“غذای نذری، برای شفا است، تبرک دارد خوردن یک قاشق از آن، مگر می‌شود کسی غذای نذری بخورد، مریض هم بشود، اصلا امکان ندارد.” این پاسخ تعداد زیادی از مردم است در برابر این سئوال که آیا می‌دانید بعضی ظروف یکبار مصرف، می‌تواند عاملی در ایجاد برخی بیماری‌ها باشد؟
منطقه فارس، در تبرکی بودن غذای نذری، تردیدی نیست، اما در انجام هر عملی، شرط عقل را نباید کنار گذاشت. این توصیه و تاکید اسلام، قرآن و ائمه(ع) به‌شمار می‌رود. نذر کردن و ادای نذر، سنتی حسنه و بسیار پسندیده است، سنتی که ایرانیان مسلمان و شیعه، همواره به آن توجه داشته و دارند. تداوم این سنت حسنه زمینه‌ساز رونق نیکوکاری و اقدامات خیرخواهانه‌ای است که به شکلی گسترده در جامعه ایرانی اسلامی ما رواج دارد.
اما کم‌توجهی به برخی توصیه‌ها و تاکیدات، گاه موجب بروز برخی نابسامانی‌ها شده و گاه حتی اصل عمل خیر را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. توزیع غذاهای نذری در ظروف پلاستیکی که به‌اعتقاد کارشناسان و صاحب‌نظران، به واسطه فعل و انفعالات شیمیایی می‌تواند عاملی بر ابتلای افراد به سرطان در بلندمدت باشد، یکی از این موارد است.
اگرچه امروز صاحبان مشاغلی هستند که ایام را چوب خط می‌زنند تا به ماه‌های رونق نذری برسند و فروششان چند برابر شود اما بی‌تردید زمانی برکت به رونق کسب افزوده می‌شود که توصیه‌ها را فراموش نکنیم.
امروز دیگر نذری و توزیع آن ابعاد وسیعی پیدا کرده است و امکان آن نیست که از ظرف فلزی یا چینی و شیشه‌ای برای توزیع استفاده کرد بلکه ظروفی تحت عنوان یکبار مصرف، در مقیاسی گسترده رواج پیدا کرده است. نفس استفاده از ظروف یکبار مصرف بد نیست، اما باید کاربری هر ظرف مدنظر قرار گیرد و با توجه به توصیه‌های علمی اکید، از هر ظرف برای مصارفی خاص استفاده شود.
در مغازه‌های عرضه ظروف یکبار مصرف، می‌توان انواع و اقسام ظروف به لحاظ شکل، کاربرد و مواد تشکیل دهنده و ظاهر را مشاهده کرد. از ظروف آلومنیومی گرفته تا انواع پلاستیکی و فومی، اما قیمت‌ها در محدوده‌ای بسیار متفاوت قرار دارد به‌طوری‌که اختلاف قیمت زیاد است.
فروشنده در خصوص تفاوت زیاد قیمت‌ها گفت: ظروف آلومینیومی برای خریدارانی که برای چند هزار نفر، غذا تهیه و توزیع می‌کند، اصلا مقرون به صرفه نیست! قیمت ظروف پلاستیکی دانه‌ای ۸۳ تومان و هرعدد ظرف آلومینیومی ۲۷۰ تومان است، لیوان کاغذی ۵۴ تومان و لیوان پلاستیکی ۱۷ تومان به فروش می‌رسد.
او در پاسخ به این سئوال که آیا از مضرات ظروف پلاستیکی در بعضی کاربری‌ها اطلاع دارد و این اطلاعات را به مشتریان منتقل می‌کند؟ گفت: کسی به دلیل استفاده از این ظروف چیزیش نمی‌شود، از سال‌ها پیش این ظروف تولید و عرضه و توسط مردم استفاده می‌شود، اتفاقا قدیم که ظرف‌های پلاستیکی استفاده می‌شد و آلومنیومی نبود، سرطان هم کمتر بود! من که فکر نمی‌کنم، سرطان گرفتن مردم به‌خاطر ظرف غذای نذری باشد که در ایام محرم به دست‌شان می‌رسد. اشکال کار جای دیگری است.
فروشنده‌ی دیگری نیز در این خصوص گفت: قطعا ظروف پلاستیکی فروش بیشتری دارد. اگر هزار مشتری ظروف پلاستیکی را بخرند، دو نفر ظروف آلومینیومی را انتخاب می‌کنند. تازه اگر مشتری وضعیت مالی بسیار خوبی داشته باشد یا برای تعداد کمی مهمان ظرف بخواهد، به سراغ آلومنیومی می‌رود.
مسئول واحد بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شیراز در این خصوص به خبرنگار ایسنا گفت: ساماندهی ظروف یکبار مصرف تنها مربوط به حوزه بهداشت نیست و ارگان‌های دیگری نیز باید در این زمینه با ما همکاری کنند.
“سیامک شمس” افزود: ما تنها می‌توانیم به روند موجود نظارت داشته باشیم و این نظارت‌ها بیشتر جنبه آموزشی دارد. در برنامه ویژه محرم نظارت بر اماکن عرضه غذا، بیرون‌برها و اماکن توزیع غذای نذری آغاز شده است و در زمینه استفاده از ظروف و چگونگی رعایت بهداشت در تهیه و توزیع غذا آموزش داده می‌شود.
شمس گفت: دستورالعملی برای استفاده از ظروف یکبار مصرف وجود دارد. هر ظرف ویژگی خاصی دارد و برای غذای خاصی می‌تواند استفاده شود. توصیه ما استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی است.
وی با بیان اینکه امروزه توجه به ظروف گیاهی و آلومینیومی بیشتر شده است، افزود: در گذشته هیچ کس نمی‌دانست این ظروف هم وجود دارد ولی امروزه در هر مغازه‌ای می‌توان آنها را یافت. قیمت آنها اندکی بیشتر از ظروف دیگر است ولی به بهتر بودن و سلامتی مواد غذایی می‌ارزد.
شمس گفت: چنانچه مردم شکایتی مبنی بر رعایت نشدن موارد بهداشتی از سوی مساجد، تکایا و هیئت‌ها در مراسم عزاداری ایام محرم دارند، می‌توانند با شماره تلفن ۱۴۹۰ ستاد فوریت‌های سلامت محیط و کار در سراسر کشور تماس گرفته و گزارش دهند. هدف نهایی ما در وزارت بهداشت، پیشگیری، مهار و کاهش بیماری‌های ناشی از غذا و آب شرب است.
قیمت بالا، یکی از عوامل بازدارنده افراد برای استفاده از ظروف گیاهی و آلومنیومی است، از طرفی هر سال شاهد افزایش مصرف ظروف پلاستیکی بدون توجه به نوع کاربری مشخص شده برای آنها هستیم.
اکثر مردم شاید شنیده باشند استفاده از چنین ظروفی برای غذاخوری، ممکن است مشکلاتی برای افراد ایجاد کند، اما مردم هیچوقت در زمان استفاده، به این هشدارها دقت و توجه نمی‌کنند. آموزش‌های ارائه شده از طریق رسانه‌ها، کمتر مخاطب دارد، خیلی‌ها زمان پخش کلیپ‌های آموزشی بین فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های تلویزیونی، صدای گیرنده را قطع می‌کنند یا به کارهای دیگری مشغول می‌شوند و بی‌اعتنا از کنار این توصیه‌ها عبور می‌کنند.
برای آنکه بتوانیم روند فعلی را کنترل کرده و مردم را ترغیب کنیم تا بیشتر مراقب سلامتشان باشند، ناگزیر از اطلاع‌رسانی هستیم، بنابراین باید در شیوه‌های آموزش هم تجدیدنظر کرد.
دبیر انجمن صنایع پلاستیک چندی پیش در مورد ظروف یکبار مصرف چنین گفته بود: “در این چند سال هجمه‌هایی را نسبت به ظروف یک بار مصرف ایجاد کردند که درست نبود اما با توجه به پیگیری‌های انجام شده، توانستیم بحث سرطان‌زا بودن را در وزارت بهداشت حذف کنیم.”!
مرتضی نیک‌سرشت، در عین‌حال افزوده بود: “بهترین ظروف برای استفاده از مواد گرم، پلی پروپیلنی است و نشانه آنها این است که لیوان‌ها نرم بوده و با فشار دادن نمی‌شکند و به حالت اولیه باز می‌گردد. دسته دوم از لیوان‌های تولید شده لیوان‌های پلی استایرنی است که اصولا شکننده بوده و کمی شفاف‌تر از دیگر لیوان‌ها است.
دبیر انجمن صنایع پلاستیک گفته بود: نکته‌ای که درخصوص این ظروف عنوان می‌شود، بحث رادیکال‌های آزاد استایرن است که ممکن است در حرارت بیش از ۱۰۰ درجه، آزاد و وارد مواد غذایی شود، این در حالی است که در ظروف یک بار مصرف استایرنی، کمتر از دو گرم است و اصولا استایرن مونومر این لیوان‌ها کمتر از شش در هزار می‌شود و به همین دلیل ضرر چندانی برای بدن ندارد.
نیک سرشت در ادامه درباره لیوان‌های کاغذی و گیاهی موجود در بازار گفته بود: در مورد لیوان‌های کاغذی اگر به جداره داخلی لیوان نگاه کنید، یک رویه نازک پروپیلن و پلی‌اتیلن دیده می‌شود، از سوی دیگر در ایران کلا تولیدکننده ظروف گیاهی نداریم و اینها دروغی بیش نیست، چراکه هزینه تولید ظروف گیاهی ۴۰ برابر ظروف یک بار مصرف بوده و اصلا توجیه اقتصادی ندارد.
وی با اشاره به آزمایشی که می‌تواند برای تشخیص گیاهی یا غیرگیاهی بودن این دسته از لیوان‌ها و ظروف انجام داد، گفت: تشخیص این ظروف یک آزمایش ساده دارد؛ اگر این ظروف را روی شعله آتش بگیرید، در صورتی که مثل کاغذ بسوزد و تبدیل به خاکستر شود، نشان‌دهنده این است که گیاهی بوده و از نشاسته تهیه شده، اما اگر آب شد و چکه کرد، پلی‌اتیلن و پروپیلن دارد.
تولیدکنندگان ظروف گیاهی ادعایشان این است که در بهترین حالت ۲۰ درصد نشاسته به ظروف پروپیلنی اضافه می‌کنند؛ بنابراین ۸۰ درصد پروپیلن در این ظروف موجود است.
نیک‌سرشت با بیان اینکه استفاده از ظروف یکبار مصرف برای جلوگیری از پخش میکروارگانیسم‌ها است، ادامه داد: در گذشته از لیوان‌های شیشه‌ای برای مراسم‌هایی مثل محرم استفاده می‌شد که ممکن بود فقط با یک شستن ساده، آن را دوباره مصرف کنند و این باعث می‌شد که بیماری‌های واگیر مختلف به دیگران سرایت کند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حتی کشورهای اروپایی نیز جایگزین بهتری از پلی‌مرها برای تولید ظروف یک بار مصرف پیدا نکرده‌اند، اظهار کرد: اگر ما بتوانیم ماده ایده‌آلی را به دست بیاوریم که با استفاده از آن ماده شیمیایی وارد بدن نشود، قطعا بسیار خوب است اما در بحث تولید یکی از موارد مهم توجیه‌پذیر بودن از لحاظ اقتصادی است، بنابراین در وضعیت فعلی مجبور هستیم از همین مواد استفاده کنیم.
یکی از راهکارها برای اطلاع شهروندان از نوع و کاربردهای ظروف یکبار مصرف، ارائه اطلاعاتی با زبان ساده به گروه‌های مختلف است. تاکید و تکرار اطلاعات پیرامون مسائل مرتبط با سلامت افراد، می‌تواند زمینه‌ساز نهادینه شدن آن در ذهن شده و تغییر در رفتارها را به‌دنبال داشته باشد. می‌توان به زبان ساده برای مردم توضیح داد که تا حد امکان تلاش کنیم از ظروف شفاف پلاستیکی که انعطاف‌پذیر نیست و در برابر کوچک‌ترین فشار، می‌شکند، به هیچ عنوان برای غذاهای گرم استفاده نکنیم.
استفاده از این نوع ظروف برای نگهداری مایعات در فریزر و حتی یخچال هم توصیه نمی‌شود، بلکه این ظروف تنها کاربری‌های محدودی برای غذا یا مواد با دمای عادی و در یک مدت کوتاه را دارند، از طرفی استفاده از سایر ظروف پلاستیکی نیز برای جابه‌جایی و نگهداری غذاهای گرم، در زمان طولانی، توصیه نمی‌شود. بهتر است در کاربری‌هایی به این شکل، از ظروف آلومنیومی یا گیاهی استفاده شود.
