قلم از همدان- موضع قرآن و مسلمانان صدر اسلام گواه این حقیقت است که وجود زن بهاندازه مرد در زندگی حیاتی است و او نه در مرتبهای پایینتر از مرد قرار دارد و نه آنکه از یکجهت فرودست محسوب میشود.
زن در اسلام بهعنوان شریک مساوی و کامل مرد در تولید نسل بشر به رسمیت شناخته میشود. مرد، پدر و زن، مادر است و هر دو برای زندگی ضروری و لازم هستند. نقش زن کمتر از مرد حیاتی نیست. با این شراکت او در هر جنبهای دارای سهم مساوی و حقوق مساوی است، مسئولیتهای برابری را بر عهده میگیرد و در درون او همانقدر توانایی و انسانیت است که در شریک او. در رابطه با این اشتراک برابر در تولید نسل انسان خداوند میفرماید: «ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه شعبههای بسیار و قبایل مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید…»
از سویی، زن در انجام مسئولیتهای شخصی و جمعی و همچنین دریافت پاداش برای اعمال نیکش با مرد برابر است. او بهعنوان یک شخصیت مستقل، دارای کیفیتهای انسانی و قابل تمایلات معنوی شناخته شده است. طبیعت انسانی او نه پستتر و نه منحرفتر از مرد است. هر دو اعضای یکدیگرند. خداوند میفرماید: «پس خدای آنها دعایشان را مستجاب کرد (و فرمود:) عمل هیچکس را، از مرد و زن بیمزد نگذارم. شما از یکدیگرید…»
زن در دنبالکردن آموزش و یافتن دانش با مرد برابر است. هنگامیکه اسلام طلب علم را بر مسلمانان واجب نمود، هیچ تفاوتی میان زن و مرد قائل نشد. در حدود چهارده قرن پیش، محمد (ص) اعلام کرد که طلب علم بر هر مسلمانی از زن و مرد واجب است. چنین اعلامی بسیار آَشکار و روشن است و در طول تاریخ توسط مسلمانان به اجرا گذاشته شده است. زن دارای حق آزادیبیان درست به اندازه مرد است. آرای درست او موردتوجه قرار میگیرد و نمیتواند تنها به خاطر اینکه به جنس مؤنث تعلق دارد کنار گذاشته شود. از قرآن و تاریخ گزارش شده است که زنان نهتنها عقاید خود را آزادانه بیان میکردند بلکه با پیامبر و یا سایر رهبران مسلمان بحث کرده و یا در مباحث جدی شرکت میکردند.
بهعلاوه گاه اتفاق میافتاد که زنان مسلمان نظر خود را در مورد موضوعات قانونی مربوط به عموم مطرح میکردند و با خلیفه مخالفت مینمودند و سپس خلیفه استدلال درست این زنان را میپذیرفت. یک مورد خاص از چنین مواردی در زمان خلافت عمربن خطاب اتفاق افتاد. شواهد تاریخی نیز نشان میدهند که زنان در زندگی جمعی مسلمانان صدر اسلام، بهخصوص در مواقع اضطراری شرکت داشتند. زنان، ارتش اسلام را در جنگها همراهی میکردند تا از زخمیها پرستاری کرده، مایحتاج را تأمین کنند، به مجاهدان خدمت کنند و غیره. آنها پشت میلههای آهنی حبس نبودند و یا موجوداتی بیارزش و فاقد روح درنظر گرفته نمیشدند.
اسلام به زن حقوق مساوی در عقدِ قرارداد، معاملات، کسب درآمد و مالکیت مستقل اعطا میکند. زندگی او، مایملکش و آبرویش به همان اندازه مرد مورداحترام است. اگر زن مرتکب خلافی شود، در یک مورد یکسان مجازات او بیشتر یا کمتر از یک مرد نیست. اگر فریب داده شود یا مجروح شود، خسارات لازم را درست بهاندازه مردی در همان موقعیت دریافت میکند.
بهراستیکه در اسلام تنها به بیان آماری حقوق زن بسنده نشده است بلکه تمام تلاش در جهت حفظ حقوق زنان است. اسلام هرگز افرادی که متمایل به تعصب علیه زنان و یا تبعیض میان زن و مرد هستند را نمیپذیرد. قرآن بارها و بارها کسانی را که معتقد بودند زنان پستتر از مردان هستند را مورد سرزنش قرار میدهد.
جدای از به رسمیت شناختن زن بهعنوان موجود انسانی مستقلی که وجودش بهطور مساوی برای بقای بشریت ضروری است، اسلام به او سهمی از ارث داده است. پیش از اسلام، نهتنها به زن سهمی از ارث تعلق نمیگرفت بلکه خود زن بهعنوان مایملکی در نظر گرفته میشد که توسط مردان به ارث برده میشد. اسلام از آن مایملک قابل به ارث رسیدن، یک وارث ساخت و کیفیتهای انسانی موجود در زن را به رسمیت شناخت. زن مسلمان همیشه همراه با سنتی قدیمی به نام «حجاب» است. اینکه زن میبایستی خود را با پرده افتخار، شرف، عفت، پاکی و انسجام بیاراید، امری اسلامی است. او باید از هرگونه رفتار یا حرکتی که احساسات مردان دیگر بهغیراز همسر قانونی او را تحریک میکند و یا باعث سوءظن در مورد اخلاقیات او میشود، پرهیز کند. به او هشدار داده شده است که زیباییها یا جذابیتهای فیزیکی خود را در مقابل بیگانگان به نمایش نگذارد. حجابی که او میبایست بپوشد چیزی است که میتواند نفس او را از ضعفها، ذهن او را از مشغولیت، چشمانش را از نگاههای شهوتآمیز و شخصیتش را از بیاخلاقی حفظ کند. اسلام بهشدت نگران انسجام زن، سالم ماندن اخلاقیات و روحیه او و حفظ شخصیت و منش اوست.
تابهحال روشن شد که مقام زن در اسلام بهطور بیسابقهای رفیع و بهطور واقعگرایانهای متناسب با طبیعت اوست.
جایگاه کامل زن در این آیه قرآن تصویر شده است: و زنان را بر مردان حقی است، همچنان که مردان را بر زنان، بر اساس آنچه صحیح است و مردان را بر آنان به میزانی برتری است (امتیازاتی همچون برخی موارد ارث).
این امتیاز، علتی برای برتری و یا اعتبار بخشیدن برای تسلط بر زن نیست. این برتری متناسب مسئولیتهای اضافه مرد است و بهمنظور جبران تعهدات نامحدودی است که بر عهده اوست. این مسئولیتهای اضافه است که به مرد در بعضی جنبههای اقتصادی تا حدی نسبت به زن برتری میدهد. این یک درجه بالاتر در انسانیت و یا در شخصیت نیست. این حتی به معنی تسلط یکی بر دیگری و یا سرکوب یکی توسط دیگری هم نیست. این یک تقسیم رحمت خداوند بر اساس طبیعتی است که خدا خالق آن است و او بهتر از هر کس میداند که چه چیزی برای زن و چه چیزی برای مرد نیکوست. خداوند مطلقاً بر حق است هنگامیکه میفرماید: «ای مردم از پروردگارتان پروا کنید، همانا که شما را از یک تن یگانه بیافرید و همسر او را هم از او پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکند».
بدینسان بخشی از جایگاه زنان در قرآن کریم را میبینیم اما بهراستی چه قدر توانستهایم که این جایگاه را برای زنان و دخترانمان تعریف و در جامعه راه را برای رسیدن به آن هموار کنیم؟ بهراستی زن تراز اسلام باید چه ویژگیهایی داشته باشد؟
در همین راستا، منشور زن تراز انقلاب اسلامی نیز تدوین شد و سال ۱۳۹۲ بود که رئیس سازمان بسیج جامعه زنان با اشاره به تدوین این منشور خاطرنشان کرد: محتوای منشور زن تراز انقلاب اسلامی شامل تعاریفی است از نظرات مقام معظم رهبری در خصوص زنان که مشتمل بر ۳۵ سرفصل کلی موضوعات مختلف را موردبحث و بررسی قرار داده است.
مینو اصلانی افزود: این منشور در دل خود موضوعات فراوانی همچون آگاه به مسائل سیاسی، سازنده خانواده، سربازان خط مقدم انقلاب، دوری از سنت و فرهنگ غربی، دارای ایمان آگاهانه، مایه آرامش و آسایش محیط خانواده، عفت، انتساب عملی به خاندان رسالت و صبر در حوادث را موردتوجه قرار داده است.
وی اظهار کرد: در این منشور سعی شده زن و خانواده تراز انقلاب اسلامی با شاخصها و کارکردهای در نظر گرفتهشده بهصورت کاربردی مورداستفاده قرار بگیرد.
رئیس سازمان بسیج جامعه زنان در ادامه افزود: مایه آرامش زندگی و آسایش محیط خانواده، مشوق همسران در حمایت از انقلاب، عفیف و متقی، ایثارگر، صبور در حوادث، تأثیرگذاری در دنیا (مؤثر و تأثیرگذار در دنیا)، دارای ایمان آگاهانه در مبارزات، پیشقدم در میدان جهاد و مبارزه، حافظ خون و نگهدارنده علم شهید، دوری از سنن و فرهنگ غربی، رفتار متناسب با خلقت و عواطف زن، قانع، دوری از تفاخر، اسوه استقامت و حفظ خانواده، شرکت در میادین علمی و اجتماعی و سازندگی، سربازان خط مقدم انقلاب، سازنده خانواده و آگاه به مسائل سیاسی نیز ازجمله مسائلی است که در این منشور مورد تأکید قرار گرفته است.
اصلانی با اشاره به «تابع الگوهای برتر اسلامی حضرت زهرا (س)» خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در جشن میلاد کوثر سال ۷۶ تأکید کرده بودند اگر جامعه اسلامی بتواند زنان را با الگوی اسلامی تربیت کند، یعنی الگوی زهرایی، الگوی زینبی، زنان بزرگ، زنان با عظمت زنانی که میتوانند دنیا و تاریخی را تحت تأثیر خود قرار دهند، آنوقت زن به مقام شامخ حقیقی خود نائل آمده است.
با این تفاسیر در سالروز ولادت حضرت زهرا (س) و بزرگداشت مقام زن و مادر بر آن شدیم تا پای صحبتهای دانشپژوه فلسفه و کلام و کارشناس مسائل مذهبی بنشینیم تا از یکسو به تبیین و معرفی زن تراز اسلام و چه شاخصههای آن داشته باشیم و از سویی، نقش سبک زندگی اسلامی ایرانی در این مسیر و قدمهایی که باید برای پرورش چنین زنانی برداشته شود را بررسی نماییم که در ادامه بخش اول این گفتگو را میخوانید:
یکی از آفتهای نگاه امروزی جامعه، این است که زنان را از دایره انسان بودن خارج میدادند
حجتالاسلام رضا احمدوند در گفتگو با خبرنگار حوزه اجتماعی ما در ابتدا به بیان صحبتهایی در خصوص کمال و اینکه معیار ما از کمال چیست، سخن گفت: این کمال به معنای آن است که رشد آن مخلوق یا اشیا باید در مسیری باشد که خداوند متعال در ظرفیت وجودی آنها مقدر فرموده است.
وی ادامه داد: اگر این موجود، این مخلوق در این مسیر حرکت کند و به مقصد این مسیر رسیده باشد میتوان گفت که این موجود، کمالیافته است و اگر در رسیدن به این مسیر از هدفش منحرف شده باشد، میتوان گفت که این موجود، موجودی کمالیافته نیست.
این کارشناس مسائل مذهبی در این راستا تأکید کرد: اگر به این تعریف از کمال که برای تمامی موجودات و افراد صدق میکند و آن را بهعنوان معیار کمال قرار دهیم، میتوان تشخیص داد که مخلوقات خداوند به کمال رسیدهاند یا خیر.
حجتالاسلام احمدوند با تصریح بر اینکه در شریعت اسلام، به این موضوع بسیار توجه شده است، اظهار کرد: خداوند متعال رسیدن به کمال را در وجود انسان به ودیعه قرار گذاشته و در واقع، مقدر الهی برای انسان رسیدن به هدایت است و فرقی بین زن و مرد در این زمینه نیست.
وی با بیان اینکه باید به این نکته توجه داشت که منظور ما از یک شی کمالیافته، چیزی است که در مسیر کمال و رشدی که خداوند برایش مقدر کرده، قدم برداشته و پیش رفته است، اضافه کرد: حضرت زهرا (س) یک دعا دارند که بسیار معروف است و دعایی برای برآورده شدن حاجتها است.
این دانشپژوه فلسفه و کلام ادامه داد: در این دعا آمده است «اللَّهُمَّ فَرِّغْنِی لِمَا خَلَقْتَنِی لَهُ وَ لَا تَشْغَلْنِی بِمَا تَکَفَّلْتَ لِی بِهِ »؛ حضرت زهرا (س) در این دعا از خداوند یک درخواست میکنند و میفرمایند که «خدایا، به من فرصت بده تا به آنچه تو مرا به خاطرش خلق کردهای بپردازم و مرا به آنچه که خود عهدهدار آن شدی، مشغول مدار».
حجتالاسلام احمدوند با تأکید بر اینکه ما همین دعای حضرت زهرا (س) را معیار قرار میدهیم، یادآور شد: وقتی قرار است که ما از یک زن و جایگاه زن در جهان اسلام صحبت کنیم، باید در ابتدا بهدنبال این برویم که خداوند متعال زن را برای چه آفریده است. طبیعی است در این مسئله باید به دو نقش زن بپردازیم. یکی بُعد انسانیت زن و دیگری بُعد اجتماعی.
وی با بیان اینکه نمیتوان جایگاه و مقام زن را تصور کرد اما بُعد انسانی او را نادیده بگیریم، عنوان کرد: یکی از آفتهای نگاه امروزی جامعه، خصوصاً جامعه سرمایهداری و نظامهای مربوطه به زنان این است که او را از دایره انسان بودن خارج میدادند و تعریفشان از انسان، موجودی است که در اختیار نظام سرمایهداری باشد گاه از این دریچه که به عالم نگاه میکنند، مردها را نیز انسان نمیدانند.
این دانشپژوه فلسفه و کلام با بیان اینکه آنها توجهشان این است که زن وقتی زن است که در اختیار نظام سرمایهداری باشد، گفت: این نظام تأکید دارد که زن اگر برای من سودآور بود، او یک موجود موفق است و اگر سودآور نبود، موجودی موفق نیست چون هدفی که برای زن و در واقع، بُعد وجودی که برای زن تعریفشده، این است.
رسالت بانوان در دین مبین اسلام، رسیدن به هدایت و رشد است
حجتالاسلام احمدوند ادامه داد: اما در دین مبین اسلام، نگاه خداوند متعال به خلقت انسان چیز دیگری است، خداوند میفرماید «من انسان را خلق کردم تا او را به درجات عالی برسانم»، هدف خداوند متعال، خلق یک موجودی است که با درک و فهم عمیق، قوه عقل و اختیاری که دارد بتواند مراتب کمال را در مسیر هدایت طی کند «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا.» پس باید گفت که انسان وقتی به کمال رسیده که به هدایت رسیده باشد و هر وقت انسان از مسیر هدایت الهی فاصله گرفت، در آنجا از مسیر هدایت خودش جدا شده است.
وی با تأکید بر اینکه در خصوص بانوان نیز ما باید این را مطرح کنیم که آن مقامی که خداوند در دین مبین اسلام برای زنان تعریف کرده است، چیست؟ خاطرنشان کرد: رسالت بانوان در دین مبین اسلام، رسیدن به هدایت و رشد است و این مقتضای بُعد انسانی زنان است.
این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه علاوه بر اینکه زنان بهعنوان یکی از افراد جامعه انسانی محسوب میشوند، یک نقش مهمتری دارند، گفت: در دین مبین اسلام، افراد جامعه به سه قسمت تقسیم میشوند؛ افرادی که ارکان در جامعه هستند مانند انبیا و اولیای الهی، دوم؛ افرادی که رکن نیستند اما میتوانند در مسیر رشد و تربیت افراد جامعه موثر باشند و سوم؛ افرادی که در مسیر فراگیری رشد و تربیت هستند.
مادران در جامعه اسلامی آموزگاران هدایتاند
حجتالاسلام احمدوند با بیان اینکه در این زمینه نقش زنان چیست؟ مطرح کرد: بنابر آموزههای دین مبین اسلام، زن موجودی است علاوه بر اینکه مسیر هدایت را طی میکند، هموارکننده مسیر هدایت برای تربیتیافتگان خودش نیز است.
وی با تأکید بر اینکه درواقع، دین مبین اسلام به زن فراتر از یک نگاه فردی است، ادامه داد: نگاه اجتماعی جهان اسلام به زن نشان میدهد که زنی که به مرحله هدایت رسیده موظف است که فرزندان خودش را نیز به این مسیر هدایت برساند.
این دانشپژوه فلسفه و کلام با بیان این موضوع خاطرنشان کرد: معلمی، رسالتی است که خداوند در وجود زنان به ودیعه گذاشته، بدینسان است که مادر در جامعه اسلامی آموزگار هدایت و بهنوعی تبیینکننده مسیر هدایت و شریعت برای رسیدن به کمال انسان است.
حجتالاسلام احمدوند با بیان اینکه از این دو جهت نباید نسبت به مقام زن غافل باشیم، افزود: اگر مقام زن را در این زمینه نادیده بگیریم، مطمئن باشید که ضربههای جبرانناپذیری بر پیکره جهان بشریت واردشده و اینکه امروز جامعه بشریت تصویری رو به افول و زوال از خود نشان میدهد، علتش به خطر افتادن و نادیده گرفتن جایگاه زنان در جامعه است.
وی با تأکید بر اینکه زنان در جامعه نقش بسیار مهمی دارند، خاطرنشان کرد: قرآن کریم، تعبیرش از بانوان این است: «نِسَآؤُکُمُ حَرْثٌ لَّکُمْ. زنان شما همان زمین حاصلخیزی هستند که شما در آن میتوانید بهترین میوهها و ثمرات را به دست بیاورید.» یعنی شما اگر میخواهید فرد مؤمن و مبادیآداب، توجهکننده به علم، پایبند به ارزشها و احترام گزارنده به ارزشها در جامعه داشته باشید باید بهدنبال مادران جامعه بگردید.
جهان اسلام، مقامی بالاتر از مادر بودن را برای زنان در نظر نگرفته است
این دانشپژوه فلسفه و کلام با بیان اینکه مادر جامعه اگر فردی رشد یافته باشد و به کمال رسیده باشد، مطمئن باشید که آن مادر در رساندن افراد جامعه به مقام کمال مهمترین نقش را ایفا میکند، اظهار کرد: اگر خدایناکرده این مادر خودش سهمی از رشد و کمال نداشته باشد، مطمئن باشید که حتی اگر بهترین مقامات را داشته باشد و پدر جامعه بهترین فرد اجتماعی باشد به تعبیر قرآن کریم، پدر جامعه انبیای الهی باشد اما در این زمینه مادر با او همکاری نکند، رفتار یکطرفه پدر صد درصد نتیجه نخواهد داشت.
حجتالاسلام احمدوند در این زمینه به مصداقها اشاره کرد و افزود: میتوان این موضوع را در قرآن کریم در خصوص فرزند نوح مشاهده کرد.
وی با تصریح بر اینکه مهمترین شاخصهای که در جهان اسلام برای یک زن تراز و الگو معرفیشده، این است که آن زن رشد یافته باشد و در مسیر رشد یافتن فرزندانش قدم بردارد.
این دانشپژوه فلسفه و کلام با تأکید بر اینکه جهان اسلام، مقامی بالاتر از مادر بودن را برای زنان در نظر نگرفته است، در این زمینه به روایت پیامبر (ص) اشاره کرد و گفت: در این روایت آمده است که «الجنه تحت أقدام الأمهات، بهشت زیر پاهای مادران شما است» و این روایت از بچگی هم برای ما تکرار شده اما به ما گفتند که این موضوع یعنی اگر میخواهی وارد بهشت شوی، باید تواضع کنی و خاک زیر پای مادر باشی اما بعدها با تعابیر دیگری که آشنا شدم، دیدم بهشت زیر پای مادران است یعنی مقام مادر بهقدری بالا است که بهشت با آنهمه مقام و جایگاهش از مقام مادر پایینتر است، پایینتر در حدی که زیر پای مادران است.
حجتالاسلام احمدوند با بیان اینکه باید به این نکته توجه داشت که قدم اول، مادر بودن است، تصریح کرد: یک خانم در جامعه ما باید توجه داشته باشد که نگاه او به ارزشها و فاکتورهای کمال در جامعه یکطرفه نیست، اینطور نیست که ما بگوییم که مادر اگر خوب بود، تنها خودش خوب است و اگر بد بود، تنها خودش بد است بلکه در جامعه، گاه بد بودن مادر به قیمت بد شدن فرزندان به قیمت گمراه شدن و به ضلالت کشیده شدن فرزندانش منتهی میشود و خوب بودن یک مادر کار را بهجایی میرساند که یک امت نجات پیدا میکند یعنی هم خودش را نجات داده و هم توانسته فرزندانش را به نجات برساند.
وی با بیان اینکه در وجود مقدس حضرت زهرا (س) همین موضوع صدق میکند، گفت: شخصی خدمت امام صادق (ع) رسیدند و سؤال کردند که چرا فاطمه زهرا (س)، زهرا نامیده شد؟
حجتالاسلام احمدوند با تصریح بر اینکه زهرا در جهان عرب به شیء نورانی گفته میشود، ادامه داد: امام صادق (ع) در پاسخ به آن سؤال فرمودند بهدلیل آنکه فاطمه زهرا (س) از نور عظمت خداوند متعال خلق شده است. چون خداوند متعال، نور هدایت خود را در وجود فاطمه زهرا (س) قرار داد تا از وجود فاطمه زهرا (س) امامانی خلق شده و آنها هدایتگر خلق میشوند.
مادر بودن یک نوع نبوت و رسالت الهی است
وی با تأکید بر اینکه باید به این نکته توجه داشته باشیم که مقام مادر بودن، آن مادر بودنی که قرآن کریم راجع به آن صحبت میکند، صرف این نیست که مادر یعنی موجودی که انسان از آن متولد میشود، اظهار کرد: مادر بودن یک نوع نبوت و یک رسالت الهی است همانطور که یک پیغمبر برای رشد امت خودش و رسانیدن آنها به کمال زحمت میکشد، مادر برای رشد کردن فرزندانش باید زحمت بکشد و آن رسالت خودش را انجام بدهد.
این کارشناس مسائل مذهبی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: زنی که در تراز جهان اسلام است، زنی است که بیتفاوت به فرزندان خود و محیط اطرافش نباشد.
در روزگاری که سبکهای زندگی و نگاه جامعه به بانوان باید اصلاح شود تا در کنار توجه به بُعد انسانیت آنها بتوان قدم در مسیر ارتقای بُعد اجتماعی بانوان و نسلهای بعدی برداشت، بهراستیکه الگوهای رفتاری حضرت زهرا (س) راه پرورش زنان تراز اسلامی و تحقق این امر است تا بتوان بهنوعی، هم الگوی مناسبی به زنان معرفی کرد و هم قدم در مسیر تعالی افراد و نائل آمدن نسلهای بعدی به کمال برداشت؛ اما این قدمها چه مواردی را شامل میشوند و چه قدر در این مسیر، برنامهریزیشده بنیادین قدم برداشتهایم، جای بحث دارد که در بخش دوم این نوشتار به بررسی وضعیت کنونی جامعه میپردازیم و در خصوص اینکه آیا توانستهایم در مسیر پرورش و تربیت زنانی در تراز اسلام قدم برداریم یا خیر؛ سخن خواهیم گفت.