قلم از همدان- ایران از قدیمی‌ترین کشورهای تولیدکننده گلاب در جهان به‌شمار می‌رود به‌طوری‌که سابقه آن به بیش از دو هزار و ۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد.
به گفته محققان گل محمدی نسبت به خشکی، شوری، سرما و فقر مواد غذایی خاک مقاومت بالایی داشته، از طرفی درختچه‌های گل محمدی به کم‌آبی نیز مقاوم هستند و در واقع می‌توان گفت توسعه روزافزون گل محمدی در عرصه کشاورزی کشور مرهون سازگاری، قناعت، کم‌هزینه بودن و سودآوری چشمگیر آن است.
کشت گل محمدی در کشورمان به‌طور عمده در استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام می‌شود و این استان‌ها به ترتیب مقام‌های اول تا چهارم سطح زیر کشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی است که استان همدان از گذشته‌های دور در دل خود کشت گل محمدی را داشته به‌نوعی که می‌توان این استان را از دیرینه‌ترین مناطق در کشت این محصول دانست.
بهار سال گذشته بود که مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان گفت: سطح زیر کشت تولید گل محمدی در استان ۲۱۰ تن است که ۱۴۹ هکتار آن مربوط به شهرستان ملایر است.
حجت‌الله شهبازی با بیان اینکه برداشت گل محمدی از اردیبهشت‌ماه آغاز و تا اواسط خردادماه ادامه دارد، اظهار کرد: ارقام گل محمدی در استان برای گلاب‌گیری و مربا تهیه و تولید می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه به‌منظور حمایت از کشت گیاهان کم‌آب‌بر در توسعه زیر کشت از طریق واگذاری اراضی ملی توزیع نهال یارانه‌دار گل محمدی در بین متقاضیان برای کیفیت تولید در اولویت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان است، اظهار کرد: شهرستان ملایر بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی دارد.
وارد شدن در بحث کشت گل محمدی، شاید نجات آب‌های زیرزمینی و مواردی ازاین‌دست را به همراه داشته باشد اما اگر نتوان در حوزه فرآوری و صنایع تبدیلی آن وارد شد به‌راستی‌که نصفه و نیمه بودن این زنجیره، موجب مشکلاتی خواهد بود و آن‌طور که بایدوشاید اشتغال‌زایی، درآمدزایی و ارزآوری را به همراه نخواهد داشت.
موضوع به همین‌جا ختم نمی‌شود و در بحث فرآوری گلاب، تنها مقوله گلاب‌گیری مطرح نیست بلکه باید با توسعه فعالیت‌های صنایع تبدیلی مربوطه و افزایش توان صادراتی محصولات فرآوری شده قدم‌ها را بلندتر و جدی‌تر برداشت.
اما به‌راستی آیا در این زمینه‌ها استان همدان ورود مناسبی داشته است؟
حال در این راستا برآن شدیم تا گفتگویی با مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان ترتیب دهیم تا وضعیت ورود استان همدان به‌عنوان خاستگاه کشت گلمحمدی و وضعیت ورود استان به عرصه فرآوری و صنایع تبدیلی این محصول را جویا شویم که در ادامه این صحبت‌ها را می‌خوانید:
استان همدان، ازنظر عطر و اسانس می‌تواند در ایران حرف اول را بزند
حسن محمدی در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه ظرفیت‌های مناسبی در زمینه گیاهان دارویی و گل محمدی در استان همدان وجود دارد، عنوان کرد: هم‌اکنون در استان همدان دو واحد فرآوری گل محمدی فعالیت دارند.
وی با تصریح بر اینکه استان همدان، ازنظر عطر و اسانس می‌تواند در ایران حرف اول را بزند، تشریح کرد: طی سفری که به کاشان داشتیم متوجه شدیم گل محمدی‌های کشت شده در همدان وارد شهر کاشان شده و با محصول سایر استان‌ها ترکیب می‌شود، چراکه استان همدان، منطقه کوهستانی است و گیاهان دارویی و گل محمدی آن، عطر و اسانس خاصی دارند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه هم‌اکنون دو واحد فرآوری گل محمدی در استان همدان در زمینه گلاب‌گیری فعالیت دارند، اظهار کرد: یکی از این واحدها در شهرستان بهار و دیگری در شهرستان ملایر فعالیت دارند.
محمدی با بیان اینکه خط تولید گلاب در این واحدها با خط عرقیات گیاهی یکی است، مطرح کرد: در استان همدان، شهرستان رزن به‌عنوان قطب تولید گل محمدی مطرح است و این موضوع می‌تواند ظرفیت خوبی قلمداد شود.
در زمینه اسانس‌گیری گل محمدی نیازمند یک سرمایه‌گذار قوی هستیم
وی در این خصوص به زمینه‌های ورود به موضوع عرقیات گیاهی چون گشنیز در شهرستان نهاوند و رازیانه در شهرستان رزن نیز اشاره کرد و افزود: ورود به مقوله عرقیات گیاهی و گلاب نیازمند سرمایه‌گذاری دو تا سه میلیارد تومانی است ولی برای ورود به حوزه اسانس‌گیری که در آن، اسانسی استحصال شود که قابلیت صادرات نیز داشته باشد، در ابتدای امر حداقل سرمایه‌گذاری ۶۰ تا ۷۰ میلیارد تومانی نیاز است.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان با بیان این موضوع تأکید کرد: بدین‌سان در زمینه اسانس‌گیری گل محمدی نیازمند یک سرمایه‌گذار قوی هستیم.
استان همدان قابلیت راه‌اندازی سه تا چهار واحد دیگر فرآوری گل محمدی را دارد
محمدی با بیان اینکه استان همدان قابلیت راه‌اندازی سه تا چهار واحد دیگر فرآوری گل محمدی را دارد، یادآور شد: اسانس‌گیری نیازمند استفاده از فنّاوری‌های پیچیده‌تری است و اگر قرار است به موضوع صادرات فکر کنیم، تنها راه، ورود به عرصه اسانس‌گیری است چراکه برای فروش عرقیات نیازمند جابه‌جایی آن‌ها در حجم‌های زیاد هستیم و این موضوع خریدار خوبی ندارد اما در اسانس‌گیری می‌توان به حوزه صادراتی ورود کرد.
وی صادرات عرقیات را کاملاً غیرممکن دانست و گفت: به‌عنوان‌مثال اگر بخواهیم بالغ‌بر ۲۰ هزار لیتر از عرقیات را صادر کنیم اولاً این کار بسیار مشکل بوده و به صرفه نیست و از سویی، اگر هم صادر شود در حد بسیار کمی این فرآیند امکان‌پذیر است.
این مقام مسئول با تأکید بر اینکه در حوزه صادرات اسانس نیز نیازمند توجه به بازارهای صادراتی هستیم، اضافه کرد: اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری به بحث اسانس‌گیری گل محمدی ورود کند بایستی در زمینه بازارهای صادراتی آن نیز کار کند.
محمدی خاطرنشان کرد: شاید یکی از مشکلات و موانعی که سر راه موضوع اسانس‌گیری وجود دارد، این باشد که در این زمینه خیلی کار نشده و اطلاعات کمی وجود دارد.
وی ادامه داد: صنایع عطرسازی کشور فرانسه و اسانس‌گیری‌های کشور بلغارستان که جزو اتحادیه اروپا است و به‌راحتی می‌تواند محصولاتش را صادر کند، این روزها مواردی از اسانس‌گیری در بازارهای خارجی است بدین ترتیب، اگر قرار است به عرصه اسانس‌گیری ورود پیدا کنیم، باید به این موارد توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان با تأکید بر اینکه از سوی دیگر، ورود به عرصه اسانس‌گیری نیاز به فنّاوری‌هایی دارد که گران است بدین ترتیب، سرمایه‌گذاران در عرصه ورود پیدا می‌کنند تا در کنار فرآوری گل محمدی بتوانند در حوزه عرقیات گیاهی و گیاهان دارویی نیز ورود کنند. اما بااین‌حال، از سرمایه‌گذارانی که بخواهند در حوزه اسانس‌گیری گل محمدی ورود پیدا کنند، حمایت می‌کنیم.
در حوزه صنایع تبدیلی تسهیلات با ۱۸ درصد سود تعلق می‌گیرد
محمدی در این زمینه با تصریح بر اینکه این اقدام نیاز به مشوق‌های خاصی دارد، گفت: هم‌اکنون، در حوزه صنایع تبدیلی تسهیلات با ۱۸ درصد سود تعلق می‌گیرد و از سرمایه‌گذاران این حوزه حمایت می‌کنیم.
وی با تأکید بر اینکه استان همدان، یکی از قطب‌های مهم تولید گیاهان دارویی و گل محمدی است بدین‌سان، می‌توان با ورود سرمایه‌گذار مناسب، قدم‌های ارزشمندی در این مسیر برداشت، تصریح کرد: این زمینه‌ها، پتانسیل‌های بالقوه همدان است و تاکنون سرمایه‌گذاری در این عرصه ورود پیدا نکرده و پیشنهادی ارائه نکرده است.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان در این راستا یادآور شد: کشوری مثل فرانسه در تولیدات ادکلن و عطر حرف اول را می‌زند و تولید این محصول یک فنّاوری خاصی دارد یعنی این‌طور نیست که همه کشورها بتوانند در این زمینه ورود پیدا کنند اما می‌توانیم اسانس این محصول را تحت لیسانس کشوری چون فرانسه تولید کرده و به‌عنوان ماده اولیه صادر کنیم.
یک لیتر اسانس از یک گیاه دارویی خاص با قیمتی در حدود ۲۵۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد
محمدی ادامه داد: یک لیتر اسانس از یک گیاه دارویی خاص با قیمتی در حدود ۲۵۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد اما در مقابل، اگر یک لیتر از محصول را در ظرفی قرار دهیم که با چمدان توسط مسافران به کشورهای دیگر حمل شود، می‌توانیم در بخش صادرات نیز فعالیت داشته باشیم.
وی در بخش پایانی این گفتگو تأکید کرد: اگر بخواهیم با دیدگاه صادرات وارد بحث فرآوری محصولاتی چون گیاهان دارویی و گل محمدی شویم باید به سمت اسانس‌گیری حرکت کنیم و در این زمینه حمایت‌هایی از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز صورت خواهد پذیرفت.
در سند راهبردی و عملیاتی سه ساله استان همدان بر احیای رویشگاه‌های مرتعی و توسعه گیاهان دارویی با توجه به اقلیم و نوع خاک منطقه، ازجمله سماق، زعفران، گل محمدی، گل گاوزبان، آویشن و غیره و راه‌اندازی واحدهای بسته‌بندی و صنایع تبدیلی مربوطه نیز تأکید شده است.
اما حال که استان همدان در دل خود گلستان‌های گل محمدی را دارد و به خاستگاه اولیه کشت این طلای معطر مشهور است؛ آیا زمان اجرایی کردن این طرح‌ها و ورود به عرصه کشت این محصول کم‌آب‌بر نرسیده است؟
ورود به عرصه اسانس‌گیری شاید قدمی بلند و به‌ظاهر سخت در این مسیر باشد اما به‌راستی که بازارهای صادراتی این محصول، ارزآوری و اشتغال‌زایی‌های پشت آن بایستی مشوقی برای ورود به این عرصه شود، بدین‌سان بایستی با حمایت از بخش خصوصی نه‌تنها جای خالی صنایع تبدیلی و فرآوری گیاهان دارویی و گل محمدی را در استان پُر کرد بلکه صادرات این محصول را نیز رقم زد تا طلای معطر همدان به افقی روشن دست یابد که همانا ارمغان آن، توسعه مولد و اشتغال پایدار و البته ورود به بحث گردشگری کشاورزی خواهد بود.
در استان همدان بیشترین قسمت قابل‌مصرف گل محمدی گلبرگ و گلاب‌گیری این گل است و هنوز در مسیر اسانس‌گیری قدمی برداشته نشده درحالی‌که گل محمدی دارای فرآورده‌های پیچیده و گران‌قیمتی همچون اسانس‌های نوع اول و دوم، آبسولوت، تامپ و روغن مطلق نیز است که در کشورهایی همچون ترکیه و بلغارستان استخراج می‌شود و در موارد متعدد قابل استفاده است.
طبق بررسی‌ها اسانس گل محمدی از پیچیده‌ترین فرآورده‌های معطر است که در آن حدود ۵۰۰ ترکیب وجود دارد اما هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نشده؛ به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل محمدی اهمیت ویژه‌ای دارد.
در صنایع بهداشتی به‌ویژه در تولید صابون، لوسیون‌های پاک‌کننده پوست، کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده از گلاب و اسانس طبیعی این گل استفاده می‌شود ولی مهم‌ترین استفاده از اسانس گلمحمدی و گلاب در صنایع عطرسازی است و اسانس این گیاه در فرمولاسیون عطرهای بسیار معروف و پرفروش دنیا به کار می‌رود.
گل‌های محمدی در استان همدان که روزگاری خاستگاه آن بوده، این روزها می‌توانند نقش مهمی در توسعه صادرات داشته باشند
گل‌های محمدی در استان همدان که روزگاری خاستگاه آن بوده، این روزها می‌توانند نقش مهمی در توسعه صادرات داشته باشند؛ درحالی‌که ظرفیت‌ها برای ورود به عرصه اسانس‌گیری و فرآوری‌های جدی‌تر آن در استان مهیّا است، اما همچنان خاموش و البته مغفول مانده است.
به‌عنوان سخن آخر، باید گفت که حوزه اسانس‌گیری می‌تواند به همراه خود، ارزآوری بسیار بالایی را به همراه داشته باشد بدین‌سان بایستی در ابتدا زنجیره تولید گل محمدی را تکمیل کرد و کشاورزان همدانی را چون گذشته‌های دور، به سمت‌وسوی کشت گل محمدی به‌عنوان جایگزین مناسب سوق داد و سپس به عرصه فرآوری و اسانس‌گیری آن نیز فکر و برای آن در مسیر جذب سرمایه‌گذاران گام برداشت.
