب می‌شود.
اگر برجام رسما به عنوان یک توافق مرده اعلام شود، سه گزینه ادعایی برای غرب می‌ماند: بازدارندگی، اقدام نظامی یا گفت‌وگوهای تازه. قطعنامه سازمان ملل که در سال ۲۰۱۵، برجام را تأیید کرد در اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه می‌یابد. پیش از آن، بریتانیا یا فرانسه می‌توانند در صورت اقدام ایران به غنی‌سازی در سطح نظامی، از مکانیسم ماشه که در یکی از بندهای برجام گنجانده شده است، برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استفاده کنند.
شاید ایران هم اهرم‌هایی بیرون از چارچوب فعالیت‌های هسته‌ای‌اش به کار بگیرد تا برجام را روی کاغذ زنده نگه دارد تا مهلت قطعنامه ۲۰۲۵ به سر برسد و شورای امنیت دیگر حربه‌ای در این موضوع علیه ایران نداشته باشد. جنگ غزه، محدودیت‌ها و نیز فرصت‌های ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش را در رویارویی با ایالات متحده آمریکا آشکار کرد.
پاسخ مستقیم ایران به اسرائیل هم این فرصت را به تهران داد تا تحلیل دقیق‌تری از چگونگی واکنش اسرائیل و آمریکا به ایران در بیرون از «محدوده خاکستری» به دست آورد. با ارزیابی این اطلاعات است که ایران می‌تواند امکانی را برای به‌کارگیری در گفت‌وگوهای آینده هسته‌ای به دست آورد. شاید بهترین راه برای هر دو طرف این باشد که با تعهدات تک – تدبیری پیش بروند و هم‌زمان خطوط قرمز را برای جلوگیری از تشدید نزاع در هر دو سپهر هسته‌ای و منطقه‌ای رعایت کنند.
مکان‌های اختلافی تهران و آژانس
گروسی در حالی در ساعات پیشرو پا به ایران می‌گذارد که لیستی از اختلافات بین دو طرف وجود دارد. شاید مهم‌ترین و اصلی‌ترین اختلاف نظر مربوط به دسترسی آژانس به اماکن مورد اختلافی باشد که به روایت تسنیم شامل چهار منطقه ورامین، تورقوزآباد، آباده (مریوان) و آزمایشگاه جابر بن حیان کرج می‌شود. اما در گزارشی، این اماکن اختلافی را سایت «جابر بن حیان کرج»، «مریوان»، «ورامین» (تورقوزآباد) و سایت «شیان» عنوان کرد. بنا به گفته آژانس، در این تأسیسات، غنی‌سازی یا اعمال خارج از پادمان انجام شده است که تا به اینجای کار فعلا پرونده دو مکان اختلافی یعنی، «آباده (مریوان)» و «آزمایشگاه جابر بن حیان کرج» بسته شده است.
البته گروسی درباره این نکته هم تشکیک‌هایی را مطرح کرده بود. بااین‌حال و به گفته مقامات، در مذاکرات و رایزنی‌ها موضوع آزمایشگاه جابر بن حیان در نتیجه همکاری ایران مطابق با بند ۷.۶ گزارش آژانس بسته شده است و همچنین پس از سفر گروسی در اسفند ۱۴۰۱ به تهران و مذاکرات انجام‌شده پرونده مربوط به آباده نیز بسته شد. در گزارش مدیر کل به شورای حکام در خرداد ۱۴۰۲ آمده است که بازرسان تحقیقات خود را درباره آثار اورانیوم در مریوان، در نزدیکی شهر آباده، در حدود ۵۲۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران بسته‌اند.
در آخرین گزارش آژانس به شورای حکام در اسفند ۱۴۰۲ دو مکان ادعایی باقی‌مانده آژانس همچنان وجود دارد و گروسی در این گزارش مدعی شد «ایران توضیحات فنی معتبری برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نکرده و آژانس را از مکان یا مکان‌های فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع نکرده است».
بنا به گفته تسنیم، آژانس تاکنون اسناد معتبری در این زمینه ارائه نکرده و صرفا بر اساس اطلاعات ادعایی و مجهول‌الهویه اسرائیل دراین‌باره ارزیابی‌های خود را انجام داده است. ایران نیز در پاسخ به این ادعا به‌صراحت بیان کرده که هیچ مکانی که باید تحت موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) اعلام شود، وجود ندارد؛ از جمله از طریق یادداشت‌های توضیحی «۱۱۵۹INFCIRC/» مورخ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳، «۱۱۳۱INFCIRC/» مورخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۳، «۹۹۶INFCIRC/» مورخ ۷ ژوئن ۲۰۲۲ و «۹۶۷INFCIRC/» مورخ سوم دسامبر ۲۰۲۱ که از سوی ایران ارسال شده است.
در یادداشت توضیحی ایران در اسفند سال گذشته نیز تأکید شده که درباره تأسیسات «ورامین»، هیچ مکان اعلام‌نشده‌ای (که اعلام آن) طبق موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) الزامی باشد، وجود نداشته است. ایران در این یادداشت آورده که «ادعای وجود کارخانه در مقیاس آزمایشی اعلام‌نشده که بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ استفاده می‌شده است، فاقد اطلاعات موثق و اسناد معتبر تأییدشده؛ بلکه مبتنی بر اسناد جعلی و غلط ارائه‌شده توسط یک نهاد معلوم‌الحال است».
به گفته ایران، «ارجاع آژانس صرفا به تصاویر ماهواره‌ای بی‌کیفیت برای ارزیابی اینکه، … کانتینرهای خارج‌شده از ورامین در نهایت به تورقوزآباد منتقل شدند…، کافی و صحیح نیست، زیرا هزاران کانتینر مشابه در سراسر کشور در حال حرکت هستند. ادعای جابه‌جایی یک کانتینر از مکانی به مکان دیگر، نمی‌تواند تنها با تصاویر ماهواره‌ای کم‌کیفیت طرح و پیگیری شود». ایران همچنین درباره تورقوزآباد با بیان اینکه هیچ سند معتبری تاکنون ارائه نشده است، در یادداشت توضیحی خود تصریح کرد که «ارزیابی آژانس براساس اطلاعات و شواهد معتبر نیست.
تورقوزآباد در واقع یک مکان صنعتی است که شامل انواع انبارها و اماکن نگهداری مواد شوینده، مواد شیمیایی، مواد غذایی، پارچه و منسوجات، لاستیک و قطعات خودرو، لوله و اتصالات و برخی ضایعات صنعتی است. این مکان در چنین منطقه‌ای مناسب برای انبار مواد هسته‌ای نیست. درباره فرض نادرست آژانس مبنی بر بیرون‌بردن کانتینرها به شکل دست‌نخورده از این مکان نیز اطلاعاتی که اثبات می‌کند فرض آژانس صحیح نیست، قبلا به آژانس ارائه شده است».
ایران توضیحات فنی خود درباره این ادعاها را در گزارش‌هایی مختلف به آژانس ارائه کرده؛ اما رویه سیاسی در این نهاد بین‌المللی و تحت تأثیر قرارگرفتن از طرف رژیم صهیونیستی تاکنون باعث شده با وجود اینکه هیچ سند معتبری مبنی بر تخلف ایران در طی این سال‌ها وجود ندارد، این موارد ادعایی از طرف آژانس بسته نشود. ایران به طور داوطلبانه به آژانس اجازه دسترسی اعطا کرده و اطلاعات و توضیحاتی درباره این مکان‌ها به آژانس ارائه داد. این در حالی بود که آژانس اسناد معتبری را درباره ادعای خود در زمینه «مواد هسته‌ای اعلام‌نشده و فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای» به ایران ارائه نداد و ایران هرگز موظف نبوده است که اسناد غیرمعتبر و ساختگی را به‌عنوان اطلاعات مرتبط با پادمان در نظر بگیرد و به درخواست‌های آژانس پاسخ دهد.
با این حال متأسفانه آژانس همه اسناد ساختگی و اطلاعات جعلی ارائه‌شده از طرف رژیم صهیونیستی را معتبر می‌داند. این امر باعث شده است که آژانس براساس این، ارزیابی اشتباه و نتیجه‌گیری غیرقابل اعتمادی داشته باشند. با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد اکنون پرونده دو مکان اختلافی (تورقوزآباد و ورامین)، در دستور کار سفر رافائل گروسی به تهران خواهد بود و علیرضا راستین در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است که «در شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد که پرونده این دو مکان بسته شود»؛ چون به نظر او و با توجه به فضای کنونی خاورمیانه و از طرف دیگر با توجه به تنشی که بین تهران و تل‌آویو روی داده، دور از ذهن خواهد بود که ایران بخواهد در این شرایط امتیازی به طرف مقابل بدهد.
تحلیلگر ارشد مسائل هسته‌ای با توجه به در پیش بودن نشست فصلی شورای حکام در خردادماه، نکته مهمی را یادآور می‌شود و می‌گوید که اگرچه ادعاهایی دال بر صدور قطعنامه یا ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در محافل رسانه‌ای و کارشناسی زمزمه شده است.
اما با در نظر گرفتن وضعیت جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، خبری از اقدام علیه تهران نخواهد بود؛ چراکه به گفته او تشدید تنش هسته‌ای با ایران در کنار جنگ حماس و اسرائیل و جنگ اوکراین، سناریوی ایدئالی برای بایدن و اروپایی‌ها نخواهد بود؛ بنابراین راستین تصریح می‌کند که اکنون قرائت سیاسی بر پرونده هسته‌ای ایران سایه سنگینی دارد و به‌همین‌دلیل اگرچه نفس سفر و حضور گروسی در ایران می‌تواند مثبت و تنش‌زدا ارزیابی شود؛ اما تأثیر ملموسی در کاهش اختلافات دو طرف ایران و آژانس نخواهد داشت.
باوجوداین مفسر حوزه بین‌الملل این نکته را هم اضافه می‌کند که تهران باید حتی‌المقدور از فضای مثبت حضور گروسی نهایت استفاده را ببرد و تنش‌زدایی هسته‌ای را در قالب مذاکرات سازنده و ملموس در دستور کار قرار دهد که پالس مثبتی برای نشست فصلی شورای حکام باشد تا از برخی رفتارهای بازیگران مخرب مانند اسرائیل جلوگیری کند؛ چراکه اساسا روند تحولات در نشست فصلی شورای حکام متأثر از تحولات منطقه‌ای و جهانی است.
از توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ تا اخراج بازرسان
یکی دیگر از اختلافات بین تهران و آژانس ناظر بر تضاد قرائت از کد اصلاحی ۳.۱ و توقف اجرای آن از طرف تهران است. به دنبال اقدام آمریکا در خروج از برجام و ناتوانی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان در اجرای تعهدات خود، ایران براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، تمام اقدامات شفاف‌ساز داوطلبانه فراتر از موافقت‌نامه پادمان جامع خود ازجمله اجرای کد اصلاحی ۳.۱ (همان‌طورکه در بند ۶۵ پیوست برجام مشخص شده است) را به گفته تهران به شکل موقت، متوقف و اجرای کامل آن را به تعهدات طرف مقابل موکول کرد.
اما نکته اینجاست که خوانش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اقدام تهران، خلاف نگاه ایران بود و پس از این تصمیم، آژانس رسما توقف اجرای کد ۳.۱ از طرف ایران را به‌مثابه اجرانشدن موافقت‌نامه پادمان تلقی کرد و رافائل گروسی هم متعاقبا در گزارش‌ها و مصاحبه‌هایش، ایران را ناقض توافقات دانست؛ چراکه مدیرکل آژانس در این زمینه مدعی است که مبنای قانونی پذیرش کد اصلاحی ۳.۱ از سوی ایران، ماده ۳۹ موافقت‌نامه پادمان است و قانونی‌بودن یا غیرقانونی‌بودن تصمیم ایران مبنی بر توقف اجرای این آیین‌نامه باید براساس مفاد این ماده ارزیابی شود؛ درحالی‌که تهران باور دارد که کد اصلاحی ۳.۱ اساسا در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام جای می‌گیرد.
پرونده دیگری که در یک سال گذشته به مجموعه اختلافات تهران و آژانس اضافه شده، به لغو انتصاب بازرسان اروپایی آژانس بازمی‌گردد. ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ بود که خبری از سوی آژانس مبنی بر اینکه برخی از بازرسان این نهاد از طرف ایران لغو انتصاب شده‌اند، منتشر شد. ایران هشت بازرس فرانسوی و آلمانی آژانس را براساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقت‌نامه جامع پادمان بین ایران و آژانس «۲۱۴INFCIRC» و در پی سوءاستفاده‌های سیاسی سه کشور اروپایی در جلسه شورای حکام لغو انتصاب کرد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، پس از این لغو انتصاب اعلام کرد که متأسفانه سه کشور اروپایی و آمریکا با وجود تعامل مثبت، سازنده و مستمر جمهوری اسلامی با آژانس، با زیاده‌خواهی و با هدف تخریب فضای همکاری ایران و آژانس، از فضای شورای حکام برای مقاصد سیاسی خود سوءاستفاده کردند. ایران پیش‌تر درباره عواقب این‌گونه سوءاستفاده‌های سیاسی ازجمله تلاش برای سیاسی‌کردن فضای آژانس هشدار لازم را داده بود. بعد از این عمل متقابل ایران، آژانس واکنش نشان داد و گروسی نیز در گزارش‌ها و مصاحبه‌های خود با انتقاد از این لغو انتصاب مدعی شد که عمل ایران اجرای عادی فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس در ایران را متأثر می‌کند.
او در بیانیه ۱۶ سپتامبر سال گذشته خود دراین‌باره در ادعایی نوشت که «تجربه نشان می‌دهد که حذف/ اخراج/ طرد بازرسان آژانس بر دستور کار (وظیفه) اساسی آژانس در راستی‌آزمایی تأثیر می‌گذارد و روشی برای کار همکارانه نیست». عباس یوسفی هم دیگر کارشناسی بود که پیرو گفته‌های علیرضا راستین در گپ‌وگفتش با «شرق»، مشخصا دو پرونده توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ و همچنین پرونده اخراج یا لغو انتصاب هشت بازرس فرانسوی و آلمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات ایران را ازجمله اختلافاتی بین دو طرف می‌داند که کلا با قرائت سیاسی قابل بحث است.
بنابراین به گفته او، نه تهران در این زمینه کوتاه خواهد آمد و نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به جای نگاه سیاسی به بحث فنی متوسل خواهد شد؛ چراکه یوسفی با ارجاعی های منتشرشده بخش پادمان، می‌گوید که پس از لغو انتصاب هشت بازرس آلمانی و فرانسوی آژانس، تهران ۱۴ بازرس جدید این نهاد (آژانس) را پذیرش کرده است. طبق آنچه این تحلیلگر گفته، «آژانس برای انجام تعهدات پادمانی در چارچوب‌های مختلف پادمانی از خدمات حدود ۴۰۰ بازرس از ۸۰ ملیت مختلف از کشورهای عضو بهره می‌برد که از این تعداد حدود ۱۲۰ بازرس برای انجام بازرسی و راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای در چارچوب تعهدات پادمانی ذیل توافق‌نامه جامع پادمانی کشور جمهوری اسلامی ایران منصوب شده‌اند؛ یعنی چیزی حدود یک‌سوم کل تعداد بازرس‌های آژانس».
این کارشناس به بند اول ماده ۹ توافق‌نامه جامع پادمانی هم ارجاع می‌دهد که تأکید دارد «آژانس باید رضایت ایران را برای بازرسان پیشنهادی خود دریافت کند. همچنین براساس بند دوم همان ماده، چنانچه ایران چه در زمان پیشنهاد بازرس یا هر زمان دیگری پس از انتخاب یک بازرس با آن مخالف باشد، آژانس باید بازرس یا بازرسان دیگری را به دولت ایران پیشنهاد کند.
براساس بند سوم ماده مزبور چنانچه در اثر خودداری مکرر دولت ایران از قبول بازرسان پیشنهادی آژانس، اجرای بازرسی بر طبق موافقت‌نامه دچار وقفه شود، این مخالفت باید از طرف مدیرکل آژانس به شورای حکام ارجاع داده شود. با توجه به متن صریح موافقت‌نامه جامع پادمانی ایران می‌تواند بدون هرگونه توضیحی و در هر زمانی که بازرس یا بازرسانی را فاقد صلاحیت تشخیص داد، از پذیرش آنها اجتناب کند و آژانس باید بازرس یا بازرسان دیگری را جایگزین کند».
پیرو همین نگاه، یوسفی در کل اختلاف نظر طرفین بر سر توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ را عمیق‌تر از آن می‌داند که تهران یا آژانس بتوانند در مذاکرات دوجانبه آن را حل کنند و از دید او، این موضوع تنها در صورتی حل خواهد شد که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به تعهدات خود مشخصا در حوزه تجاری و اقتصادی پایبند شوند؛ چراکه به گفته این مفسر حوزه هسته‌ای، بعد از اقدام دونالد ترامپ در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ برای خروج از برجام، کشورهای اروپایی و مشخصا آلمان، فرانسه و انگلستان به‌عنوان اعضای اروپایی برجام ۲ پیشنهاد در قالب spv و همچنین اینستکس را مطرح کردند که هیچ‌کدام در مقام عمل نتوانست به تعهدات اقتصادی و تجاری طرف‌های غربی جامه عمل بپوشاند.
در نتیجه آن‌گونه که یوسفی در بخش پایانی گفت‌وگوی خود می‌گوید: «اگر به مذاکرات رافائل گروسی با مقامات ایران خوش‌بین باشیم و خروجی ملموسی برای آن متصور شویم، در بهترین حالت شاید توافقی بر سر دو مکان باقی‌مانده اختلافی (ورامین و تورقوزآباد) به وجود آید که در واقع ادامه همکاری بر سر توافق‌نامه اسفند ماه ۱۴۰۱ دو طرف خواهد بود. در راستای آنچه عنوان شد، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، هم چند روز پیش و در آستانه سفر مدیرکل آژانس به ایران، مبنای همکاری جاری دو طرف را بیانیه اسفندماه سال ۱۴۰۱ دانست.
روزنامه شرق، سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای ایران و اولین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ۲۰۲۴ از هفدهم تا نوزدهم اردیبهشت ۱۴۰۳ در اصفهان با حضور میهمانانی از اقصی‌نقاط جهان برگزار خواهد شد که قرار است گروسی در روز نخست این کنفرانس در ضیافت شام به میزبانی محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران شرکت کند. مدیر کل آژانس همچنین فردا سه‌شنبه و در یک کنفرانس خبری به سؤالات رسانه‌ها پاسخ خواهد داد.
پیش از این سفر شاهد یک دیدار مهم دیپلماتیک بین مقامات تهران و مسکو هم بودیم که در جریان آن، محسن نذیری‌اصل، نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین و میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین درباره سفر گروسی به تهران با یکدیگر دیدار و رایزنی کردند. اولیانوف درباره این دیدار در حساب رسمی خود در برنامه ایکس نوشت: «با نماینده ایران در آستانه سفر برنامه‌ریزی شده مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران دیدار کردم».
سفر دوروزه گروسی اگر چه به‌واسطه حضورش در نخستین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ایران صورت می‌گیرد اما نفس سفر مدیر کل آژانس در سایه تحولات ناشی از جنگ حماس و اسرائیل و شرایط حساس منطقه خاورمیانه و نیز با درنظرگرفتن اختلافات پادمانی دو طرف (ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) اهمیت خاصی دارد. بااین‌حال اکنون دو نگاه و تحلیل درباره خروجی سفر گروسی به ایران مطرح است. برخی قائل به این هستند که اگر گروسی ملاحظات فنی را در نظر بگیرد و از رفتارهای سیاسی دوری کند، می‌تواند به اصلاح روند غیرسازنده آژانس در برابر ایران منجر شده و همکاری‌های فی‌مابین را افزایش دهد.
در مقابل این سناریو هم مطرح است که چون اساسا پرونده هسته‌ای ایران با قرائت سیاسی عجین شده و همواره با این صبغه (سیاسی) قابلیت طرح و بحث دارد؛ بنابراین نه تهران و نه آژانس در سفر گروسی به دستاورد مهمی در جهت کاهش اختلافات نخواهند رسید، کمااینکه سفرهای قبلی مدیر کل و مشخصا توافق اسفند ۱۴۰۱ بین ایران و آژانس، فارغ از اینکه کدام طرف از انجام تعهداتش سر باز زده، بر زمین مانده است.
زمزمه مذاکره در آستانه سفر گروسی؟!
چنانی که گفته شد، بدیهی است که قرائت و خوانش سیاسی همواره سایه سنگینی بر پرونده هسته‌ای ایران داشته و خواهد داشت و هر زمان که شاهد افزایش و تشدید تنش بین تهران و غرب باشیم، پرونده هسته‌ای هم به عنوان وجه‌المصالحه و اهرم فشار عمل می‌کند، کمااینکه در نشست فصلی شورای حکام اسفند سال گذشته، تهران سعی کرد غنی‌سازی ۶۰ درصدی خود را به شکل نسبی کاهش داده و به عنوان یک پالس مثبت بروز دهد. حال در آستانه سفر رافائل گروسی به تهران، باید دید که زمزمه مذاکرات احتمالی چراغ خاموش و پشت‌پرده ایران و آمریکا، می‌تواند ریل‌گذار رایزنی‌های مؤثر بین تهران و آژانس باشد یا خیر؟
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از حضور در تهران و در اظهارنظر اخیر خود گفته بود ایران تا دستیابی به اورانیوم با غنای موردنیاز برای تولید سلاح اتمی، چند هفته فاصله دارد که در واکنش به همین موضع گروسی، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، مجددا بر همان جمله کلیشه‌ای تأکید کرد که برای دست‌نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای تلاش می‌کنیم. البته پاتل این را هم گفته است که «ما به حمایت از مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تلاش‌هایشان ادامه خواهیم داد و ما همچنین به مشورت نزدیک با تروئیکای اروپا و دیگر شرکا در این زمینه ادامه می‌دهیم».
اما خلاف آنچه عنوان شده، ابوالقاسم طاهری در بخشی از گزارش چهارشنبه گذشته «شرق» و طی گپ‌وگفتی که با ما داشت از دو منظر، سفر رافائل گروسی را مثبت و سازنده ارزیابی می‌کند.
نخست آنکه این کارشناس، نفس حضور مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در هر شرایطی تنش‌زدا توصیف کرده که می‌تواند پالس‌های مثبتی را هم به جامعه غرب و به‌ویژه آمریکایی‌ها ارسال کند و هم‌زمان فرصتی را هم برای ایران به وجود خواهد آورد و یک فضای تنفسی را هم شکل خواهد داد. از طرف دیگر طاهری این را هم یادآور می‌شود که با توجه به وضعیت کنونی، ایران پس از پاسخ به اسرائیل، فرصت مذاکره با رافائل گروسی را به‌هیچ‌وجه از دست نمی‌دهد.
هرچند به گفته او، چنین نگاه مثبتی به سفر گروسی لزوما به‌معنای دادن امتیاز بیشتر از طرف تهران نیست؛ اما از دید تحلیلگر ارشد حوزه هسته‌ای، چون اکنون زمزمه مذاکرات علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران، با طرف‌های غربی و همچنین مذاکرات امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، با طرف‌های آمریکایی در دستور کار است و شنیده می‌شود احتمالا در سه هفته تا یک ماه آینده این مذاکرات مجددا کلید بخورد، در نتیجه خروجی سفر گروسی می‌تواند ریل‌گذاری و هدف‌گذاری بسیار مناسبی برای مذاکرات هفته‌ها و ماه‌های پیشرو باشد.
البته طاهری بر این صحه می‌گذارد که در شرایط کنونی دولت بایدن، هم به دلیل جنگ غزه و جنگ اوکراین و هم به دلیل نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، تمایلی به تشدید تنش هسته‌ای با تهران ندارد و در نتیجه به گفته او، برخی برآوردها و تحلیل‌های بدبینانه محافل سیاسی و رسانه‌ای مبنی بر این را که پس از سفر پیش‌روی گروسی به تهران و بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات او با طرف‌های ایرانی، احتمال صدور قطعنامه و حتی امکان فعال‌شدن مکانیسم ماشه در نشست فصلی شورای حکام در خردادماه وجود دارد، نزدیک به واقعیت نمی‌داند.
پیرو این تحلیل پیشین روزنامه «شرق»، اخیرا ایندیپندنت عربی خبر داده که مذاکرات پشت‌پرده ایران و آمریکا با هدف رسیدن به یک توافق جدید آغاز شده است و برخی منابع رسانه‌ای مانند استیمسون، هم اطلاع دادند که کشورهایی مانند عمان و ژاپن هم پیشنهادهایی را برای این مذاکرات عنوان کرده‌اند.
بنا بر این گفته‌ها شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تماس‌هایی میان ایالات متحده آمریکا و ایران، نه‌تنها بر سر غزه بلکه همچنین بر سر پرونده هسته‌ای در جریان است. هنوز طرح‌هایی روی میز است که می‌تواند گفت‌وگوهای هسته‌ای را زنده کند. تهران اعلام کرده که عمانی‌ها یک پیشنهاد «کم در برابر کم» یا «گام به گام» را پیشنهاد داده‌اند، سازوکاری که شبیه توافق ماه می۲۰۲۳ است.
یک احتمال دیگر که توسط علی واعظ و ولی نصر دو کارشناس ارشد مسائل ایران در آمریکا مطرح شده است، همکاری منطقه‌ای در چارچوب راهی به عنوان پاداش محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران است. گزارش‌هایی هم وجود دارد که می‌گوید ژاپنی‌ها طرحی برای احیای گفت‌وگوهای هسته‌ای دارند و در حال پیگیری طرحشان هستند، هرچند هیچ جزئیاتی از آن منتشر نشده است. ژاپن هیچ سابقه‌ای در میانجیگری هسته‌ای ندارد اما نقش مهمی در برقراری آتش‌بس در دوران دفاع مقدس ایران ایفا کرد. این کشور مورد احترام ایران است و متحد آمریکا محسوب می‌شود.
اگر برجام رسما به عنوان یک توافق مرده اعلام شود، سه گزینه ادعایی برای غرب می‌ماند: بازدارندگی، اقدام نظامی یا گفت‌وگوهای تازه. قطعنامه سازمان ملل که در سال ۲۰۱۵، برجام را تأیید کرد در اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه می‌یابد. پیش از آن، بریتانیا یا فرانسه می‌توانند در صورت اقدام ایران به غنی‌سازی در سطح نظامی، از مکانیسم ماشه که در یکی از بندهای برجام گنجانده شده است، برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استفاده کنند.
شاید ایران هم اهرم‌هایی بیرون از چارچوب فعالیت‌های هسته‌ای‌اش به کار بگیرد تا برجام را روی کاغذ زنده نگه دارد تا مهلت قطعنامه ۲۰۲۵ به سر برسد و شورای امنیت دیگر حربه‌ای در این موضوع علیه ایران نداشته باشد. جنگ غزه، محدودیت‌ها و نیز فرصت‌های ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش را در رویارویی با ایالات متحده آمریکا آشکار کرد.
پاسخ مستقیم ایران به اسرائیل هم این فرصت را به تهران داد تا تحلیل دقیق‌تری از چگونگی واکنش اسرائیل و آمریکا به ایران در بیرون از «محدوده خاکستری» به دست آورد. با ارزیابی این اطلاعات است که ایران می‌تواند امکانی را برای به‌کارگیری در گفت‌وگوهای آینده هسته‌ای به دست آورد. شاید بهترین راه برای هر دو طرف این باشد که با تعهدات تک – تدبیری پیش بروند و هم‌زمان خطوط قرمز را برای جلوگیری از تشدید نزاع در هر دو سپهر هسته‌ای و منطقه‌ای رعایت کنند.
مکان‌های اختلافی تهران و آژانس
گروسی در حالی در ساعات پیشرو پا به ایران می‌گذارد که لیستی از اختلافات بین دو طرف وجود دارد. شاید مهم‌ترین و اصلی‌ترین اختلاف نظر مربوط به دسترسی آژانس به اماکن مورد اختلافی باشد که به روایت تسنیم شامل چهار منطقه ورامین، تورقوزآباد، آباده (مریوان) و آزمایشگاه جابر بن حیان کرج می‌شود. اما در گزارشی، این اماکن اختلافی را سایت «جابر بن حیان کرج»، «مریوان»، «ورامین» (تورقوزآباد) و سایت «شیان» عنوان کرد. بنا به گفته آژانس، در این تأسیسات، غنی‌سازی یا اعمال خارج از پادمان انجام شده است که تا به اینجای کار فعلا پرونده دو مکان اختلافی یعنی، «آباده (مریوان)» و «آزمایشگاه جابر بن حیان کرج» بسته شده است.
البته گروسی درباره این نکته هم تشکیک‌هایی را مطرح کرده بود. بااین‌حال و به گفته مقامات، در مذاکرات و رایزنی‌ها موضوع آزمایشگاه جابر بن حیان در نتیجه همکاری ایران مطابق با بند ۷.۶ گزارش آژانس بسته شده است و همچنین پس از سفر گروسی در اسفند ۱۴۰۱ به تهران و مذاکرات انجام‌شده پرونده مربوط به آباده نیز بسته شد. در گزارش مدیر کل به شورای حکام در خرداد ۱۴۰۲ آمده است که بازرسان تحقیقات خود را درباره آثار اورانیوم در مریوان، در نزدیکی شهر آباده، در حدود ۵۲۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران بسته‌اند.
در آخرین گزارش آژانس به شورای حکام در اسفند ۱۴۰۲ دو مکان ادعایی باقی‌مانده آژانس همچنان وجود دارد و گروسی در این گزارش مدعی شد «ایران توضیحات فنی معتبری برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نکرده و آژانس را از مکان یا مکان‌های فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع نکرده است».
بنا به گفته تسنیم، آژانس تاکنون اسناد معتبری در این زمینه ارائه نکرده و صرفا بر اساس اطلاعات ادعایی و مجهول‌الهویه اسرائیل دراین‌باره ارزیابی‌های خود را انجام داده است. ایران نیز در پاسخ به این ادعا به‌صراحت بیان کرده که هیچ مکانی که باید تحت موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) اعلام شود، وجود ندارد؛ از جمله از طریق یادداشت‌های توضیحی «۱۱۵۹INFCIRC/» مورخ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳، «۱۱۳۱INFCIRC/» مورخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۳، «۹۹۶INFCIRC/» مورخ ۷ ژوئن ۲۰۲۲ و «۹۶۷INFCIRC/» مورخ سوم دسامبر ۲۰۲۱ که از سوی ایران ارسال شده است.
در یادداشت توضیحی ایران در اسفند سال گذشته نیز تأکید شده که درباره تأسیسات «ورامین»، هیچ مکان اعلام‌نشده‌ای (که اعلام آن) طبق موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) الزامی باشد، وجود نداشته است. ایران در این یادداشت آورده که «ادعای وجود کارخانه در مقیاس آزمایشی اعلام‌نشده که بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ استفاده می‌شده است، فاقد اطلاعات موثق و اسناد معتبر تأییدشده؛ بلکه مبتنی بر اسناد جعلی و غلط ارائه‌شده توسط یک نهاد معلوم‌الحال است».
به گفته ایران، «ارجاع آژانس صرفا به تصاویر ماهواره‌ای بی‌کیفیت برای ارزیابی اینکه، … کانتینرهای خارج‌شده از ورامین در نهایت به تورقوزآباد منتقل شدند…، کافی و صحیح نیست، زیرا هزاران کانتینر مشابه در سراسر کشور در حال حرکت هستند. ادعای جابه‌جایی یک کانتینر از مکانی به مکان دیگر، نمی‌تواند تنها با تصاویر ماهواره‌ای کم‌کیفیت طرح و پیگیری شود». ایران همچنین درباره تورقوزآباد با بیان اینکه هیچ سند معتبری تاکنون ارائه نشده است، در یادداشت توضیحی خود تصریح کرد که «ارزیابی آژانس براساس اطلاعات و شواهد معتبر نیست.
تورقوزآباد در واقع یک مکان صنعتی است که شامل انواع انبارها و اماکن نگهداری مواد شوینده، مواد شیمیایی، مواد غذایی، پارچه و منسوجات، لاستیک و قطعات خودرو، لوله و اتصالات و برخی ضایعات صنعتی است. این مکان در چنین منطقه‌ای مناسب برای انبار مواد هسته‌ای نیست. درباره فرض نادرست آژانس مبنی بر بیرون‌بردن کانتینرها به شکل دست‌نخورده از این مکان نیز اطلاعاتی که اثبات می‌کند فرض آژانس صحیح نیست، قبلا به آژانس ارائه شده است».
ایران توضیحات فنی خود درباره این ادعاها را در گزارش‌هایی مختلف به آژانس ارائه کرده؛ اما رویه سیاسی در این نهاد بین‌المللی و تحت تأثیر قرارگرفتن از طرف رژیم صهیونیستی تاکنون باعث شده با وجود اینکه هیچ سند معتبری مبنی بر تخلف ایران در طی این سال‌ها وجود ندارد، این موارد ادعایی از طرف آژانس بسته نشود. ایران به طور داوطلبانه به آژانس اجازه دسترسی اعطا کرده و اطلاعات و توضیحاتی درباره این مکان‌ها به آژانس ارائه داد. این در حالی بود که آژانس اسناد معتبری را درباره ادعای خود در زمینه «مواد هسته‌ای اعلام‌نشده و فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای» به ایران ارائه نداد و ایران هرگز موظف نبوده است که اسناد غیرمعتبر و ساختگی را به‌عنوان اطلاعات مرتبط با پادمان در نظر بگیرد و به درخواست‌های آژانس پاسخ دهد.
با این حال متأسفانه آژانس همه اسناد ساختگی و اطلاعات جعلی ارائه‌شده از طرف رژیم صهیونیستی را معتبر می‌داند. این امر باعث شده است که آژانس براساس این، ارزیابی اشتباه و نتیجه‌گیری غیرقابل اعتمادی داشته باشند. با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد اکنون پرونده دو مکان اختلافی (تورقوزآباد و ورامین)، در دستور کار سفر رافائل گروسی به تهران خواهد بود و علیرضا راستین در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است که «در شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد که پرونده این دو مکان بسته شود»؛ چون به نظر او و با توجه به فضای کنونی خاورمیانه و از طرف دیگر با توجه به تنشی که بین تهران و تل‌آویو روی داده، دور از ذهن خواهد بود که ایران بخواهد در این شرایط امتیازی به طرف مقابل بدهد.
تحلیلگر ارشد مسائل هسته‌ای با توجه به در پیش بودن نشست فصلی شورای حکام در خردادماه، نکته مهمی را یادآور می‌شود و می‌گوید که اگرچه ادعاهایی دال بر صدور قطعنامه یا ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در محافل رسانه‌ای و کارشناسی زمزمه شده است.
اما با در نظر گرفتن وضعیت جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، خبری از اقدام علیه تهران نخواهد بود؛ چراکه به گفته او تشدید تنش هسته‌ای با ایران در کنار جنگ حماس و اسرائیل و جنگ اوکراین، سناریوی ایدئالی برای بایدن و اروپایی‌ها نخواهد بود؛ بنابراین راستین تصریح می‌کند که اکنون قرائت سیاسی بر پرونده هسته‌ای ایران سایه سنگینی دارد و به‌همین‌دلیل اگرچه نفس سفر و حضور گروسی در ایران می‌تواند مثبت و تنش‌زدا ارزیابی شود؛ اما تأثیر ملموسی در کاهش اختلافات دو طرف ایران و آژانس نخواهد داشت.
باوجوداین مفسر حوزه بین‌الملل این نکته را هم اضافه می‌کند که تهران باید حتی‌المقدور از فضای مثبت حضور گروسی نهایت استفاده را ببرد و تنش‌زدایی هسته‌ای را در قالب مذاکرات سازنده و ملموس در دستور کار قرار دهد که پالس مثبتی برای نشست فصلی شورای حکام باشد تا از برخی رفتارهای بازیگران مخرب مانند اسرائیل جلوگیری کند؛ چراکه اساسا روند تحولات در نشست فصلی شورای حکام متأثر از تحولات منطقه‌ای و جهانی است.
از توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ تا اخراج بازرسان
یکی دیگر از اختلافات بین تهران و آژانس ناظر بر تضاد قرائت از کد اصلاحی ۳.۱ و توقف اجرای آن از طرف تهران است. به دنبال اقدام آمریکا در خروج از برجام و ناتوانی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان در اجرای تعهدات خود، ایران براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، تمام اقدامات شفاف‌ساز داوطلبانه فراتر از موافقت‌نامه پادمان جامع خود ازجمله اجرای کد اصلاحی ۳.۱ (همان‌طورکه در بند ۶۵ پیوست برجام مشخص شده است) را به گفته تهران به شکل موقت، متوقف و اجرای کامل آن را به تعهدات طرف مقابل موکول کرد.
اما نکته اینجاست که خوانش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اقدام تهران، خلاف نگاه ایران بود و پس از این تصمیم، آژانس رسما توقف اجرای کد ۳.۱ از طرف ایران را به‌مثابه اجرانشدن موافقت‌نامه پادمان تلقی کرد و رافائل گروسی هم متعاقبا در گزارش‌ها و مصاحبه‌هایش، ایران را ناقض توافقات دانست؛ چراکه مدیرکل آژانس در این زمینه مدعی است که مبنای قانونی پذیرش کد اصلاحی ۳.۱ از سوی ایران، ماده ۳۹ موافقت‌نامه پادمان است و قانونی‌بودن یا غیرقانونی‌بودن تصمیم ایران مبنی بر توقف اجرای این آیین‌نامه باید براساس مفاد این ماده ارزیابی شود؛ درحالی‌که تهران باور دارد که کد اصلاحی ۳.۱ اساسا در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام جای می‌گیرد.
پرونده دیگری که در یک سال گذشته به مجموعه اختلافات تهران و آژانس اضافه شده، به لغو انتصاب بازرسان اروپایی آژانس بازمی‌گردد. ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ بود که خبری از سوی آژانس مبنی بر اینکه برخی از بازرسان این نهاد از طرف ایران لغو انتصاب شده‌اند، منتشر شد. ایران هشت بازرس فرانسوی و آلمانی آژانس را براساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقت‌نامه جامع پادمان بین ایران و آژانس «۲۱۴INFCIRC» و در پی سوءاستفاده‌های سیاسی سه کشور اروپایی در جلسه شورای حکام لغو انتصاب کرد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، پس از این لغو انتصاب اعلام کرد که متأسفانه سه کشور اروپایی و آمریکا با وجود تعامل مثبت، سازنده و مستمر جمهوری اسلامی با آژانس، با زیاده‌خواهی و با هدف تخریب فضای همکاری ایران و آژانس، از فضای شورای حکام برای مقاصد سیاسی خود سوءاستفاده کردند. ایران پیش‌تر درباره عواقب این‌گونه سوءاستفاده‌های سیاسی ازجمله تلاش برای سیاسی‌کردن فضای آژانس هشدار لازم را داده بود. بعد از این عمل متقابل ایران، آژانس واکنش نشان داد و گروسی نیز در گزارش‌ها و مصاحبه‌های خود با انتقاد از این لغو انتصاب مدعی شد که عمل ایران اجرای عادی فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس در ایران را متأثر می‌کند.
او در بیانیه ۱۶ سپتامبر سال گذشته خود دراین‌باره در ادعایی نوشت که «تجربه نشان می‌دهد که حذف/ اخراج/ طرد بازرسان آژانس بر دستور کار (وظیفه) اساسی آژانس در راستی‌آزمایی تأثیر می‌گذارد و روشی برای کار همکارانه نیست». عباس یوسفی هم دیگر کارشناسی بود که پیرو گفته‌های علیرضا راستین در گپ‌وگفتش با «شرق»، مشخصا دو پرونده توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ و همچنین پرونده اخراج یا لغو انتصاب هشت بازرس فرانسوی و آلمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات ایران را ازجمله اختلافاتی بین دو طرف می‌داند که کلا با قرائت سیاسی قابل بحث است.
بنابراین به گفته او، نه تهران در این زمینه کوتاه خواهد آمد و نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به جای نگاه سیاسی به بحث فنی متوسل خواهد شد؛ چراکه یوسفی با ارجاعی های منتشرشده بخش پادمان، می‌گوید که پس از لغو انتصاب هشت بازرس آلمانی و فرانسوی آژانس، تهران ۱۴ بازرس جدید این نهاد (آژانس) را پذیرش کرده است. طبق آنچه این تحلیلگر گفته، «آژانس برای انجام تعهدات پادمانی در چارچوب‌های مختلف پادمانی از خدمات حدود ۴۰۰ بازرس از ۸۰ ملیت مختلف از کشورهای عضو بهره می‌برد که از این تعداد حدود ۱۲۰ بازرس برای انجام بازرسی و راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای در چارچوب تعهدات پادمانی ذیل توافق‌نامه جامع پادمانی کشور جمهوری اسلامی ایران منصوب شده‌اند؛ یعنی چیزی حدود یک‌سوم کل تعداد بازرس‌های آژانس».
این کارشناس به بند اول ماده ۹ توافق‌نامه جامع پادمانی هم ارجاع می‌دهد که تأکید دارد «آژانس باید رضایت ایران را برای بازرسان پیشنهادی خود دریافت کند. همچنین براساس بند دوم همان ماده، چنانچه ایران چه در زمان پیشنهاد بازرس یا هر زمان دیگری پس از انتخاب یک بازرس با آن مخالف باشد، آژانس باید بازرس یا بازرسان دیگری را به دولت ایران پیشنهاد کند.
براساس بند سوم ماده مزبور چنانچه در اثر خودداری مکرر دولت ایران از قبول بازرسان پیشنهادی آژانس، اجرای بازرسی بر طبق موافقت‌نامه دچار وقفه شود، این مخالفت باید از طرف مدیرکل آژانس به شورای حکام ارجاع داده شود. با توجه به متن صریح موافقت‌نامه جامع پادمانی ایران می‌تواند بدون هرگونه توضیحی و در هر زمانی که بازرس یا بازرسانی را فاقد صلاحیت تشخیص داد، از پذیرش آنها اجتناب کند و آژانس باید بازرس یا بازرسان دیگری را جایگزین کند».
پیرو همین نگاه، یوسفی در کل اختلاف نظر طرفین بر سر توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ را عمیق‌تر از آن می‌داند که تهران یا آژانس بتوانند در مذاکرات دوجانبه آن را حل کنند و از دید او، این موضوع تنها در صورتی حل خواهد شد که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به تعهدات خود مشخصا در حوزه تجاری و اقتصادی پایبند شوند؛ چراکه به گفته این مفسر حوزه هسته‌ای، بعد از اقدام دونالد ترامپ در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ برای خروج از برجام، کشورهای اروپایی و مشخصا آلمان، فرانسه و انگلستان به‌عنوان اعضای اروپایی برجام ۲ پیشنهاد در قالب spv و همچنین اینستکس را مطرح کردند که هیچ‌کدام در مقام عمل نتوانست به تعهدات اقتصادی و تجاری طرف‌های غربی جامه عمل بپوشاند.
در نتیجه آن‌گونه که یوسفی در بخش پایانی گفت‌وگوی خود می‌گوید: «اگر به مذاکرات رافائل گروسی با مقامات ایران خوش‌بین باشیم و خروجی ملموسی برای آن متصور شویم، در بهترین حالت شاید توافقی بر سر دو مکان باقی‌مانده اختلافی (ورامین و تورقوزآباد) به وجود آید که در واقع ادامه همکاری بر سر توافق‌نامه اسفند ماه ۱۴۰۱ دو طرف خواهد بود. در راستای آنچه عنوان شد، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، هم چند روز پیش و در آستانه سفر مدیرکل آژانس به ایران، مبنای همکاری جاری دو طرف را بیانیه اسفندماه سال ۱۴۰۱ دانست.
