گروه فرهنگی: انتشار خبر درگذشت «لو اوتنز» به عنوان خالق نوار کاست کافی بود که بسیاری از ما پرت شویم به چند دهه قبل. آن هنگام که نوار‌های کاست در عرصه پخش صدا، سروری می‌کردند و به جمله معروف «تن‌ها صداست که می‌ماند» فروغ فرخزاد شکلی کاملا عینی بخشیده بودند.امروز کاست‌ها بی‌تردید بخش مهمی از حافظه تاریخی افراد بالای ۳۰ سال را تشکیل می‌دهند. در این مطلب با هم عمر نزدیک به شصت ساله کاست‌ها را مرور می‌کنیم.
از تولد تا مرگ نوار‌های کاست
تولد نوار کاست به طور دقیق سال ۱۹۶۲ ذکر شده است. در این سال بود که شرکت فیلیپس در پروژه‌ای که «لو اوتنز» رهبری آن را به عهده داشت اقدام به تولید نوار‌های مغناطیسی کرد که قادر بودند به صورت آنالوگ صدا را ضبط و پخش کنند. نوار‌ها ابتدا از کیفیت لازم برخوردار نبودند و مردم را ترغیب نمی‌کردند از صفحات دوست‌داشتنی گرامافون که حدود چند دهه قبل توسط ادیسون اختراع شده بود، دست بردارند. اما از اوایل دهه هفتاد بود که کیفیت نوار‌های کاست بالا رفت و به تدریج بین مردم فراگیر شد. کاست‌ها بسته به نوع‌شان درمجموع از ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه در دو طرف‌شان قابل ضبط بودند.
بی‌تردید فراهم شدن امکان پخش نوار کاست در خودرو‌ها در اواخر دهه شصت میلادی و ساخت دستگاه پخشی به نام واکمن توسط شرکت سونی اواخر دهه هفتاد نقش مهمی در به اوج رسیدن سلطنت کاست ها داشتند. اوتنز، خالق کاست تا همین اواخر از این که چرا واکمن را شرکت فیلیپس وارد بازار نکرد و سونی آن را انجام داد ناراحت بود. البته رقابت تنگاتنگ اقبال به صفحات گرامافون و کاست‌ها تا همین اوایل دهه هشتاد برقرار بود و فقط آمدن واکمن بود که به این رقابت به نفع کاست‌ها رسما پایان داد.
جالب است که کاست‌ها با ظهور اولین رایانه‌های خانگی هم‌دوره بودند و همین باعث شد که مدل‌هایی از رایانه‌های موسوم به ایکس اسپکتروم و کمودور ۶۴ از کاست‌ها به عنوان منبع ذخیره داده استفاده کنند. سرانجام همان‌طور که هر فناوری عمرش به پایان می‌رسد و جای خودش را به بعدی می‌دهد کاست‌ها هم جای خود را به فناوری دیگری دادند؛ و اوایل دهه نود میلادی، کاست‌ها رسما جای خود را به سی‌دی‌ها دادند. صفحات نوری که همان گونه که کاست‌ها، صفحات گرامافون را کنار زده بودند خیلی زود و کمتر از یک ربع قرن بعد، کاست‌ها را از رونق انداختند. سی‌دی‌ها البته از جای بیگانه‌ای وارد نشدند و همان شرکت‌های فیلیپس و سونی و آقای اوتنز که در توسعه کاست نقش داشتند آن را خلق و وارد بازار کردند.
خاطره‌بازی با کاست
کاست‌ها در ایران از قبل انقلاب حضور جدی و در دوران انقلاب هم نقش مهمی در پخش سخنرانی‌های مذهبی، بیانیه‌ها و سرود‌های انقلابی داشتند. در دهه‌های شصت و هفتاد شمسی همچنان باقی بودند. درنتیجه هر فرد بالای چهل سال نوستالژی‌ها و خاطراتی با آن دارد. در ادامه تعدادی از این نوستالژی‌ها را مرور می‌کنیم.
گرداندن نوار با خودکار
شاید برای جوانان امروز که دسترسی بی‌نهایت و درلحظه به انواع قطعات موسیقی دارند درک محدودیت‌های دوران کاست چندان ممکن نباشد. امروز با دسترسی آنلاین به تنوع گسترده موسیقی کمتر قطعه‌ای است که بار‌ها گوش داده شود. در بین انبوه قطعاتی که در یک فلش مموری ذخیره شده‌اند بسیاری فقط نقش نکست خوردن را دارند. اما دوران کاست این گونه نبود. آن زمان ۱۰-۱۲ قطعه‌ای که در یک نوار وجود داشتند بار‌ها و روز‌های بسیار شنیده می‌شدند.وقتی صحبت ازگلچین کردن می‌شد به معنای انتخاب انبوه آهنگ‌ها و ریختن آنها روی سی‌دی و دی‌وی‌دی نبود بلکه گلچین معنای بسیار جدی داشت. پلی شدن کاست از طریق باز شدن نوار از یک قرقره و جمع شدن آن روی قرقره کناری بود. در نتیجه برای پریدن از یک قطعه به قطعه‌ای دیگر می‌شد از دکمه دور تند استفاده کرد. اما این که بدانی قطعه محبوب و مد نظرت دقیقا کجای نوار است و پیدا کردنش کاری بود که به تدریج با تجربه ممکن می‌شد.البته حرفه‌ای‌تر‌هایی بودند که به جای استفاده از دستگاه برای جابه جایی نوار، این کار را با خودکار انجام می‌دادند. به طرز عجیبی خودکار‌ها بین سوراخ نوار جفت و جور می‌شدند و می‌شد با چرخاندن سر خودکار، نوار را عقب یا جلو برد؛ بنابراین خودکار همیشه دم دست یک شنونده جدی کاست بود و تصویر فردی که مشغول چرخاندن نواری بر سر خودکار است تصویر کاملا آشنایی بود.
جمع شدن و گره خوردن نوار
کاست‌ها برای ما که دوران کودکی‌مان را می‌گذراندیم هم اسباب بازی جذابی می‌شد. مواجه شدن یک بزرگ‌تر وقتی وارد خانه می‌شود با بچه‌ای که نوار مغناطیسی کاست را بیرون کشیده و وسط خانه آن را گره انداخته چیز غریبی نبود. البته نوار‌ها فقط این طور نبود که خراب می‌شد گاهی هم این خود هد دستگاه بود که اقدام به جمع کردن نوار می‌کرد. اتفاق تلخی که گاه تا به پایان رسیدن نوار، شنونده متوجهش نمی‌شد!بیا شامت رو بخور وسط تکنوازی تار! |بسیاری از نوارهاقابلیت دوباره ضبط شدن را داشتند. یعنی شما می‌توانستید تا چند بار روی یک نوار صدا‌های مختلفی را ضبط کنید. هر چند که هر بار از کیفیت پخش آن هم کم می‌شد. البته نوار‌هایی هم بودند که با تغییراتی فیزیکی در آن امکان ضبط کردن‌شان ناممکن می‌شد. ضبط نوار در پخش‌های دوکاسته هم دنیای خودش را داشت. در این ضبط‌ها همزمان کاستی پخش می‌شد و کاستی دیگر آن را ضبط می‌کرد. در این بین ممکن بود هر نوع صدای خارجی دیگر مثل مامانی که داد می‌زد بیا شام سرد شد وسط یک قطعه تکنوازی تار جلیل شهناز ضبط شود!
اقبال نوستالژیک به کاست
امروزه دیگر پخش دیجیتال و آنلاین حرف اول را می‌زند. تولید عمده کاست متوقف شده و نباید انتظار داشت دوباره شاهد بازگشت کاست‌ها باشیم.اما چند سال پیش آمار جالبی منتشر شد که فروش نوار کاست سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ در آمریکا ۷۴ درصد افزایش یافته و موجب شگفتی‌هایی شده است. البته مجموع میزان فروش در همین ۲۰۱۷ حدود ۱۲۹ هزار واحد بوده است که به نظر می‌رسد صرفا یک اقبال نوستالژیک و از سر خاطره‌بازی باشد و موضوعی قابل توجه نباشد.
