آخرین جشن جهانی نوروز در افغانستان در سال ۱۳۹۳
دویچه‌وله آلمان، سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در ۸ مهر ۱۳۸۸ نوروز را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد. به پیشنهاد جمهوری آذربایجان، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست ۴ اسفند همان سال ۲۱ مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخت و در تقویم خود جای داد. پس از ثبت نوروز قرار شد مراسم نوروز جهانی هر سال در یکی از کشورهای حوزه فرهنگی آن برگزار شود. جشن جهانی نوروز در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در ایران، ۱۳۹۱ در تاجیکستان، در سال ۱۳۹۲ در ترکمنستان و برای آخرین بار در سال ۱۳۹۳ در افغانستان برگزار شد.
در ۳۸ کشور از جمله ایران، ترکیه، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان و ازبکستان نوروز به صور مختلف جشن گرفته می‌شود. به رغم مخالفت برخی از روحانیان کشور با جشن نوروز جهانی در ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، روسای‌جمهور مهمان را در سال ۱۳۹۰ به حضور پذیرفت. رهبر دینی و سیاسی ایران در دیدار با سران کشورهای شرکت کننده گفت: «با وجود آنکه عید نوروز یک جشن ملی است و جزو اعیاد دینی محسوب نمی‌شود اما در روایات متعددی از نوروز تجلیل شده است.»
چرا نوروز جهانی امسال هم میزبان ندارد؟
خورشید همدم، تحلیل‌گر مسائل آسیای میانه و رئیس دفتر رادیو آزادی در شهر دوشنبه بر این باور است که نوروز جهانی در دو سال گذشته به دلیل مسائل امنیتی در افغانستان و خاورمیانه برگزار نشده است. وی تاکید میکند: «در ظرف دو سال اخیر جامعه جهانی و کشورهای خاورمیانه در حال مبارزه با گروه “دولت اسلامی” هستند. حتی کشورهایی که ثبات و امنیت هم دارند تا اندازهای درگیر مشکلات و ناامنی‌ها و تهدیدهای گروههای تروریستی افراطی قرار گرفته‌اند.»
این تحلیل‌گر مقیم شهر دوشنبه در ادامه به جنبه تاریخی نوروز هم اشاره میکند: «نوروز برخاسته از فارس‌زبانان است. در زمان جمشید نوروز تجلیل می‌شد و از آن زمان به بعد نوروز عملا به یک جشن جهانی مبدل شد. بعد از ثبت نوروز در یونسکو هم نوروز جهانی ۴ بار در کشورهای فارس‌زبان برگزار شده است.» برخی از کارشناسان مخالفت روحانیان ایران را هم در عدم برگزاری نوروز جهانی دخیل میدانند. خورشید همدم ولی این ادعا را رد میکند و میگوید: «مخالفت آیتاللهها با برگزاری نوروز جهانی میتواند در خود ایران تاثیر بگذارد و نه در کشورهای حوزه فرهنگی نوروز.» این کارشناس بر این باور است که میزبانی نوروز جهانی را باید یکی از کشورهای ترک زبان بر عهده می‌گرفت.
در ایران و افغانستان نوروز به عنوان سال نو به حساب می‌آید ولی در تاجیکستان به عنوان “جشن بهار” تجلیل می‌شود. در تاجیکستان آغاز سال نو بر اساس تقویم میلادی است. اما در سال ۲۰۱۵ میلادی برای نخستین بار مقامات تاجیکستان با برگزاری جشن‌های سال نو میلادی مخالفت کردند. هیچ کس در این کشور حق نداشت در سال نوی میلادی آتش‌بازی کند، مهمانی بدهد یا پولی به عنوان عیدی هدیه کند. در این کشور این بحث نیز مطرح شده بود که تحویل سال به جای سال نو میلادی در نوروز انجام بگیرد.
خورشید همدم در این رابطه میگوید: «مردم تاجیک موافق آن هستند که به جای سال نو میلادی نوروز جشن گرفته شود. اگر در تاجیکستان یک همه‌پرسی انجام بگیرد من مطمئن هستم که بیش از ۸۰ درصد تاجیک‌ها شاید هم ۹۰ درصد مردم از آن استقبال بکنند. کشور ما در یک منطقه استراتژیک واقع شده و تابع سیاست‌های روسیه است. به‌رغم آن نوروز در تاجیکستان عملا مثل سال نو و تحویل سال تجلیل می‌شود. در سخنرانی و پیام رئیس جمهور تاجیکستان از نوروز به عنوان سال نو و تحویل سال یاد می‌شود ولی ما به دلیل نفوذ روسیه نمی‌توانیم به جای سال نو میلادی تحویل سال نو را در نوروز انجام دهیم اما در سالهای آینده این امکان وجود دارد که از نوروز به عنوان تحویل سال تجلیل شود و بجای سال نو میلادی آغاز سال در نوروز باشد.»
نوروز جشن ایدئولوژیک نیست
آرزو نقی‌یف کارشناس مسائل سیاسی یورو- آسیا و معاون مدیر عامل خبرگزاری ترند جمهوری آذربایجان هم به دویچه وله میگوید: «به‌رغم اینکه عید نوروز در میان مردم آذربایجان طی اعصار برگزار می‌شد، اما برای اولین بار بعد از استقلال کشور به عنوان عید رسمی برگزار می‌شود. برخی تلاش‌ها در میان بعضی از کشورها برای پیوند زدن این عید مردمی به مسائل نژادپرستانه و حتی دینی دیده می‌شود، اما لازم به ذکراست که این عید از بخش‌هایی از چین (ترک‌های اویغور)، افغانستان، آسیای مرکزی، بخش‌هایی از روسیه مانند تاتارستان؛ اینگوشتیا، قاراچای، قاباردین، بالکار، داغستان، چچنستان، تووا، آلتای؛ همچنین ترکیه و غیره برگزار می‌شود.» نقی‌یف در ادامه صحبت‌های خود تاکید میکند “عید نوروز آئینی ایدئولوژیک نیست، بلکه یک ارث همگانی است” که در یونسکو به عنوان میراث مدنی به ثبت رسیده است.
جشن نوروز فدای مسائل سیاسی شده است
یکی از شرکت‌کنندگان مراسم نوروز جهانی که دوبار در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در مراسم تهران حضور داشته میگوید که جشن جهانی نوروز فرصت و امکانی را فراهم کرده بود تا سران کشورهای حاضر در جشنواره در یک محیط شخصی باهم گفت‌وگو کنند. اما تمامی کشورهای حوزه نوروز درگیر مشکلات داخلی خودشان هستند و به همین دلیل آن شور و شوق اولیه در میزبانی از این پدیده فرهنگی- تاریخی دیگر وجود ندارد.
همچنین عواملی مانند ناامنی در برخی کشورها مثل افغانستان، مشکلات اقتصادی بسیاری از کشورهای حوزه نوروز به ویژه کشورهای آسیای مرکزی و آذربایجان که نوروز جشن ملی آنها نیز هست باعث شده کشورها چندان رغبتی به برگزاری مراسم جشن جهانی نوروز نداشته باشند.
این شرکت‌کننده در مراسم رسمی جشن جهانی نوروز در ادامه تصریح میکند: «اگر حکومت‌های کشورهای منطقه تنها به حمایت مادی و معنوی از برگزاری این جشن مبادرت ورزیده و برگزاری این جشن جهانی را به سازمانهای مردم نهاد بسپارند قطعا این جشن جایگاه واقعی خود را خواهد یافت. من فکر می‌کنم اگر این جشن با حضور سازمانهای غیردولتی کشورهای حوزه نوروز و به صورت کارناوال برگزار شود اثر فرهنگی و بار معنوی آن بسیار فراتر از مراسم خشک، رسمی و دولتی نوروز خواهد بود که تا کنون برگزار شده است.»
برگزاری جشن‌های نوروز به شرط آنکه کشورهای منطقه به دنبال اهداف خاص سیاسی خود در مطرح کردن این روز باستانی نباشند به رشد هم‌گرایی کشورهای منطقه کمک شایانی خواهد کرد. دولت‌مردان کشورهای منطقه باید سعی کنند تمایلات ملی و سیاسی خود را در این قضیه دخیل نکنند. نوروز در انحصار ایرانیان و تورانیان نیست و همیشه در منطقه خاورمیانه و بین‌النهرین وجود داشته و جزو ارزش‌های مشترک آسیای میانه و خاورمیانه بوده است.
