چراغ قرمز بازار بورس در کشورهای مختلف جهان نمود آشکاری از وضعیت نابسامان اقتصادی در این کشورهاست. کاهش تقاضا، کاهش فعالیت‌های اقتصادی، کاهش ارتباطات بین‌المللی و موارد پرشمار دیگری همگی وقوع این رکود در اقتصاد و بحران در بازار بورس را امری بدیهی جلوه می‌دهد.
کشور ما نیز از قاعده همه‌گیری کرونا مستثنی نشده و بیش از دو ماه است که تمام کشور با این مهمان ناخوانده دست و پنجه نرم می‌کند و حضور کووید-۱۹ تمام عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی ما را دچار چالش‌ها و بحران‌های جدیدی کرده است.
بحرانی که کرونا در حوزه اقتصاد با خود به همراه آورد ضربه مهلک دیگری بر پیکر اقتصاد کشور بود، اقتصادی که پیش از این نیز با مسائل مختلفی از جمله تحریم مواجه بوده است، حال با ورود کرونا دست کم به مدت یک ماه اکثر فعالیت‌های اقتصادی کشور به حال سکون افتاد و پس از چندی که دولت تصمیم به گشایش برخی از مشاغل گرفت می‌توان گفت که نه در بدو بازگشایی مشاغل و نه اکنون که مدتی از این گشایش دوباره می‌گذرد فعالیت آنها حتی به حال سابق بازنگشته است.
در همین میان با وجود معضلاتی که در بخش تولید ایجاد شده است چراغ سبز بازار بورس در یکی، دو ماه آغازین سال ساز مخالف را نواخته و نشان‌گر رونق بی‌سابقه و غیرقابل پیش بینی در بازار سرمایه است.
در شرایطی که بازار بورس در بسیاری از کشورها با بحران مواجه شده است اما بورس تهران که در ۲۸ اسفند سال ۹۸ شاخص حدود ۸۴۰ هزار واحد را به ثبت رسانده بود با شتابی بی‌سابقه به سطح یک میلیون واحد رسید.
این رشد قابل‌توجه بورس تهران در سال ۹۹ توجه همه را به خود جلب کرده و کارشناسان و مسوولان را بر آن داشته است تا بیش از پیش به این حوزه بپردازند.
نگاه‌های مختلفی به وضعیت این روزهای بازار بورس وجود دارد، کما اینکه برخی از افراد بازار بورس را فرصتی مناسب و کم خطر برای سرمایه‌گذاران می‌دانند و عده دیگری هشدار به وجود حباب در این بازار می‌دهند و همچنین عده‌ای در این میان نگاه میانه دارند.
قاسم احمدی لاشکی، نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص وجود حباب در قیمت سهام بخشی از بازار سرمایه گفت: قیمت سهام بخشی از بازار سرمایه بدون تردید حبابی بیش نیست و نگرانی جدی در مورد آینده سهامداران وجود دارد. من نمی گویم مردم سمت بورس نروند اما می گویم که نباید همه تخم مرغ ها را در یک سبد چید، رفتار شاخص های بورس در بخشی از بازارهای سرمایه متناسب با علم اقتصاد نیست و به این علت می گویم که احتیاط شرط عقل است. ممکن است این حباب به مردم خسارت وارد کند.
در همین حال علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بیان می‌کند که «مردم به اظهار نظرهای منفی درباره آینده بورس توجه نکنند.» البته وی بر توجه مسئولان به نقدهای کارشناسان و آسیب شناسی آینده بورس، تاکید می‌کند.
سیدمحمدجواد ابطحی، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز از جمله افرادی است که بر لزوم آینده‌نگری در خصوص راه پیش‌روی بورس تاکید کرده و گفته است: بورس مانند کامیون در مه به سرعت در حال حرکت است پس در این زمان که کرونا و دیگر مسائل نتوانسته شیب این حرکت را کُند کند باید قطعا تدابیری اندیشیده شود تا در آینده شاهد موضوعی مانند موسسات مالی و اعتباری نباشیم.
دکتر مهدی فیضی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی در مورد عدم تطابق وضعیت بازار بورس با اقتصاد کشور عنوان کرد: اکنون تنها در سه کشور شاخص بورس مثبت است، در اقتصاد، بورس را دماسنج و آیینه تمام‌نمای موفقیت اقتصادی می‌دانند اما این وضعیت نشان می‌دهد که این دماسنج واقعیت را نشان نمی‌دهد زیرا اقتصاد این سه کشور اصلا در وضع خوبی قرار ندارند، بورس ایران قطعا ریزش بسیار شدیدی خواهد داشت. سناریو بد این است که این ریزش در پایان تابستان همراه با بروز تورم حاصل از سیاست‌های جبرانی و حمایتی دولت اتفاق بیفتد. من به شدت نگران ۶ ماه دوم امسال هستم که احتمالا دشوارترین اقتصاد بعد از انقلاب را خواهیم داشت.
گرایش چشم‌گیر مردم به سوی بازار بورس و سرمایه و سرازیر شدن نقدینگی به این بازار با اینکه خوش‌بینی‌هایی را در خصوص عدم تمایل مردم به بازارهایی همچون سکه، طلا و ارز ایجاد کرده است، در عین حال با توجه به برخی تجارب تلخ در گذشته باعث شده که اظهارات نمایندگان مجلس و صاحب‌نظران در خصوص بازار بورس با دقت نظر بیشتری بیان شود.
مهدی فرشادان، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در خصوص جذب نقدینگی توسط بورس خاطر نشان کرد: نقدینگی سرگردان در جامعه هرازگاهی به سمت بازارهای سکه، طلا، مسکن و… می‌رود و با ورود به این بخش‌ها آسیب و مشکلاتی را هم به وجود می‌آورد اما اکنون خوشبختانه با تدابیر اندیشیده شده، بورس در حال جذب سرمایه‌های سرگردان است.
وی در خصوص لزوم دقت عمل برای فعالیت در بازار سرمایه افزود: هر سهمی که امروز به صورت مثبت در بورس عرضه می‌شود به منزله آن نیست که در آینده هم همین‌طور باقی خواهد ماند، بنابراین با دوراندیشی نسبت به نیازهای کشور و شرایط اقتصادی و همچنین براساس شاخص‌ها و اطلاعات کامل و درست حرکت کنند.
نصرالله پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی نیز در مورد لزوم ارائه آموزش‌های کافی برای ورود مردم به بورس تاکید کرد: بورس نگرانی‌های زیادی را برای مردم ایجاد کرده است، لازم است دولت و صداوسیما آموزش‌های لازم را برای افرادی که می‌خواهند به این بازار وارد شوند ارائه کند که بعدا موجب پشیمانی افراد و ایجاد تجمعات بزرگ در آینده نشود. ارائه خدمات به مردم در کد بورسی احتیاج به صف کردن آنها در این شرایط ندارد.
مصطفی کواکبیان، نماینده تهران درمورد عدم ورود اموال و سرمایه‌های ضروری مردم به بورس بیان کرد: صدا و سیما و رسانه‌ها به مردم توصیه نکنند که اموالشان را برای سرمایه گذاری در بورس بفروشند، اگر کسی درآمد اضافی دارد وارد بورس کند نه اینکه اموال را به فروش برساند، چون ممکن است بورس دچار حباب شده و مردم ضرر کنند، عده‌ای معتقدند با انقلاب اقتصادی مواجه‌ایم و عده‌ای دیگر آن را حباب می‌دانند، به هر حال توصیه‌ام این است که مردم اموالشان را نفروشند.
محسن کریمی، کارشناس اقتصادی و فعال بازار سرمایه در مورد لزوم آشنایی به بازار بورس و عملکرد اصولی در خرید و فروش‌ها تاکید کرد: بورس یک بازار تخصصی است و فعالان آن باید تا حدودی با تحلیل تکنیکال وضعیت شرکت‌ها، دانش پایه این بازار، مفاهیم مهم مورد استفاده در بورس و … آشنا باشند تا بتوانند به جای رفتار هیجانی در خرید و فروش‌ها اصولی رفتار کنند.
وی در خصوص عدم فروش اموال برای ورود به بازار بورس عنوان کرد: هر چند برای چند ماه آتی وضعیت مناسبی برای بورس ایران پیش بینی می‌شود ولی از مردم درخواست می‌شود برای ورود به این بازار از سرمایه‌های اضافی خود استفاده کنند و به هیچ وجه ماشین، خانه و یا طلای خود را نفروشند چون طی چند ماه آینده این دارایی‌ها هم رشد بی‌ریسک خود را خواهند داشت.
کریمی افزود: سرعت رشد شاخص بورس تا حدودی نگران کننده است، هر چند رونق و رکود از ویژگی‌های اصلی بورس است ولی با توجه به اینکه حجم سرمایه وارده به این بازار طی ماه‌های گذشته به شدت افزایش یافته به نظر می‌رسد دوره ریزش و اصلاح آن طولانی‌تر از قبل باشد.
سید ناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به ورود نقدینگی قابل توجه به بازار بورس خاطرنشان کرد: سال گذشته در طول تمام سال ۳۰ هزار میلیارد تومان نقدیندگی در بورس وجود داشته اما امسال فقط در فروردین ماه نزدیک به ۲۰ هزار میلیارد تومان نقدیندگی وارد بورس شده است و این مبلغ معادل دو سوم کل نقدیندگی سال گذشته است. اگر این حرکت مدیریت نشود خاطره تلخ موسسات مالی و ورشکستی ها دوباره اتفاق می‌افتد.
محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز در مورد تولید نقدینگی در اقتصاد ایران گفت: امروز در بورس اعداد عجیب و غریبی را می بینیم که نشان می‌دهد عطش بازار برای جذب نقدینگی بسیار بالا رفته و آمار و ارقام نشان می دهد روزانه ۱۲۰۰ میلیارد تومان تولید نقدینگی در اقتصاد ایران است و اگر جذب نشود می تواند بازار موازی ما را دچار چالش کند.
کارشناسان بازار سرمایه معتقدند که وضعیت بازار بورس و سرمایه از جهت عملکرد نسبت به گذشته تغییراتی داشته است.
سید احمد شکوری، مدرس دانشگاه و فعال بازار سرمایه در مورد تغییرات بازار بورس تصریح کرد: دیگر مثل سال‌های گذشته، چشم فعالان بازار سرمایه به عدد شاخص، حمایت‌ها و مقاومت‌های آن دوخته نشده است، چرا که هر روز با ورود نقدینگی‌های کلان و گسترده به این بازار، هیچ حد و مرزی برای شاخص کل متصور نیستیم و نخواهیم بود.
فرهنگ حسینی، کارشناس بازار سرمایه همچنین در مورد تغییرات بازار بورس عنوان کرد: نگاه سنتی به بازار از پی به ای ۵ تا ۱۰ تغییر کرده و با دستکاری باورهایی که اساس بازار سرمایه ایران را برای دو دهه پی ریزی کرده بود، اکنون پی به ای بورس با مسکن مقایسه می شود. عملا سطح پی به ای بورس به ۲۰ و فراتر از آن رسیده است. این موضوعات همزمان با کاهش سود بانکی و ممنوعیت یا محدودیت‌های پولی و بانکی در بازارهای سکه و ارز سبب جهت گیری پول به بازار بورس شده است.
وی در خصوص عدم توجه صرف به دوره‌های کوتاه‌مدت بازار گفت: بازده بالای دوره اخیر سبب بیش اعتمادی سرمایه گذاران به بازار شده و این تصور شکل گرفته که بورس همواره صعودی بوده و خواهد بود. در این شرایط توجه سرمایه گذاران صرفا به دوره کوتاه مدت بازده است، در حالی که بازار سیکل های رونق و رکود دارند. اکنون نباید برای تحلیل با خطای کوته نگری، صرفا به دوره های کوتاه مدت توجه کرد.
در شرایط کنونی کاملا مشخص است که بازار بورس و سرمایه از توجه و حمایت خاص دولت برخوردار است یکی از مهم‌ترین دلایل این امر نقش مهم بازار بورس برای عرضه سهام بنگاه‌های در اختیار دولت در جهت سر و سامان دادن به درآمدهای دولت در سال جاری است چرا که تامین درآمدهای دولت با توجه به شرایط تحریم و تاثیرات کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی به ویژه در زمینه بازرگانی بین‌المللی با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.
هادی قوامی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفت: وضعیت درآمدهای کشور و شرایط اقتصادی با شیوع کرونا نشان می‌دهد که با کسری بودجه مواجه هستیم که لازم است دولت تدابیر لازم را داشته باشد. یکی از اقدامات صورت گرفته تامین کسری بودجه از طریق بورس است چون در تمام دنیا بورس رو به افول بوده و تنها بورس ایران است که روند صعودی دارد.
اکبر ابدالی، یک کارشناس اقتصادی عنوان کرد: دولت برای کاهش تصدی گری در امور اقتصادی و تامین هزینه‌های مورد نیاز خود اقدام به واگذاری سهام شرکت‌های دولتی کرده است، همانطور که امروزه تحت شرایط پیش آمده سهام شرکت‌های دولتی را در قالب بورس به فروش می‌رساند.
برخی از کارشناسان معتقدند که واگذاری اموال دولت به مردم اقدامی بوده است که باید سالیان گذشته به وقوع می‌پیوسته است و اکنون دولت برای تامین کسری بودجه به فروش دارایی‌های خود روی آورده است.
عباس هشی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در این خصوص بیان کرد: نزدیک به ۳۵ سال است که سهام دولت قرار است به مردم فروخته شود، اما تاکنون هرچه فروخته شده در رده دوم بوده و یا به دست خصولتی‌ها رسیده‌است و تا دو سال پیش، تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد سهام دست بخش مردمی بود.
وی افزود: در دو سال اخیر، دولت احتیاج پیدا کرده تا بازار را فعال کند و به دلیل سیاست تک نرخی شدن ارز جهانی، ارزش پول ملی کاهش یافت و هر زمان که نیاز است تا ارز تک نرخی شود، باید پول به بازار تزریق شود.
هشی اضافه کرد: در سال ۹۷ به دلیل عدم تزریق ارز تجار و شرکت‌های خصولتی به بازار، در مرداد ماه قیمت ارز به ۶ هزار تومان افزایش یافت، سپس دولت ارز با عنوان ارز نیمایی با قیمت هشت هزارتومان معرفی کرد تا بتواند بازار را کنترل کند. دلار تا مرز ۱۸هزار تومان در آن زمان نیز رسید و هزینه‌های زندگی چندبرابر شد و پس از بازگشت ارز به قیمت قبل هزینه‌ها تغییری نکرد و این اولین ضربه به اقتصاد بود.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: مردم به دلیل سود کم بانک‌ها، پول را از بانک خارج کرده و به خرید دلار، طلا و یا تزریق پول به بازار موازی و یا بازار سرمایه روی آوردند، عرضه جدیدی وجود نداشت و بیش‌تر پول تزریق‌شده به بازار بورس به سمت سفته‌بازی رفت.
وی در مورد نوسانات اخیر بازار بورس و پشتیبانی دولت از این بازار تشریح کرد: شرکتی در عرض یک سال، قیمت سهامش ۱۰برابر شده است درحالی‌که تغییری در افزایش تولید آن شرکت وجود ندارد و صرفا به دلیل تزریق پول به اوج قیمت خود رسیده است که عده‌ای می‌گویند این حباب است اما دولت، پشتیبان بازار سرمایه است .
هشی در مورد جبران کسری بودجه دولت از طریق فروش دارایی‌های دولتی عنوان کرد: با توجه به کسری بودجه، فروش دارایی‌های دولتی در دستور کار است و به همین‌دلیل دولت نیاز به پول دارد و با گرم کردن این تنور، خیال سرمایه‌گذاران را راحت می‌کند و مردم نیز از افزایش پول خود خوشحال هستند؛ چرا که سود سپرده ۲۰ درصد است، درحالی‌که بازده بازار سرمایه در سال گذاشته حداقل ۴۰۰ درصد بود.
محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهور با بیان اینکه موضوع بورس و سرمایه گذاری در آن مورد حمایت جدی دولت است و ما ابتدا از خودمان شروع می‌کنیم، بیان کرد: دستگاه‌های دولتی، بنگاه‌ها و اموال خود را در اختیار بورس قرار دهند تا مردم بتوانند در این زمینه مشارکت داشته باشند و خوشبختانه براساس گزارش سازمان بورس در جلسه هیأت دولت باید گفت که بخش خصوصی نیز تمایل پیدا کرده تا بنگاه‌های خود را در بورس عرضه کند.
برخی از افراد بورس را فرصت مناسبی برای بخش خصوصی برای تامین نقدینگی می‌دانند. آن طور که پیداست دولت نیز در صدد تشویق بنگاه‌های اقتصادی بخشی خصوصی است تا سهام خود را در بورس عرضه کنند.
فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصاد و دارایی در مورد عرضه سهام شرکت‌های بخش خصوصی گفت: امیدواریم طی برنامه‌ای مدون ترتیبی اتخاذ شود که دست‌کم هفته‌ای یک شرکت بزرگ بخش خصوصی، سهام خود را در بورس عرضه کند.
مهدی صادقی نیارکی، معاون امور صنایع وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد فرصت بخش خصوصی در بازار بورس تصریح کرد: بخش خصوصی می‌تواند بورس را به عنوان یک فرصت در نظر بگیرد و از این منبع برای تأمین بخشی از نقدینگی خود استفاده کنند، چرا که در زمینه منابع بانکی هم محدودیت‌هایی وجود دارد و واحدهای تولیدی برای تامین نقدینگی نمی‌تواند همیشه وابسته به نظام بانکی باشند.
وی در خصوص عدم حضور جدی بنگاه‌های بخش خصوصی در بورس، افزود: بنگاه‌های ۱۰۰ درصد خصوصی هنوز حضور جدی در بورس ندارند. رونق بورس در حال حاضر فرصت خوبی است تا بخش خصوصی که ساختار مالی منسجم و شفاف و همچنین برند دارد و مردم به محصولات آن اعتماد دارند وارد چرخه تامین مالی بورس شوند.
صادقی نیارکی تاکید کرد: در حال حاضر رونق بورس و محدودیت منابع فرصت خوبی برای بنگاه خصوصی ایجاد کرده که از ابزارهای جدید تامین مالی استفاده کنند.
عباس آرگون، یک عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در مورد نقشی که بورس می‌تواند در تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی ایفا کند، گفت: در تمام جهان بهترین ابزار برای تأمین مالی بنگاه‌ها بازار بورس و سرمایه است اما متأسفانه در کشور ما هیچ وقت به بورس توجه محوری نشده و این بازار نیز توان کافی برای پوشش دادن به تمام نیازهای اقتصادی موجود در بازار را نداشته است. اگر بازار بورس بتواند رشد پیدا کرده و نقش خود را در عرصه اقتصاد گسترش دهد، این موضوع برای بنگاه‌های اقتصادی یک فرصت مناسب در تأمین مالی فراهم خواهد کرد.
حال در روزهای اخیر بازار بورس روندهای نزولی پیاپی را به خود می‌بیند و اکنون شاخص آن به زیر یک میلیون واحد و حدود ۹۶۰ هزار واحد رسیده است و در نتیجه برخی از سرمایه‌گذاران تازه وارد که به امید سودهای کلان و کوتاه مدت گام به این عرصه گذاشته بودند ناامید شده‌اند.
برخی از کارشناسان این ریزش‌های چند روز اخیر بورس را سیر طبیعی بازار می‌دانند و آن را امری غیرمنتظره به حساب نمی‌آورند. علی صحرائی، مدیر عامل شرکت بورس تهران در خصوص ریزش‌های چند روز اخیر بورس تصریح کرد: هفته‌هایی بوده که شاخص کل در تمام روزهای آن صعود کرده است. در این شرایط طبیعی است که برخی شناسایی سود کنند و اقدام به فروش سهام خود در شرایطی که سود کرده‌اند، بکنند.
وی افزود: سرمایه‌گذاران منتظر هستند تا سهم‌ها را در قیمت بهتر خریداری کنند. باید توجه داشت بازار سرمایه یک بازار میان مدت است و سرمایه‌گذار نباید نگاه کوتاه مدت داشته باشد.
در مجموع کاملا شفاف است که مردم باید با دانش و اطلاعات کافی پا به بازار بورس بگذارند تا بتوانند سرمایه خود را با کم‌ترین ریسک سرمایه‌گذاری کنند و با وجود تمام این اظهار نظرها در خصوص بازاری که دو سوم نقدینگی کل سال گذشته خود را تنها در یک ماه جذب کرده است و اکنون نیز از تب و تاب و حرکت صعودی بی‌وقفه آن کم شده است و می‌توان حبابی را که برخی از آن سخن می‌گفتند در حال ترکیدن دانست، باید نظاره‌گر عملکرد عناصر موثر در این بازار در روزها و ماه‌های پیشرو باشیم.
انتهای پیام
