پلاس، طرح انتخاب و معرفی «پایتخت کتاب ایران» برای نخستین‌بار در ۱۳۹۳ از سوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سراسر کشور برای ترویج کتابخوانی برگزار شد. پایتخت کتاب، عنوانی فرهنگی است که از سال ۲۰۰۱ توسط یونسکو پایه‌گذاری شد و به شهرهای مختلفی در دنیا تعلق گرفت.
پایتخت کتاب، شهری است که با طرح‌های ویژه خود، شهروندان را به همکاری در زمینه کتاب و کتابخوانی دعوت می‌کند و کارهای مربوط به طرح‌ها با همکاری دولت‌ها اما توسط علاقه‌مندان انجام می‌شود.
در ۶ دوره برگزاری این برنامه به ترتیب شهرهای اهواز در سال ۱۳۹۴، نیشابور در سال ۱۳۹۵، بوشهر در سال ۱۳۹۶، کاشان در سال ۱۳۹۷، یزد در سال ۱۳۹۸ و شیراز در سال ۱۳۹۹ توانسته‌اند عنوان پایتخت کتاب ایران را کسب کنند.
پایتخت کتاب ایران الگویی از پایتخت جهانی کتاب است که در دنیا توسط یونسکو برگزار می‌شود. هر کشوری دسته‌بندی خاص خود برای اجرای برنامه‌های خاص را دارد. بوینس‌آیرس در آرژانتین در سال ۲۰۱۱، ایروان در ارمنستان در سال ۲۰۱۲، بانکوک در تایلند در سال ۲۰۱۳ ، پورت هارکورت در نیجریه در سال ۲۰۱۴، اینچئون در کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۵، وروتسواف در لهستان در سال ۲۰۱۶، کوناکری در گینه در سال ۲۰۱۷ و آتن در یونان در سال ۲۰۱۸ و شارجه در امارت متحده عربی از سوی یونسکو به عنوان پایتخت جهانی کتاب ۲۰۱۹ انتخاب شده است.
ابراهیم حیدری مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره مشکلاتی که برای انتخاب هفتمین پایتخت کتاب با آن مواجه شده‌اند و اقدامات انجام شده در این سال‌ها با پلاس گفت‌وگو کرد.
۶ دوره از برگزاری پایتخت کتاب گذشته است؛ در این دوره‌ها تا چه اندازه توانستید به اهداف در نظر گرفته شده، نزدیک شوید؟
_ در برنامه پایتخت کتاب دو هدف کلان برای محورهای توسعه فرهنگی و ارتقای سطح ترویج کتاب و کتابخوانی در نظر داریم. اهداف کلانی که داشتیم از طریق نهادها و دستگاه‌های همکار پیگیری شده است؛ این کار یک دستگاه نیست. با همین اهداف توانستیم میان سازمان‌ها و نهادهای مختلف هم‌افزایی ایجاد کنیم؛ انرژی‌ها را روی هم بگذاریم و به توسعه کتاب و کتابخوانی کمک کنیم.
عمده فعالیت‌ها در دور بخش انجام می‌شود، یکی فعالیت در حوزه توسعه کتاب‌فروشی‌ها، کتابخانه‌ها، ناشران و انجمن‌های فعال در این شهر بود و دیگری توسعه فعالیت‌ها و برنامه‌های ترویج کتاب و کتابخوانی است.
در طول ۶ سال در اجرای طرح‌های این دو بخش توفیق‌هایی داشتیم، گاهی هم شرایط اقتصادی و در سال اخیر شرایط همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ اجازه بسیاری از کارها را به ما نداد. در سال ۹۹ برای شهر شیراز برنامه‌هایی داشتیم که به صورت معمول در این پروژه اجرا می‌شد، اما به دلیل شرایط همه‌گیری و بخشنامه‌های ستاد مبارزه با کرونا قابلیت اجرایی نداشت و همه برنامه‌ها به سمت فضای مجازی هدایت شد.
آیا انتقال برنامه‌ها به فضای مجازی، برای فعالان این حوزه و مخاطبان مشکلاتی ایجاد نکرد؟
_ وقتی برنامه‌ای که برای شرایط عادی طراحی شده، به فضای مجازی انتقال می‌یابد، دچار تغییر و تحولاتی می‌شود. مخاطبان و ذی‌نفعانش تغییراتی می‌کنند، اما با همه این مسائل از پویش‌های کتابخوانی در حوزه فضای مجازی به خوبی استقبال و گاهی باعث شد که کتابخانه‌هایی ساخته و افتتاح شود یا توسعه پیدا کند.
هر چند که شرایط اقتصادی، بسیاری از فرصت‌ها را از ما گرفت اما تلاش این بود که بتوانیم بین دستگاه‌های مجری این طرح هم‌افزایی ایجاد کنیم تا بتوانیم کتاب را به دست مردم برسانیم و به زیرساخت‌های حوزه فرهنگ کمک کنیم.
چه اقداماتی با این طرح در شهرهای مختلف انجام شده است؟ آیا شرایط و زیرساخت شهرها در اجرای طرح تاثیر داشت؟
_ برخی از این ۶ شهر مدیران فرهنگی‌تری داشتند. به صورتی اقدامات را مدیریت کردند که سازمان‌ها و نهادهای شهرستان همکاری بیشتری برای اجرای طرح‌ها داشتند و برخی همکاری کمتری کردند.
ارزیابی‌ها نشان داده که اجرای خلاقانه طرح‌ها سبب شده که فروش، چاپ و انتشار کتاب و توجه به نمایشگاه‌های کتاب و استقبال از کتاب بیشتر و بیشتر شود.
در این شهرها اقداماتی برای توسعه صنعت نشر و راه‌اندازی تشکل‌های ترویج کتابخوانی بین اقشار مختلف توانست موجی از علاقه به کتابخوانی ایجاد کند. امروز مطالبه عمومی مردم از مدیران شهرستان برای ترویج کتابخوانی است تا میان شهرها رقابت فرهنگی به وجود آورند. با استفاده از برند پایتخت کتاب می‌توانند بخش خصوصی و مردمی را پای کار بیاورند و مسئولان را به تکاپو وادارند که به دنبال بودجه و اعتبارات این حوزه بروند.
در بحث زیرساخت‌ها، راه‌اندازی کافه‌کتاب، کتابفروشی، انجمن‌ها و تشکل‌های زنان و کودکان در شهرستان‌ها، راه‌اندازی باشگاه‌های کتابخوانی از مواردی بود که در نتیجه طرح پایتخت کتاب انجام شد. راه‌اندازی گروه‌های کارمندی و کتابخوانی مدیران، ایجاد عوامل انگیزشی برای کتابخوانی، راه‌اندازی کتابخانه در مناطق مختلف، مناطق کم‌برخوردار و مجتمع‌های مسکونی، راه‌اندازی کافه کتاب و کتابخانه کوچک در رستوران‌ها و … همه از برکت طرح پایتخت کتاب شروع شده و هر شهر برای رسیدن به این جایگاه تلاش می‌کند به شکل محله‌محوری، منطقه‌محوری و گروه محوری فعالیت‌ها را پیش ببرد.
در آستانه انتخاب هفتمین پایتخت کتاب هستیم، آیا شهرهای قبلی همچنان مورد رصد و توجه هستند یا رها شده‌اند؟
_ شبکه‌ای به نام شهرهای دوستدار کتاب داریم که برای هماهنگی جلساتی دارند، گزارش‌های این جلسه‌ها را دریافت و تلاش می‌کنیم این ۶ شهر را در اولویت یارانه‌هایی که معاونت فرهنگی در نظر گرفته، مانند یارانه‌های نشر، خرید کتاب و برنامه‌های حمایتی معاوت فرهنگی در توسعه استانی قرار دهیم. با این شهرها ارتباط مستمر داریم؛ البته کرونا اختلال‌هایی در فعالیت‌ها به وجود آورده اما به فعالیت‌ها ادامه خواهیم‌داد.
تا به حال برای جهانی شدن پایتخت کتاب ایران و معرفی بین‌المللی آن کاری انجام شده است؟
_ اقدامات موثری در یزد، شیراز و اصفهان داشتیم و در تلاشیم برند جهانی را به وجود آوریم. در عین حال پایتخت کتاب در ایران برنامه داخلی خاصی است که با در نظر گرفتن قومیت‌های محلی ایجاد شده و می‌توان از مشارکت‌های محلی استفاده کرد. در نظر داریم مجموعه برنامه‌هایی که در پایتخت کتاب برگزار می‌شود، در زبان‌های مختلف تولید و به دیگر کشورها عرضه کنیم تا نشان دهیم ایران همچنان ایران فرهنگ و ادب است.
