پایگاه خبری و تحلیلی قلم – گروه استان‌ها – شکیبا کولیوند: باروری تحت تأثیر مجموعه از عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیستی است و در این مسیر هرگونه خللی، می‌تواند روی نگرش فرزندآوری اثر بگذارد. بدین‌سان وقتی می‌خواهیم قدم در راه تحلیل و ارائه راهکارهایی در این مسیر بگذاریم، باید راهکارهایمان از جنس مسائل روز در تمامی زمینه‌های مذکور باشد.
اوایل زمستان سال گذشته بود که مدیر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس در معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینای همدان در جلسه شورای راهبردی جمعیت استان، با اشاره به سیاست‌های کلی جمعیت در کشور، به نرخ باروری در سال ۹۵ اشاره کرد و میزان آن را ۲.۰۱ برشمرد و ادامه داد: طی سال‌های اخیر، سن باروری بالا رفته، به‌نوعی که میانگین سنین مادران بین ۲۵ تا ۲۹ سال است.
شهلا نوری با بیان اینکه در استان همدان این نرخ برابر ۱.۸۸ است، ادامه داد: در این استان به حد نرخ جانشینی نرسیده‌ایم و افراد تحصیل‌کرده کم‌ترین الگوی باروری را دارند.
در همان روزها بود که مدیر ثبت احوال شهرستان همدان در دومین جلسه کمیسیون هماهنگی ثبت وقایع، در تشریح اطلاعات مربوط به ثبت وقایع حیاتی چهارگانه طی ۶ ماهه نخست سال ۹۹ مطرح کرد: نمودار مقایسه‌ای ثبت ولادت در این مدت نسبت به مدت مشابه سال گذشته، در تمامی ادارات ثبت احوال استان روند کاهشی را نشان می‌دهد و از بین ۱۲ اداره، تنها میزان ولادت در ثبت احوال شهرستان تویسرکان مثبت اعلام شده است و آمار دیگر اداره‌ها، نشان از روند کاهشی ثبت ولادت دارد.
حسین محمدی از روند کاهشی میزان ولادت طی ۶ ماهه نخست سال جاری به میزان ۱۵.۱۴ درصد خبر داد و افزود: در شهرستان همدان نیز طی نیمه نخست سال جاری، شاهد کاهش ۱۹.۰۳ درصدی ولادت نسبت به مدت مشابه سال قبل هستیم.
اما به‌راستی چه قدم‌هایی را باید برای افزایش باروری برداشت؟ کاهش حس مسئولیت، دست‌وپنجه نرم کردن با مسائل اقتصادی، شیوع ویروس کرونا یا چه چیزی در این بین موجب شده که آمارهای فرزندآوری دستخوش تغییر شوند.
باروری موضوعی است که با هر اتفاق خاص و شرایط اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی می‌تواند روند خود را به سمت‌وسوی دیگری ببرد. اما به‌راستی قبل از شیوع ویروس کرونا هم در استان همدان با روند کاهشی باروری مواجه بودیم. بدین ترتیب جای یک تحقیق همه‌جانبه که بتواند در کنار بررسی علل اقتصادی، عوامل فرهنگی و اجتماعی و غیره را بررسی کند، در این استان همچنان خالی است!
همدان، دچار یک چالش جمعیتی شده است
به‌خوبی به یاد دارم که بهار سال گذشته، برای بررسی این موضوع با حاتم حسینی؛ مدیر دفتر انجمن جمعیت‌شناسی ایران در غرب کشور و رئیس دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی دانشگاه بوعلی به گفتوگو نشستم.
وی با اشاره به اینکه نرخ باروری در کشور سیر نزولی پیداکرده، گفت: استان همدان مانند بیشتر استان‌های کشور، کاهش باروری و تحول ساختار سنی را تجربه می‌کند، اما آنچه که در استان همدان برای نخستین‌بار در کشور مشاهده شد، نرخ رشد جمعیت منفی در سرشماری ۱۳۹۵ بود و این موضوع بایستی مورد توجه ویژه قرار بگیرد.
مدیر دفتر انجمن جمعیت‌شناسی ایران در غرب کشور در این راستا به وضعیت باروری زیر سطح جایگزینی استان‌هایی چون کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، قزوین و تهران اشاره کرد و افزود: همان‌طور که می‌بینید بسیاری از استان‌های کشور این کاهش باروری را تجربه می‌کنند، اما همدان براساس شاخص رشد جمعیتش که منفی است، به‌نوعی دچار یک چالش جمعیتی شده و بدین‌گونه وضعیت استان همدان در این زمینه، متفاوت از سایر استان‌های ایران است.
حسینی ادامه داد: نرخ رشد جمعیت در استان همدان ۰.۲۳- و در استان خراسان شمالی ۰.۱۱- است بنابراین به نظر می‌رسد که در کنار باروری پایین در همدان، مهاجرفرستی نیز که یکی از مشکلات جمعیتی دیگر پیش روی این استان است.
اما به‌راستی، حال باید چه کرد؟
آیا باید دست روی دست گذاشت و بررسی‌ها را محدود به زمان کرد و گفت حال که شرایط به سمت‌وسوی دیگری است، اهمیتی ندارد که جمعیت به سمت روندی زیر سطح جایگزینی است؟
در این زمینه نگاهی به سند راهبردی و عملیاتی استان انداختم تا شاید این خطر را در قالب برنامه‌ها و سیاست‌های مسئولان بتوانم جست‌وجو کنم، اما گویی مسائل اجتماعی جایی در این سند ندارند. این سند راهبردی، برنامه مدیران و مسئولان استان را نشان می‌دهد که براساس آن قدم برمی‌دارند. پس چرا جایی برای رشد منفی جمعیتی همدان و زمینه‌های مناسب‌سازی برای باروری برنامه‌ای نوشته نشده است؟ رشد اقتصادی همدان در این سند پررنگ دیده شده و به‌راستی نیاز است تا سند راهبردی دیگری را برای مسائل اجتماعی و فرهنگی استان نیز تدوین و بر روند اجرایی آن نظارت شود.
با همه این تفاسیر در این راستا برآن شدیم تا گفت‌وگویی با عالیه شکربیگی؛ دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست‌جمهوری، مدیر گروه علمی تخصصی خانواده و انجمن جامعه‌شناسی ایران، جامعه‌شناس و فعال اجتماعی ترتیب دهیم تا به‌لحاظ اجتماعی، خاستگاه‌های باروری را بررسی و مطابق با شرایط این روزها که مسائل اقتصادی و البته شیوع ویروس کرونا را شاهد هستیم، نظرات این جامعه‌شناس زنان و خانواده را بشنویم که در ادامه متن آن را می‌خوانید:
حال جامعه و خانواده‌ها خوب نیست
عالیه شکربیگی در گفتوگو با خبرنگار قلم با بیان اینکه درحال حاضر واقعیت اجتماعی به ما نشان می‌دهد که حال جامعه و خانواده‌ها خوب نیست، عنوان کرد: الان، وضعیت و شرایط درگیر شدن با کرونا بر خانواده‌ها تحمیل شده، بدین ترتیب خانواده در حال حاضر به‌دنبال جنگ با این ویروس و تلاش برای بقا و زنده ماندن است.
دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست‌جمهوری با اشاره به اینکه این روزها، مداوم از کشته شدن انسان‌ها بر اثر درگیری با ویروس کرونا می‌شنویم، گفت: در این شرایط نمی‌توان به‌دنبال مهیا کردن بستر باروری بود و زمان مناسبی برای این کار نیست.
این جامعه‌شناس زنان و خانواده با بیان این موضوع تصریح کرد: اگر این شرایط را کنار بگذاریم و در حال مناسبی برای بررسی مبحث باروری باشیم، باید گفت که نخستین موضوع به این برمی‌گردد که باید بررسی کرد که به راستی چرا خانواده‌ها نمی‌خواهند فرزندی داشته باشند؟ چه وضعیتی برایشان پیش آمده که چنین تصمیمی گرفته‌اند؟
مدیرگروه علمی تخصصی خانواده و انجمن جامعه‌شناسی ایران ادامه داد: یک‌بار از سوی خانواده‌ها می‌شنویم که مسائل اقتصادی را مطرح می‌کنند و تأکید بر این است که سفره‌های ما خالی است؛ چطور فرزندی را به دنیا بیاوریم؟
و اما امر سیاست‌گذاری…
وی با تأکید بر اینکه یکی از راهکارهایی که می‌تواند در این زمینه ورود کند، امر سیاست‌گذاری است، خاطرنشان کرد: افرادی که به‌عنوان مسئول هستند و نظارت‌هایی بر این امر دارند، تاکنون چه‌قدر سیاست‌های رفاهی و حمایتی از زوجین داشته‌اند که اکنون توقع بالا رفتن باروری را در جامعه‌مان دارند؟
شکربیگی در این راستا افزود: رفاه، امکانات، برنامه‌ریزی‌های بهداشتی در این مسیر، آموزش‌های لازم و غیره، همه و همه می‌تواند، موجب شود که فرد به فرزندآوری فکر کند، اما در حال حاضر این موارد در درون خانواده‌ها کاهش داشته و زوجین نمی‌توانند به باروری فکر کنند.
در کنار مسائل اقتصادی، باید به تغییر نگرش‌های زوجین نیز توجه شود
دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست‌جمهوری در ادامه صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه در این مسیر، توجه به بسترها و خاستگاه‌ها برای باروری امری مهم است، در کنار مسائل اقتصادی به تغییر نگرش‌های زوجین نیز اشاره کرد.
این فعال اجتماعی با بیان اینکه زوجین هم‌اکنون دچار نوعی تغییر نگرش جنسیتی شده‌اند، مطرح کرد: این روزها می‌بینیم که توجه به بدن بالا رفته و زنان حاضر نیستند که شرایط بدنی خود را تغییر دهند. از سویی زوجین نیز به دنبال رابطه ناب عاطفی هستند، بدین ترتیب به سهولت حاضر نمی‌شوند که فرزندی داشته باشند.
شکربیگی در این خصوص تأکید کرد: در زمینه کاهش باروری، هزار و یک دلیل تأثیرگذار است.
بایستی، خاستگاه‌های مربوط به باروری مورد بررسی قرار گیرد
این جامعه‌شناس زنان و خانواده با بیان اینکه این روزها شرایط مختلفی دست به دست هم داده و حال شاهد روند کاهشی باروری هستیم، عنوان کرد: به‌راستی باید قبول کرد که در یک شوره‌زار، نمی‌توان گُلی کاشت. بدین‌سان نیاز است تا خاستگاه‌های مربوط به باروری مورد بررسی قرار گیرد. آیا ما توانسته‌ایم خاستگاه‌های باروری را مناسب پیش ببریم که اکنون انتظار افزایش باروری را داریم و وضعیت خاستگاه‌های باروری چگونه است؟
دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست‌جمهوری در بخش پایانی این گفتوگو با بیان اینکه امروزه شرایط باروری مناسب نیست، تصریح کرد: باید در امر مقابله با کرونا متمرکز شویم، چراکه شاهدیم هر روز انسان‌ها در حال مرگ‌ومیر هستند و وقتی از این وضعیت گذر کردیم، خاستگاه‌های باروری را بررسی و به‌دنبال راهکارهایی برای افزایش باروری باشیم.
اما باروری و حس مادر و پدر شدن که این روزها دستخوش مسائل اقتصادی و اجتماعی و در حال حاضر خطر ابتلا به ویروس کرونا شده است؛ نیازمند ورود مناسب مسئولان به موضوع را می‌طلبد!
جوانان ما به‌عنوان یک پدر و مادر، شاید خیلی از مسئولیت‌ها را نیاموخته باشند، اما با همه این‌ها برای داشتن حداقل یک فرزند، چشم‌هایشان برق می‌زند. اما به‌راستی چرا کسی پای حرف جوانان نمی‌نشیند؟ من جوان که بعد از پنج سال یا ۱۰ سال زندگی مشترک، توان خرید یک خانه نقلی و حداقل امکانات را ندارم، مسلماً نگرانم برای اینکه بتوانم فرزند یا فرزندانی را خوشبخت کنم.
به راستی این روزها که آغشته به کرونا است، باید قبول کنیم که شرایط برای جوانانمان در دوران پیش از کرونا هم نیازمند تغییراتی بود. من جوانی هستم که از یک‌سو نیاز به تأمین اقتصادی خانواده‌ام دارم، از سویی باید مهارت‌های لازم و مسئولیت‌پذیری‌ها را آموخته باشم تا بتوانم قدم در مسیر مادر یا پدر شدن بردارم، امیدوارم که توجه به این موضوع حداقل در سطح استان همدان محقق شود و بتوان جای خالی این مسائل را که همانا موجب رشد منفی و باروری روند کاهشی باروری در این استان شده است، جبران کرد!
