بااین‌حال شاهدیم که شهر زیرزمینی صالح‌آباد نزدیک به چهار سال است که شناسایی و یک سالی می‌شود که عملیات کاوش آن آغاز شده، اما به‌راستی این‌روزها برنامه‌ها برای این شهر زیرزمینی با قدمت بسیار، چیست؟ کاوش‌ها به کجا رسیده است؟
طبق آخرین خبرها که مربوط به خردادماه سال گذشته است و براساس اشیای کشف‌شده و بررسی‌های صورت‌گرفته، قدمت این اثر به قرن ۶ و ۷ هجری شمسی برمی‌گردد.
طبق گفته‌های منتشرشده در مطالعات اولیه صورت‌گرفته، این دستکند دارای ۶ فضا است و بیش از پنج هکتار وسعت دارد، در اطراف این دستکند فضاهایی شناسایی شده که کارشناسان احتمال می‌دهند با دستکند مرتبط باشد.
همدان، استان رازهای پنهان در دل خاک
این دستکند در حریم شهر صالح‌آباد و در ۱۵ کیلومتری شهر همدان واقع شده است. در فاز نخست کاوش این اثر ۶ فضا و چند راهرو شناسایی شد که هرکدام از طریق دریچه‌هایی به‌عنوان هواکش به سطح زمین راه دارند و به‌راستی که می‌توان همدان را استان رازهای پنهان در دل خاک نامید؛ تا پیش از این دو شهر زیرزمینی سامن و ارزانفود به‌عنوان شناسنامه‌ای از قدمت سه هزارساله این استان کشف شده، به‌طوری که ارزانفود از شهرهای زیرزمینی دستکند بی‌نظیر دنیا و مهم‌ترین و باارزش‌ترین محوطه دستکند در کشور است. اما سرنوشت سومین شهر زیرزمینی کشف‌شده در استان همدان این‌روزها به کجا رسیده است؟ آیا توانسته‌ایم از این داشته تاریخی و میراث کهن بهره‌ای ببریم و به دادِ آن برسیم و مانع از تخریب و فراموشی‌اش شویم؟
سال ۹۸ بود که احمد ترابی، معاون سابق میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان با بیان اینکه عملیات کاوش دستکند زیرزمینی صالح‌آباد که به‌تازگی کشف‌شده با به‌کارگیری تیم حرفه‌ای درحال انجام است، گفت: ۲۷۰ میلیون ریال اعتبار برای انجام عملیات کاوش این مجموعه پیش‌بینی شده و کارها درحال انجام است.
اما به‌راستی حال با توجه به گذشت یک سال از این موضوع و آنکه وسعت پروژه در حد پنج هکتار است و نیازمند تزریق اعتبار آن‌هم نه به‌صورت قطره‌چکانی بوده؛ باید دید وضعیت فعلی پروژه و برنامه‌های پیش روی دستکند صالح‌آباد چگونه است. بدین‌ترتیب در این راستا بر آن شدیم تا گفت‌وگویی با سیده‌مریم مختاری‌موسوی، سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان و جلال بهزادی‌مقدم، رئیس شورای شهر صالح‌آباد ترتیب دهیم و وضعیت فعلی این شهر زیرزمینی و برنامه‌های پیش رو برای آن را جویا شویم که در ادامه این صحبت‌ها را می‌خوانید:
درصورت تأمین اعتبار، بررسی سطحی دستکند صالح‌آباد باید انجام بگیرد
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه گردشگری سپهرغرب در زمینه وضعیت دستکند صالح‌آباد و موقعیت‌ها و ارزش تاریخی این شهر زیرزمینی مطرح کرد: دستکند در فاز نخست با همکاری شهرداری صالح‌آباد کاوش شد، بخش کوچکی از فضای زیرزمینی در فصل نخست کاوش به‌دست آمد که با توجه به یافته‌های کاوش مشخص شد قدمت این شهر زیرزمینی به دوران ایلخانی مربوط بوده، اما احتمالاً از دوره تاریخی تا دوران اسلامی از آن استفاده شده است.
سیده‌مریم مختاری‌موسوی در پاسخ به اینکه برنامه‌های اداره میراث برای توسعه و ایجاد فضای بازدید چیست؟ عنوان کرد: بعد از کاوش و پدیدار شدن فضاهای معماری درخصوص قابلیت بازدید گردشگر می‌توان تصمیم گرفت.
وی در این راستا ادامه داد: فصل نخست کاوش با همکاری شهرداری صالح‌آباد توسط اداره کل میراث فرهنگی همدان صورت پذیرفت.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در زمینه برنامه‌های پیش رو برای دستکند صالح‌آباد نیز گفت: پس از اتمام مهلت مجوز فصل نخست، برای حفاظت بیشتر از آسیب‌های طبیعی و انسانی روی ورودی آن پوشیده شده است و درصورت تأمین اعتبار با استفاده از ژئوفیزیک یا دیگر روش‌ها، بررسی سطحی باید انجام بگیرد و پس از نتایج این روش‌ها، درخصوص کاوش تصمیم گرفته شود.
اداره میراث فرهنگی میزان اعتبار تخصیصی برای کاوش دستکند را اعلام نکرد
رئیس شورای اسلامی شهر صالح‌آباد نیز در این راستا به خبرنگار سپهرغرب گفت: وضعیت دستکند صالح‌آباد فعلاً راکد مانده و درحال حاضر مطالعات آن انجام شده است.
جلال بهزادی‌مقدم در این زمینه اظهار کرد: برای کاوش این شهر زیرزمینی قرار شده که اداره میراث فرهنگی اعتباری درنظر بگیرد، اما متأسفانه تاکنون اعلام نکرده‌اند که در سال جاری چه مقدار اعتبار می‌توانند برای این طرح درنظر بگیرند.
وی با تصریح بر اینکه کاوش اولیه و مطالعات روی دستکند صالح‌آباد انجام شده است، گفت: این روند که شامل خاک‌برداری هم بود، با اعتباراتی در حدود ۳۰ میلیون تومان از اعتبارات شهرداری صالح‌آباد به انجام رسیده است؛ اما پنج راهرو در این شهر زیرزمینی جهت کاوش وجود دارد، بدین‌سان نیازمند اعتبارات از سوی اداره میراث فرهنگی هستیم.
رئیس شورای اسلامی شهر صالح‌آباد با بیان اینکه برای فاز نخست کاوش دستکند صالح‌آباد در حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار لازم است، خاطرنشان کرد: تاکنون در زمینه اعتبارات درنظر گرفته‌شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی همدان چیزی مطرح نشده و ابلاغیه‌ای نداشته‌ایم.
وی در ادامه صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه منتظر برآوردهای اداره کل میراث فرهنگی در این زمینه هستیم، یادآور شد: منتظر این ابلاغ از سوی اداره کل میراث فرهنگی همدان هستیم تا شهرداری نیز بتواند از اعتبارات داخلی برای پیشروی طرح کمک کند.
رئیس شورای اسلامی شهر صالح‌آباد با تأکید بر اینکه قول داده شده تا ادامه کاوش‌ها در این شهر زیرزمینی طی سال جاری دنبال شود، گفت: پیگیر این موضوع از مسئول اداره میراث فرهنگی استان همدان هستیم.
وی با تأکید بر اینکه درصورت تخصیص اعتبار ادامه کاوش‌ها را در دستکند صالح‌آباد شاهد خواهیم بود، مطرح کرد: وسعت این شهر زیرزمینی سه تا پنج هکتار بوده که تاکنون در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر آن کاوش شده و درحال حاضر شهرداری درب ورودی آن را پوشانده است.
رئیس شورای اسلامی شهر صالح‌آباد در بخش پایانی صحبت‌های خود تأکید کرد: در سال گذشته از سوی اداره کل میراث فرهنگی همدان برای دستکند صالح‌آباد اعتباری تخصیص داده نشد.
اما به‌راستی خالی بودن جای تسریع در فرآیند کاوش دستکند صالح‌آباد در سند راهبردی و عملیاتی استان همدان جای تأمل دارد؛ موضوعی که همواره در این سند مورد تأکید مسئولین استانی و شهرستانی همدان است، پیشروی براساس این سند در راستای رسیدن به توسعه استان همدان بوده، اما حال جای سؤال است که چرا در این سند جاده‌کشی‌ها و ساختمان‌سازی‌ها بر طرح‌های دیگر اولویت داشته‌اند؟ آیا در همدان اولویتی با نام میراث فرهنگی وجود ندارد؟
استان همدان نام پایتختی تاریخ و تمدن ایران‌زمین را یدک می‌کشد و بارها از سوی مسئولین ارشد استان مطرح شده است که توسعه استان با رویکرد گردشگری آن محقق می‌شود؛ پس چرا همواره در ادامه فرآیندهای عملیاتی در پروژه‌های میراث فرهنگی که همانا سرانجام آن رونق گردشگری استان است، پای لنگ اعتبارات را شاهد هستیم؟
از یخدان میرفتاح ملایر و بلاتکلیفی ۹ ساله سراب گیان گرفته تا وضعیت بی‌سرانجام تپه حاجی‌خان و قنات قاسم‌آباد و حال هم دستکند صالح‌آباد؛ بدین‌سان امید است که مسئولین مربوطه در شهرستان صالح‌آباد و استان همدان به این مهم توجه ویژه‌ای داشته باشند و بدانند که این فرصت‌سوزی‌ها راه توسعه استان را به بیراهه‌ای تبدیل خواهد کرد که ثمره آن نه‌تنها گردشگری، اشتغال و درنهایت توسعه پایدار نخواهد بود، بلکه سوخت شدن داشته‌های تاریخی و فرهنگی این کهن‌شهر و دستان خالی ما در پاسخگویی به نسل‌های آینده است.
