پایگاه خبری- تحلیلی قلم/ استان ها؛ شکیبا کولیوند: ویروس کرونا خیلی سریع کشورهای مختلف جهان را به تسخیر خود درآورد و این همه‌گیری، پدیده‌ای نوین در عرصه جهانی است که می‌تواند پیامدهای زیادی در تدبیر امور در سطوح کلان، میانه و خرد داشته باشد. در سطح کلان این پدیده بر نظام جهانی، کنش و واکنش‌های دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی بین‌المللی و منطقه‌ای تأثیرگذار خواهد بود.
در سطح میانه این پدیده بدون شک نحوه حکمرانی دولت و ملت‌ها را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر عرصه‌ها را متأثر خواهد کرد و در سطح خرد نیز نوع نگاه فرد را به جامعه، حکومت و جهان تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
در کنار همه اثرات شیوع کووید ۱۹ بر بدنه صنعت، اقتصاد، سیاست وغیره نباید از نقش این ویروس و اثرگذاری‌های آن بر امر آموزش غافل بود.
حال که کمی به یک‌ساله شدن زندگی با ویروس کرونا مانده، باید برنامه‌ریزی‌هایمان را به سمت‌وسوی دیگری سوق دهیم که در آن سناریوهای آغشته به انعطاف را شاهد باشیم، به‌نوعی که بتوان در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و حتی بلندمدت در این مسیر برنامه داشت و مبادا با نبود این آینده‌نگری‌ها در بسیاری از زمینه‌های علمی، اقتصادی، اجتماعی، گردشگری، کشاورزی و غیره به عقب برگردیم؛ یعنی آن نقطه‌ای که با سال‌ها زحمت، از آن عبور کرده و به درجات بالاتر رسیده‌ایم!
آموزش عالی نیز دستخوش تغییراتی شده است
قریب به هشت‌ماه از شیوع ویروس کرونا و نفوذ آن در مبحث آموزش عالی می‌گذرد؛ نفوذی که با خود، تعطیلی‌های مستدام، کلاس‌های آنلاین، جزوه‌های مجازی و البته سردرگمی و شاید بی‌خیالی برخی از دانشجویان را نیز به‌همراه داشته است. اما باید برای این امر، چه چاره‌ای اندیشید و نقش اساتید و دانشجویان به‌عنوان دو رکن به‌روز و البته نسل تحصیل‌کرده این جامعه چیست؟
در این راستا برآن شدیم پای صحبت دانشجویان نشسته و دغدغه‌ها و البته راه‌های برون‌رفت از این وضعیت را بشنویم و در ادامه این موضوع، صحبت‌ها و پیشنهادات پروفسور محمدعلی زلفی‌گل؛ استاد و دانشمند برتر شیمی در کشور، رئیس سابق دانشگاه بوعلی‌سینا، قائم‌مقام سابق بنیاد ملی نخبگان و همچنین عضو هیئت نظارت بر عملکرد هیئت ممیزه مؤسسات را برای اساتید و دانشجویان در دوران شیوع ویروس کرونا می‌خوانید:
دغدغه‌هایی از جنس دانشجویی
طی گفت‌وشنودهای به‌عمل آمده با دانش‌آموختگان به‌ویژه دانشجویان رشته‌هایی که واحدهای عملی دارند، همچون رشته‌های زیست‌شناسی، معماری، برق و کشاورزی مشخص شد که مهم‌ترین موضوع و البته مشکل به موارد زیر مربوط است:
– سردرگمی و نیاموختن از فضای مجازی برای امر یادگیری
– عدم همکاری برخی از اساتید برای برگزاری مناسب کلاس‌های آنلاین
– تئوریکی پیش‌رفتن برخی از آزمایشات ازسوی اساتید
– برگزاری کلاس‌های عملی به‌صورت آنلاین و کاهش سطح یادگیری
– عدم امکان حضور در زمین‌های کشاورزی تحقیقاتی
– کندی اینترنت و هزینه‌های بالای آن (با توجه به اینکه بسیاری از دانشجویان، شاغل نیستند.
– عدم دسترسی به برخی از اساتید جهت پاسخگویی به سوالات پیش‌آمده
– کاهش رغبت و عدم پیگیری خود دانشجویان و به‌نوعی بی‌خیالی برخی از آن‌ها نسبت به مطالعه کتب و جزوه‌های مختلف
– کلاس‌های حضوری، شور و شوقی را در دانشجویان ایجاد می‌کرد، اما کلاس‌های آنلاین کسل کننده‌اند
– علی‌رغم آغاز ترم تحصیلی جدید، اما هنوز خبری از برخی از اساتید یا دانشجویان در کلاس‌ها نیست.
این موارد بیشترین نکاتی بود که دانشجویان به آن‌ها اشاره کردند.
جایگزین مناسبی برای بخش آزمایشگاهی نداریم
پروفسور محمدعلی زلفی‌گل در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه شیوع ویروس کرونا، اتفاق ناخواسته‌ای بود که افتاد و وضعیت آموزش عالی را به سمت دیگری سوق داد، عنوان کرد: در این روند، رشته‌های مختلف دانشگاهی بنا به ماهیتشان در مسیرهای دیگری پیشروی کردند.
وی با اشاره به این موضوع ادامه داد: رشته‌های علوم انسانی‌ای که واحدهای نظری و عملی ندارند و رشته‌های علوم طبیعی در شاخه نظری، با کلاس‌های مجازی پیش می‌روند، اما رشته‌های عملی در علوم طبیعی که آزمایشگاهی و کارگاهی هستند. مانند رشته‌های کشاورزی، فنی‌ومهندسی، هنر و معماری، فیزیک و شیمی و زیست‌شناسی با توجه به ماهیتشان، هنوز جایگزین مناسبی برای بخش آزمایشگاهی‌شان نداریم.
زلفی‌گل با بیان اینکه این روند هم‌اکنون در کشورمان با فیلم‌های آموزشی از روند آزمایش‌ها در حال پیشروی است، خاطرنشان کرد: کشورهای پیشرفته برای جبران این خلاء، گروه‌های دانشجویان را به چند دسته کوچک‌تر و کم‌تعدادتر تقسیم کرده‌اند و این گروه‌های محدود، آزمایشات را به‌نوبت به انجام می‌رسانند، اما در کشور ما این روند به‌صورت مجازی پیش می‌رود.
این دانشمند برتر شیمی کشور با تصریح بر اینکه در قسمت عملی، جایگزین و شیوه مناسبی وجود ندارد، عنوان کرد: این روند مشکل جدی در بخش آموزشی دانشگاه‌هایمان محسوب می‌شود.
عضو هیئت نظارت بر عملکرد هیئت ممیزه مؤسسات با بیان اینکه رشته‌هایی از علوم انسانی مانند رشته تربیت بدنی هم نیاز به کلاس‌های عملی دارند، گفت: اگرچه با پیشروی کلاس‌های حضوری، همان روابط اجتماعی بین دانشجویان، دیدار چهره‌به‌چهره آن‌ها با هم و با استادهایشان و حضور در کلاس، روی یادگیری بسیار مهم است، اما با این حال روی کلاس‌های آنلاین در رشته‌هایی از علوم انسانی که عملی نیستند و قسمت‌های تئوریکی آن‌ها بیشتر است، تاثیرات منفی کم‌تری گذاشته است.
کلاس‌ها و آموزش آنلاین از هیچ بهتر است
زلفی‌گل با اشاره به اینکه اگرچه کلاس‌ها و آموزش آنلاین از هیچ بهتر است، گفت: این آموزش‌های مجازی جای کلاس‌ها و آموزش حضوری را نمی‌گیرند و دانشجویان رشته‌های طبیعی در این بین، بیشتر از دانشجویان سایر رشته‌های دانشگاهی متضرر شدند.
وی با بیان این موضوع خاطرناشن کرد: اگرچه این مشکلات سر راه آموزش آنلاین و درگیری نظام آموزشی با شیوع ویروس کرونا وجود دارد، اما این روند برای آینده آموزش، تجربیات کمک‌کننده‌ای را به‌همراه داشت و توانست میزان بهره‌وری را نیز ارتقا دهد. به‌نوعی که اساتید دانشگاهی فهمیدند که می‌توان کلاس‌ها و مباحث آموزشی خود را از طرق دیگری نیز به دانشجویان رساند.
زلفی‌گل در تشریح این امر مطرح کرد: در این وضعیت، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها یاد گرفتند که مطالب ارائه‌شده درسی‌شان را ضبط کرده و از طریق وبگاه یا فضاهای مجازی در اختیار دانشجویانشان قرار دهند و در این زمینه، نه‌تنها دانشجویان، بلکه سایر افراد علاقه‌مند به آن مباحث علمی نیز امکان استفاده از مطالب آن‌ها را دارند.
وی با تاکید بر اینکه این روند نشان داد که تنها حضور فیزیکی دانشجویان بر فرایند یادگیری آن‌ها نباید اثر گذاشته باشد، گفت: با این شکل، اساتید می‌توانند به همه دانشجویانشان مطالب کلاسی را با فایل‌های ضبط‌شده، انتقال دهند.
عضو هیئت نظارت بر عملکرد هیئت ممیزه مؤسسات به محاسن دیگر تعطیلی کلاس‌های حضوری دانشگاهی اشاره کرد و افزود: شیوع ویروس کرونا به ما نشان داد که برای بسیاری از جلسات، نیازی به حضور فیزیکی دانشجو نیست. به‌عنوان مثال برای برگزاری جلسات دفاع از پایان‌نامه هزینه‌های بسیاری می‌شد، اما در حال حاضر با برگزاری جلسات آنلاین پایان‌نامه‌های دانشجویی، مشخص شد که فرایند قبلی چندان ضرورتی نداشته است.
زمینه برای رشد مهیّا شده است
این دانشمند برتر شیمی کشور در ادامه گفت‌وگو با تاکید بر اینکه باید پذیرفت که شیوع ویروس کرونا و تعطیلی کلاس‌های آنلاین بهره‌وری آموزشی به‌ویژه در بخش کلاس‌های عملی را کاهش داده است، گفت: اما نباید از محاسن آن نیز غافل بود و اساتید دانشگاهی درصورتی که در مسیر درست این روند قرار گیرند، می‌توان آینده روشنی را برای علم پیش‌بینی کرد.
بایستی از این شرایط برای تدریس مجازی استفاده کنیم و اجازه دهیم تا باقی دانشجویان و علاقه‌مندان بتوانند از مطالب علمی و درسی ما بهره‌مند شوند. به‌نوعی که بنده مطالب درسی خود را در یک گروه مجازی با دو هزار و ۵۰۰ عضو به اشتراک می‌گذارم
وی خطاب به اساتید دانشگاهی گفت: بایستی از این شرایط برای تدریس مجازی استفاده کنیم و اجازه دهیم تا باقی دانشجویان و علاقه‌مندان بتوانند از مطالب علمی و درسی ما بهره‌مند شوند. به‌نوعی که بنده مطالب درسی خود را در یک گروه مجازی با دو هزار و ۵۰۰ عضو به اشتراک می‌گذارم.
زلفی‌گل خاطرنشان کرد: اساتید دانشگاهی می‌توانند مطالب علمی و درسی خود را در فضای آپارات، فضای مجازی و وبگاه دانشگاهی‌شان بارگزاری و برای استفاده سایر دانشجویان قرار دهند و این امر، به‌سبب بالارفتن بازدیدها از وبگاه دانشگاهی‌شان، نتیجه بسیار خوبی دارد.
وی در ادامه این موضوع گفت: با پیشروی در این مسیر، می‌توان عدالت آموزشی را نیز به ارمغان آورد. بدین ترتیب به اساتید دانشگاهی پیشنهاد می‌کنم که مطالب تدریس خود را به‌صورت عمومی در فضاهای مختلف قرار دهند.
زلفی‌گل در ادامه صحبت‌های خود خطاب به دانشجویان نیز گفت: دانشجویان بایستی مطالب درسی خود را عمیق بخوانند و از فضای ایجاد شده، استفاده لازم را ببرند، چراکه در گذشته، امکان دسترسی به اساتید دانشگاه‌های دیگر سخت بود و نمی‌شد به‌راحتی به مطالب درسی آن‌ها دست یافت، اما در حال حاضر که اساتید بسیاری مطالب خود را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند، می‌توان از این فرصت استفاده کرد.
این دانشمند برتر شیمی کشور در بخش پایانی گفت‌وگو با بیان اینکه می‌توان به بهانه استفاده از کلاس‌های اساتید بین‌المللی، زبان خود را نیز تقویت کرد، ادامه داد: شرایط به‌نحوی شده که می‌توان از مطالب تدریسی اساتید در دیگر کشورها نیز بهره‌مند شد. بدین‌سان بستر برای رشد فراهم شده و نیاز است که اساتید و دانشجویان در این مسیر بتوانند به‌نحو احسن قدم بردارند.
اما به‌راستی با شرایط پیش‌آمده باید چه کرد؟ آیا زمان آن نرسیده تا آنچنان که پروفسور زلفی‌گل نیز اشاره کرد، برخی از راهکارهای جدید و البته انعطاف‌پذیر را آمیزه آموزش‌هایمان کنیم؟ ویروس کرونا چه بخواهیم و چه نخواهیم این روزها زندگی‌هایمان را به سمت‌وسوی دیگری برده و نمی‌توان گفت که یک‌ترم یا یک‌سال تحصیلی را مرخصی می‌گیرم تا بتوانم سال دیگر، به‌نحو بهتری تحصیل کنم، چراکه آینده این وضعیت هنوز نامشخص و غیرقابل پیش‌بینی است.
متاسفانه برخی از دانشجویان، دانشگاه را تنها محلی برای گذران اوقات خود و بیرون از خانه بودن و یدک کشیدن نام دانشجو می‌دانستند، بدین ترتیب با شرایط فعلی، کلاس‌های آنلاین آن‌ها را اذیت می‌کند. آن‌ها بویی از علم‌آموزی نبرده‌اند و تنها به زور خانواده و البته جبر جامعه، قدم در مسیر دانشجو شدن نهاده و با هزینه‌های هنگفت و بدون گذراندن غول کنکور پیش رفته‌اند. اما صحبت اصلی ما با دانشجویانی است که به‌قولی دود چراغ خورده‌اند و درون تشنه آن‌ها به علم‌آموزی و یادگیری این روزها با کلاس‌های آنلاین و غیرحضوری خاموش نشده است
بدین‌سان به‌جای پا‌پس‌کشیدن، بایستی سعی کنیم تا قدم‌هایمان را با برنامه‌ریزی‌های به‌روز برداریم. متاسفانه برخی از دانشجویان، دانشگاه را تنها محلی برای گذران اوقات خود و بیرون از خانه بودن و یدک کشیدن نام دانشجو می‌دانستند، بدین ترتیب با شرایط فعلی، کلاس‌های آنلاین آن‌ها را اذیت می‌کند. آن‌ها بویی از علم‌آموزی نبرده‌اند و تنها به زور خانواده و البته جبر جامعه، قدم در مسیر دانشجو شدن نهاده و با هزینه‌های هنگفت و بدون گذراندن غول کنکور پیش رفته‌اند. اما صحبت اصلی ما با دانشجویانی است که به‌قولی دود چراغ خورده‌اند و درون تشنه آن‌ها به علم‌آموزی و یادگیری این روزها با کلاس‌های آنلاین و غیرحضوری خاموش نشده است.
نکاتی که در این نوشتار مطرح شد، می‌تواند راهکارهای مناسبی هم برای اساتید و هم برای دانشجویان را به‌همراه داشته باشد، اما آنچه که مهم است، این است که خود ما چه‌قدر می‌خواهیم در این مسیرها قدم برداریم و تا چه حد علم‌آموز باشیم؟ اما برای اینکه کیفیت آموزشی نیز همپای بخش کمی و تئوریک آموزش پیش رود، لازمه‌ای به‌نام «انعطاف‌پذیری نظام آموزش عالی» با کرونا نیاز است که در آن، هم دانشجویان و هم اساتید دانشگاهی نقش‌آفرین هستند.
