، در برخورد با هر مشکل دو رویکرد می‌توان اتخاذ کرد؛ یک رویکرد انفعال و دیگری جست و جو برای یافتن راهکارهای جایگزین و مناسب است. انتشار ویروس کرونا محدودیت‌های بسیاری برای مشاغل فرهنگی از جمله تئاتر ایجاد کرده، همین امر تلاش برای جلوگیری از فراموش شدن این هنر اصیل را قوت بخشید که فارغ از نتیجه، در نوع خود قابل تقدیر است. تئاترهای مجازی، تله تئاترها و برگزاری آنلاین جشنواره تئاتر فجر نمونه‌هایی از این تلاش‌ها محسوب می‌شوند. استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی نیز دیگر راهکاری است که از سوی هنرمندان تئاتر برای این مساله در نظر گرفته شد.
وضعیت این روزهای تئاتر به خوبی نشان دهنده مهجور بودن آن در کشور ماست. ریشه مشکلاتی که تئاتر با آنها دست و پنجه نرم می‌کند، به پیش از انتشار ویروس کرونا باز می‌گردد. معین الدین عشاقی که با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی تلاش می‌کند تا سهم خود را به عنوان یک پژوهشگر حوزه تئاتر در حفظ این هنر ایفا کند، در گفت و گو با خبرنگار ، از ریشه مشکلات تئاتر اصفهان، وضعیت سالن‌های تئاتر و ظرفیت‌های فضای مجازی برای این هنر گفته است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
از دید شما مهم‌ترین تغییراتی که به واسطه شیوع ویروس کرونا در تئاتر اصفهان به وجود آمد، چه بوده است؟
وضعیت تئاتر اصفهان نسبت به پیش از شیوع ویروس کرونا هیچ تغییری نکرده است. در حال حاضر سالن‌های تئاتر تعطیل است و پیش از این نیز به نوعی دیگر تعطیل بود، در واقع به غیر از بسته بودن سالن‌های تئاتر، تغییر محسوس دیگری دیده نمی‌شود. شیوع ویروس کرونا مربوط به ایران و اصفهان نیست و تمام سالن‌های تئاتر جهان در ایام کرونا تعطیل بودند. من اطلاع دقیقی از وضعیت هنرمندان تئاتر در سایر کشورهای صاحب تئاتر و پیشرفته در این عرصه ندارم، اما مطمئن هستم که اوضاع مرتب‌تر و منظم تری دارند. در کشور ما تئاتر از جمله نخستین مشاغلی بود که تعطیل شد و احتمالاً جز آخرین مشاغلی خواهد بود که بازگشایی می‌شود.
ریشه معضلاتی که تئاتر با آنها دست و پنجه نرم می‌کند در چیست؟
در این است که جامعه ما هیچ گاه به تئاتر نگاه قانونمند و چهارچوب دار نداشته است و از همین رو این هنر هیچ گاه به عنوان یک شغل محسوب نشده است. در واقع یا فرض گرفته‌اند که اهالی تئاتر شغل دیگری دارند و در کنار آن نمایش‌هایی نیز اجرا می‌کنند و یا آنها را به عنوان انسان‌هایی بی کار و از همه جا رانده و از همه جا مانده محسوب کرده‌اند.
تمام انجمن‌های صنفی، خانه تئاتر، انجمن هنرهای نمایش و حتی مرکز هنرهای نمایشی زمانی که درباره گرفتن حقوق از دست رفته هنرمندان اقدامی می‌کنند، نهایتاً به این عبارت می‌رسند که “شغلی به اسم تئاتر وجود ندارد”. این هنر در کشور ما به رسمیت شناخته نشده، به همین دلیل است که وجاهتی نیز نداشته و بسیار آسیب پذیر است. تصرف سالن‌های تئاتر و اختصاص آنها به امور غیر تئاتری یک نمونه این امر است که متأسفانه در اصفهان بسیار رایج است.
وضعیت سالن‌های تئاتر اصفهان چگونه است؟
پیش از وضعیت کرونا تالار هنر یک سال و نیم تعطیل بود. درست است که این کار به منظور انجام تعمیرات انجام گرفت، اما بعید می‌دانم برای تغییراتی که در آن ایجاد شد، این میزان تعطیلی لازم بوده باشد. این در حالی است که این تالار یک مرکز تخصصی تولید تئاتر و مکانی جدی برای تمرین و اجرای نمایش در اصفهان محسوب می‌شود. از طرفی “خانه هنرمندان” نیز از هنرمندان گرفته شد و صدای هیچکس در نیامد.
تالار فرشچیان اصفهان که یکی دیگر از مراکز تئاتر این شهر محسوب می‌شود، سال‌ها در دست بخش خصوصی است. یعنی مرکز، سالن و مجتمعی که متولی اصلی آن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، طبق تبصره‌های قانونی به بخش خصوصی واگذار شده است. طبیعتاً بخش خصوصی نیز به کسب درآمد از این مجتمع فکر می‌کند. زمانی که وارد این مجتمع می‌شویم، با انواع و اقسام فروشگاه‌ها رو به رو خواهیم شد، از طرفی در مقابل سالن اصلی تالار فرشچیان دو دهنه مغازه وجود دارد که در آنها انواع و اقسام خوراکی‌ها به فروش می‌رسد. نام ساختمان هم مجتمع فرهنگی است!
متولی خصوصی این تالار که باید به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کرایه پرداخت کند، می‌گوید یا باید هرشب در آن تئاتر اجرا شود، که این تعداد هنرمند، کارگردان و تئاتر در اصفهان وجود ندارد، و یا بر فرض اینکه نمایش‌هایی نیز در سالن اجرا شود، باید برای آن کرایه پرداخت کنند.
سال گذشته در مجتمع فرشچیان اجرا داشتم و باید شبی ۷۰۰ هزار تومان کرایه پرداخت می‌کردم. یعنی برای ۲۰ شب اجرا ۱۴ میلیون تومان کرایه دریافت کردند. یک گروه تئاتر چه میزان درآمد دارد که برای سه هفته اجرا این میزان هزینه پرداخت کند؟ آن هم برای سالنی که امکانات آن بسیار حقیر است. هیچکدام از باندهای این سالن به درستی کار نمی‌کند، نور آن کم است، وقتی وارد اتاق‌های گریم آن می‌شویم به نظر می‌رسد که وارد یک مخروبه شده‌ایم، رأس ساعت خاص درب‌های سالن را باز می‌کنند و اجازه نداریم کمی زود تر از این زمان وارد سالن شویم و اگر هم کمی دیرتر از سالن خارج شویم چراغ‌ها را خاموش می‌کنند، نمونه دیگر زمانی است که دکوری ۲۰ میلیون تومانی تنظیم کرده‌ایم و گفته می‌شود باید آن را دو متر عقب بکشید، چراکه در برخی از روزها مراسم‌های دیگری نیز در این سالن برگزار می‌شود و….
حوزه هنری نیز سالنی به نام ” ماه” در خیابان استانداری ساخته است که از نظر موقعیت مکانی عالی است، اما هیچ گونه استانداردی ندارد.
در واقع تنها سالن‌های استانداردی که در اصفهان وجود دارد، مربوط به تالار هنر است که اجرای نمایش در آن نیز آسان نیست.
برداشت شما از این مشکلات چیست؟
اینها همه علائم و نشانه‌های سوءمدیریت است. اگر از من پرسیده شود که بزرگترین نقطه ضعف تئاتر این شهر و کشور چیست؟ می‌گویم مدیریتی که نتوانسته است برای قانون‌گذار تعریف درستی از تئاتر ارائه داده و قواعد درستی به نفع آن مصوب کند در رأس همه مشکلات قرار دارد.
مدیریت‌های میانه یعنی مدیرانی که میان اهالی تئاتر و مسئولان رده بالا قرار دارند، علاوه بر اینکه در انتقال درست منویات هنرمندان به آنها هیچ تلاشی نکرده‌اند، با عملکرد ضعیف خود تصویر بسیار سیاهی از هنرمندان به مسئولان بالاتر نشان داده‌اند.
پس از شیوع ویروس کرونا فعالیت‌هایی از جمله لایوهای اینستاگرامی را آغاز کردید و با هنرمندان مختلف درباره مسائل و مشکلات تئاتر گفت و گو کردید، استفاده از فضای مجازی برای هنری چون تئاتر چه مزیت‌هایی دارد؟
هر وسیله و امکانی برای تئاتر غنیمت است، تئاتر همچون انسانی رو به مرگ است که در گوشه‌ای نفس‌های آخر خود را می‌کشد. از دید من به هر نحوی که شده باید به این انسان رو به مرگ علائم حیاتی را بازگرداند. در نتیجه تلاش‌هایی که در فضای مجازی انجام دادم نیز در همین راستاست، یعنی سعی می‌کنیم در حد و اندازه خود به نفس زدن‌های آخر تئاتر جلای دیگری بدهم. به همین دلیل با برخی از هنرمندان درباره مسائل مختلفی چون کارگردانی، بازیگری، آموزش در تئاتر، معضلات تئاتر و … گفت و گو کردم.
از سوی دیگر فضای مجازی امکان مدرنی است که مخاطبان جهانی دارد. باوجود همه نقاط ضعفی که چنین فضایی می‌تواند داشته باشد، باید تلاش کنیم نقاط قوت آن را پر رنگ جلوه دهیم.
از هنرمندان و صاحب نظران تئاتر خواسته‌اید که کتاب‌هایی معرفی کنند و فیلم آن را منتشر می‌کنید، علت این کار چیست؟
علت این کار ضرورت مطالعه و آموزش برای یک هنرمند تئاتر است، چراکه یکی از معضلات اساسی تئاتر فقدان آموزش است. تئاتر اصفهان در سال‌های اخیر دچار افت کیفیت شده و از تئاترهای خوب فاصله گرفته است. بخشی از این مساله جامعه شناختی است و بخش دیگر آن مربوط به ضعف‌های آموزشی است. بنابراین معرفی و مطالعه کتاب می‌تواند کارساز باشد. این کار بازخوردهای خوبی داشته است. امیدوارم چنین فرهنگی بیشتر جا بیفتد.
