گروه سیاسی: با توجه به اینکه در روستاها، شهرستان‌ها و شهر‌های کوچک تحت حاکمیت مسائل قومی – قبیله‌ای قرار داشته و مراوداتی از این دست در آن پررنگ است، انتخابات شورا‌ها با مشارکت بیشتری مواجه می‌شود. همزمانی انتخابات «شورا‌های شهر و روستا» با «ریاست‌جمهوری» مشارکت بیشتر در انتخابات ریاست‌جمهوری را نیز به همراه دارد.
روزنامه هم‌میهن، اما این مناسبات در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری به هم خورد. چراکه سقوط بالگرد سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، جامعه را با انتخابات زودهنگام مواجه ساخت. درست است که اینگونه حوادث در قانون اساسی پیش‌بینی شده و در مدت ۵۰ روز تکلیف رئیس‌جمهور را مشخص کرده و طی همین پروسه ۵۰ روزه مسعود پزشکیان سکان و اختیار قوه مجریه را به دست گرفت، اما مشارکت در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری به‌طور بی‌سابقه‌ای پایین بود. برخی به روند انتخابات بی‌تفاوت بودند و برخی دیگر مشارکت در انتخابات را تحریم کردند.
همین دو طیف بیش از ۵۰ درصد جامعه را تشکیل دادند تا عمق شکاف بین حاکمیت و مردم بیش از پیش نمایان شود؛ همان شکافی که بسیاری آن را خطرناک دانسته و پزشکیان برای کاهش این عمق نسخه «وفاق» و «گذر از اختلافات» را پیچیده است. اما اصرار مسئولان برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری به همراه انتخابات شورا‌ها به دلیل کاهش هزینه‌های هنگفت و سرسام‌آور انتخابات است. همانطور که انتخابات مجلس شورای اسلامی را با مجلس خبرگان برگزار می‌کنند و هزینه برگزاری ۴ انتخابات را با برگزاری ۲ دوره انتخابات تقلیل می‌دهند.
شورا‌ها ۴ ساله است یا ۷ساله؟
آخرین مصوبه مجلس یازدهم مربوط به انتخابات شورا‌های شهر و روستا بود که نمایندگان به این نتیجه رسیدند که در سال ۱۴۰۴ این انتخابات برگزار شود و دوره هفتم مدیریت شهری ۳ ساله شود تا انتخابات شورا‌های شهر در دوره بعد (دوره هشتم مدیریت شهری) با پانزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان برگزار شود. شورای عالی استان‌ها که متشکل از شورا‌های شهر و روستای تمامی استان‌هاست، طبق قانون می‌تواند در راستای دولت، لوایحی را به مجلس تقدیم کند.
موسی‌الرضا حاجی‌بگلو، رئیس شورای‌عالی استان‌ها از استفاده این فرصت قانونی در شورای‌عالی استان‌ها خبر داده و گفت: «طرح ۷ ساله شدن فعالیت دوره ششم شورا‌های اسلامی شهر و روستا در شورای‌عالی استان‌ها تصویب شد. طرح هفت‌ساله شدن شورای ششم در راه مجلس است؛ طرح دوفوریتی هفت‌ساله شدن دوره ششم شورا‌های اسلامی به مجلس ارسال می‌شود.»
اینطور که به نظر می‌رسد، تقریباً اعضای شورا‌های شهر و روستای کشور با ۷ ساله شدن طول عمر دوره ششم شورا‌های شهر موافقند به جز اعضای شورای شهر تهران که اصولاً بیش از سایر حوزه‌های انتخابیه برخاسته از جریانات سیاسی هستند. اکثر اعضای شورای شهر تهران، مدیریت شهری و فعالان در حوزه سیاست معتقدند: «مردم حق دارند و باید اجازه داد در موعد مقرر پای صندوق رای بروند و به دوره چهارساله شورا‌ها پایان دهند.» این شعاری زیبا و در راستای مردم‌سالاری، اما پشت‌پرده‌ای هم دارد، اینکه همه جریان‌های سیاسی لیست به دست منتظرند تا جریان فکری و سیاسی خود را در شورا‌های شهر و روستا حاکم کنند.
ماده قانونی ۷ ساله شدن دوره شورا‌ها
روز ۲۱ تیر سال ۱۳۸۹ عباسعلی کدخدایی، سخنگوی وقت شورای نگهبان اعلام کرد که تجمیع انتخابات ریاست‌جمهوری و شورا‌ها به تصویب رسیده و دوره سوم شورا‌های شهر و روستا ۲ ساله تمدید شده تا انتخابات دوره چهارم شورا‌های شهر و روستا با انتخابات دوره یازدهم ریاست‌جمهوری به صورت همزمان برگزار شود. آن زمان هنوز انتخابات مجلس و خبرگان رهبری نیز همزمان برگزار نمی‌شد.
این قانون روز اول خرداد ۱۴۰۳ به دلیل انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری دستخوش تغییر شد. یک تبصره به عنوان تبصره ۲ به ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری که در تاریخ ۵ تیر ۱۳۶۴ تصویب شده بود با اصلاحات و الحاقات بعدی الحاق و تبصره آن به تبصره یک اصلاح شد: «تبصره ۲ – برگزاری انتخابات هفتمین دوره شورا‌های اسلامی شهر و روستا از شمول ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری مستثنی و در سال ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. دوره هفتم شورا‌های شهر و روستا به صورت سه‌ساله است و انتخابات دوره‌های بعد همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار خواهد شد.»
ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری مقرر کرده بود که انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخابات شوا‌های اسلامی شهر و روستا همزمان برگزار شود. طبق این ماده قانونی؛ «وزارت‌کشور موظف است تمهیدات لازم برای انتخابات شورا‌ها را نیز فراهم نماید و چنانچه همزمان انتخابات دیگری نیز برگزار گردد، در هر شعبه ثبت‌نام و اخذ رأی با اعضای واحد، صندوق‌های مجزا برای هر انتخابات در نظر بگیرد.».
اما تبصره مهمی در ماده ۲۲ گنجانده شده بود که شاید به پشتوانه آن، شورای عالی شورا‌ها ۷ ساله شدن دوره ششم مدیریت شهری را به تصویب رسانده است. در این تبصره به صراحت اعلام شده: «درصورتی‌که در اثر موجبات مذکور در اصل یک‌صدوسی‌ویکم (۱۳۱) قانون اساسی، دوره ریاست‌جمهوری قبل از چهار سال به پایان برسد، مجلس جهت هم‌زمان‌شدن انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا با انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق توقف یا تمدید دوره شورا‌های اسلامی در چارچوب قانون‌اساسی تصمیم‌گیری خواهد کرد.» حال بیشتر اعضای شورا‌های شهر و روستا بر این عقیده‌اند که مجلس باید یا دوره ششم را به مدت ۷ سال تمدید یا متوقف می‌کرد و به همین دلیل اضافه شدن تبصره ۲ به این ماده قانونی را اشتباه می‌دانند.
بررسی صلاحیت‌ها و سختی کار برای مجلس
یک نکته قابل توجه درباره ۷ ساله شدن دوره فعلی شورای شهر یا ۳ ساله شدن دوره بعدی آن، موضوع بررسی صلاحیت کاندیدا‌های شورا‌ها در مجلس فعلی و بعدی است.
تکلیف انتخابات مجلس در اسفند مشخص می‌شود، درحالی‌که نمایندگان بهارستان‌نشین باید تا خرداد صلاحیت حداقل ۱۵۰ هزار نامزد انتخابات شورا‌ها را بررسی کنند. انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، به همزمانی تقریبی شروع فعالیت دولت و مجلس منجر شده و حالا مشکلی را در پس خود پنهان کرده است. در دوره بعد انتخابات شورا‌های شهر و روستا به این همزمانی می‌پیوندد و مجلس، شورا‌ها و دولت فعالیت خود را در یک سال شروع می‌کنند. فعالیت مجلس و شورا‌ها در حالی همزمان می‌شود که مجلس موظف به بررسی صلاحیت کاندیدا‌های شورا‌های شهر و روستا است.
در حقیقت مجلس در آخرین روز‌های عمر کاری خود یا در روز‌های آغازین مجلس جدید، باید به این صلاحیت‌ها رسیدگی کند. درحالی‌که اگر همزمان با پایان مجلس وقت باشد، تجربه نشان داده نمایندگان مجلس در آخرین روز‌ها پیگیر مطالبات و تذکرات خود هستند برای حوزه‌های انتخابیه‌شان و آخرین تلاش‌هایشان را برای ارتباط با مجلس می‌کنند و اگر در روز‌های آغازین مجلس تازه‌کار باشند؛ چنین برنامهای مطمئناً با توجه به ناآشنایی‌ها با روند کار و درگیری با شروع کار مجلس با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شوند.
تجربه دوره شش‌ساله
البته نباید غافل شد که شورا‌ها یک دوره شش‌ساله را تجربه کرده‌اند؛ که آن‌هم دوره سوم مدیریت شهری و شورا‌های شهر و روستا است. تا پیش از آن انتخابات شورا‌های شهر و روستا با انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان نبود. انتخابات دوره سوم شورا‌های شهر و روستا ۲۴ آذر ۱۳۸۵ برگزار و فعالیت آن از سال ۱۳۸۶ آغاز شد. این دوره شش‌ساله در تهران تا سال ۱۳۹۲ با ریاست مهدی چمران ادامه پیدا کرد و محمدباقر قالیباف (رئیس کنونی مجلس) در این ۶ سال شهردار تهران باقی ماند.
سال ۸۴ محمود احمدی‌نژاد که دو سال شهردار تهران بود توانست پیروز میدان انتخابات ریاست‌جمهوری شود و شورای دوم شهر تهران مجبور به انتخاب شهردار جایگزین برای تهران شد و در آن دوره قالیباف را برگزیدند. دوره سوم شورای شهر که دوره شش‌ساله بود نیز قالیباف به عنوان شهردار تهران انتخاب و ابقا شد.
روزنامه هم‌میهن، اما این مناسبات در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری به هم خورد. چراکه سقوط بالگرد سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، جامعه را با انتخابات زودهنگام مواجه ساخت. درست است که اینگونه حوادث در قانون اساسی پیش‌بینی شده و در مدت ۵۰ روز تکلیف رئیس‌جمهور را مشخص کرده و طی همین پروسه ۵۰ روزه مسعود پزشکیان سکان و اختیار قوه مجریه را به دست گرفت، اما مشارکت در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری به‌طور بی‌سابقه‌ای پایین بود. برخی به روند انتخابات بی‌تفاوت بودند و برخی دیگر مشارکت در انتخابات را تحریم کردند.
همین دو طیف بیش از ۵۰ درصد جامعه را تشکیل دادند تا عمق شکاف بین حاکمیت و مردم بیش از پیش نمایان شود؛ همان شکافی که بسیاری آن را خطرناک دانسته و پزشکیان برای کاهش این عمق نسخه «وفاق» و «گذر از اختلافات» را پیچیده است. اما اصرار مسئولان برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری به همراه انتخابات شورا‌ها به دلیل کاهش هزینه‌های هنگفت و سرسام‌آور انتخابات است. همانطور که انتخابات مجلس شورای اسلامی را با مجلس خبرگان برگزار می‌کنند و هزینه برگزاری ۴ انتخابات را با برگزاری ۲ دوره انتخابات تقلیل می‌دهند.
شورا‌ها ۴ ساله است یا ۷ساله؟
آخرین مصوبه مجلس یازدهم مربوط به انتخابات شورا‌های شهر و روستا بود که نمایندگان به این نتیجه رسیدند که در سال ۱۴۰۴ این انتخابات برگزار شود و دوره هفتم مدیریت شهری ۳ ساله شود تا انتخابات شورا‌های شهر در دوره بعد (دوره هشتم مدیریت شهری) با پانزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان برگزار شود. شورای عالی استان‌ها که متشکل از شورا‌های شهر و روستای تمامی استان‌هاست، طبق قانون می‌تواند در راستای دولت، لوایحی را به مجلس تقدیم کند.
موسی‌الرضا حاجی‌بگلو، رئیس شورای‌عالی استان‌ها از استفاده این فرصت قانونی در شورای‌عالی استان‌ها خبر داده و گفت: «طرح ۷ ساله شدن فعالیت دوره ششم شورا‌های اسلامی شهر و روستا در شورای‌عالی استان‌ها تصویب شد. طرح هفت‌ساله شدن شورای ششم در راه مجلس است؛ طرح دوفوریتی هفت‌ساله شدن دوره ششم شورا‌های اسلامی به مجلس ارسال می‌شود.»
اینطور که به نظر می‌رسد، تقریباً اعضای شورا‌های شهر و روستای کشور با ۷ ساله شدن طول عمر دوره ششم شورا‌های شهر موافقند به جز اعضای شورای شهر تهران که اصولاً بیش از سایر حوزه‌های انتخابیه برخاسته از جریانات سیاسی هستند. اکثر اعضای شورای شهر تهران، مدیریت شهری و فعالان در حوزه سیاست معتقدند: «مردم حق دارند و باید اجازه داد در موعد مقرر پای صندوق رای بروند و به دوره چهارساله شورا‌ها پایان دهند.» این شعاری زیبا و در راستای مردم‌سالاری، اما پشت‌پرده‌ای هم دارد، اینکه همه جریان‌های سیاسی لیست به دست منتظرند تا جریان فکری و سیاسی خود را در شورا‌های شهر و روستا حاکم کنند.
ماده قانونی ۷ ساله شدن دوره شورا‌ها
روز ۲۱ تیر سال ۱۳۸۹ عباسعلی کدخدایی، سخنگوی وقت شورای نگهبان اعلام کرد که تجمیع انتخابات ریاست‌جمهوری و شورا‌ها به تصویب رسیده و دوره سوم شورا‌های شهر و روستا ۲ ساله تمدید شده تا انتخابات دوره چهارم شورا‌های شهر و روستا با انتخابات دوره یازدهم ریاست‌جمهوری به صورت همزمان برگزار شود. آن زمان هنوز انتخابات مجلس و خبرگان رهبری نیز همزمان برگزار نمی‌شد.
این قانون روز اول خرداد ۱۴۰۳ به دلیل انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری دستخوش تغییر شد. یک تبصره به عنوان تبصره ۲ به ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری که در تاریخ ۵ تیر ۱۳۶۴ تصویب شده بود با اصلاحات و الحاقات بعدی الحاق و تبصره آن به تبصره یک اصلاح شد: «تبصره ۲ – برگزاری انتخابات هفتمین دوره شورا‌های اسلامی شهر و روستا از شمول ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری مستثنی و در سال ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. دوره هفتم شورا‌های شهر و روستا به صورت سه‌ساله است و انتخابات دوره‌های بعد همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار خواهد شد.»
ماده ۲۲ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری مقرر کرده بود که انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخابات شوا‌های اسلامی شهر و روستا همزمان برگزار شود. طبق این ماده قانونی؛ «وزارت‌کشور موظف است تمهیدات لازم برای انتخابات شورا‌ها را نیز فراهم نماید و چنانچه همزمان انتخابات دیگری نیز برگزار گردد، در هر شعبه ثبت‌نام و اخذ رأی با اعضای واحد، صندوق‌های مجزا برای هر انتخابات در نظر بگیرد.».
اما تبصره مهمی در ماده ۲۲ گنجانده شده بود که شاید به پشتوانه آن، شورای عالی شورا‌ها ۷ ساله شدن دوره ششم مدیریت شهری را به تصویب رسانده است. در این تبصره به صراحت اعلام شده: «درصورتی‌که در اثر موجبات مذکور در اصل یک‌صدوسی‌ویکم (۱۳۱) قانون اساسی، دوره ریاست‌جمهوری قبل از چهار سال به پایان برسد، مجلس جهت هم‌زمان‌شدن انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا با انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق توقف یا تمدید دوره شورا‌های اسلامی در چارچوب قانون‌اساسی تصمیم‌گیری خواهد کرد.» حال بیشتر اعضای شورا‌های شهر و روستا بر این عقیده‌اند که مجلس باید یا دوره ششم را به مدت ۷ سال تمدید یا متوقف می‌کرد و به همین دلیل اضافه شدن تبصره ۲ به این ماده قانونی را اشتباه می‌دانند.
بررسی صلاحیت‌ها و سختی کار برای مجلس
یک نکته قابل توجه درباره ۷ ساله شدن دوره فعلی شورای شهر یا ۳ ساله شدن دوره بعدی آن، موضوع بررسی صلاحیت کاندیدا‌های شورا‌ها در مجلس فعلی و بعدی است.
تکلیف انتخابات مجلس در اسفند مشخص می‌شود، درحالی‌که نمایندگان بهارستان‌نشین باید تا خرداد صلاحیت حداقل ۱۵۰ هزار نامزد انتخابات شورا‌ها را بررسی کنند. انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، به همزمانی تقریبی شروع فعالیت دولت و مجلس منجر شده و حالا مشکلی را در پس خود پنهان کرده است. در دوره بعد انتخابات شورا‌های شهر و روستا به این همزمانی می‌پیوندد و مجلس، شورا‌ها و دولت فعالیت خود را در یک سال شروع می‌کنند. فعالیت مجلس و شورا‌ها در حالی همزمان می‌شود که مجلس موظف به بررسی صلاحیت کاندیدا‌های شورا‌های شهر و روستا است.
در حقیقت مجلس در آخرین روز‌های عمر کاری خود یا در روز‌های آغازین مجلس جدید، باید به این صلاحیت‌ها رسیدگی کند. درحالی‌که اگر همزمان با پایان مجلس وقت باشد، تجربه نشان داده نمایندگان مجلس در آخرین روز‌ها پیگیر مطالبات و تذکرات خود هستند برای حوزه‌های انتخابیه‌شان و آخرین تلاش‌هایشان را برای ارتباط با مجلس می‌کنند و اگر در روز‌های آغازین مجلس تازه‌کار باشند؛ چنین برنامهای مطمئناً با توجه به ناآشنایی‌ها با روند کار و درگیری با شروع کار مجلس با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شوند.
تجربه دوره شش‌ساله
البته نباید غافل شد که شورا‌ها یک دوره شش‌ساله را تجربه کرده‌اند؛ که آن‌هم دوره سوم مدیریت شهری و شورا‌های شهر و روستا است. تا پیش از آن انتخابات شورا‌های شهر و روستا با انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان نبود. انتخابات دوره سوم شورا‌های شهر و روستا ۲۴ آذر ۱۳۸۵ برگزار و فعالیت آن از سال ۱۳۸۶ آغاز شد. این دوره شش‌ساله در تهران تا سال ۱۳۹۲ با ریاست مهدی چمران ادامه پیدا کرد و محمدباقر قالیباف (رئیس کنونی مجلس) در این ۶ سال شهردار تهران باقی ماند.
سال ۸۴ محمود احمدی‌نژاد که دو سال شهردار تهران بود توانست پیروز میدان انتخابات ریاست‌جمهوری شود و شورای دوم شهر تهران مجبور به انتخاب شهردار جایگزین برای تهران شد و در آن دوره قالیباف را برگزیدند. دوره سوم شورای شهر که دوره شش‌ساله بود نیز قالیباف به عنوان شهردار تهران انتخاب و ابقا شد.
