خشکی ۹۰ درصدی هورالعظیم و شروع خروش ریزگردها در ایران
اوایل سال ۱۳۸۲ بود که خوزستانی‌ها با یک پدیده زیست محیطی مواجه شدند و تا اواخر دهه ۸۰ با این پدیده با کمترین میزان چاره اندیشی های مسئولان با آن دست و پنجه نرم می‌کردند. در آن زمان کانون اصلی تولید این ریزگردها، عراق و بین النهرین عنوان می‌شد و کارشناسان امر معتقد بودند که این جنایت را هم باید به جنایت‌های صدام اضافه کنیم که برای از بین بردن شیعیان حتی از خشک کردن آب تالاب هورالعظیم هم نگذشته بود، و تا زمان سقوط صدام که آب دوباره به روی این تالاب باز شد، بیشتر از نود درصد این تالاب خشک شده‌بود.
با خشک شدن تالاب هورالعظیم بستر خشک تالاب، بستر یکی از مهمترین چالش‌های محیط زیستی ایران هم شکل گرفت. دو سوم تالاب هورالعظیم در کشور عراق و یک سوم آن در ایران واقع است. علاوه بر تغییرات آب‌وهوایی منطقه، دستکاری صدام عوامل دیگری نیز همچون عدم اختصاص حقابه و خشک کردن بخشی از تالاب به منظور حفاری‌های وزارت نفت ایران نیز به خشک شدن بخش بزرگی از این تالاب انجامیده‌است.
با اوج گیری ریزگردها در آسمان ایران کارگروه‌های مختلفی هم شکل گرفت، سازمان هواشناسی ایران با تجزیه و تحلیل داده‌های، منشأ گرد و خاک را داخلی دانسته و مکان خیزش گرد و خاک را بخش‌های جنوبی استان خوزستان معرفی کرد.با فعالیت این کارگروه‌ها مشخص شد علاوه بر عراق و حتی گمانه‌هایی از ورود ریزگردهای عربستانی، به دلیل خشکسالی‌های پیاپی و تخریب جنگل‌های زاگرسی کانون‌های داخلی تولید ریزگرد هم فعال شده‌اند.کارشناسان بهداشتی وقوع این پدیده را برای سلامتی مضر دانسته و اعلام کردند، ریزگردها موجب تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی و حتی بروز سرطان می‌شوند.
فعالیت‌های بین‌المللی که رنگی دستوری گرفت
دولت برای مقابله با کانون‌های زمستانه گرد و غبار که منشاء خارجی داشتند به تلاش‌های بین‌المللی روی آورد و قطعنامه پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران با عنوان «مقابله با ریزگردها» پس از دو ماه و نیم مذاکره از سوی نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در نیویورک روز گذشته ۱۱ آذرماه سال ۹۵ با اجماع کلیه کشورها در کمیته دوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، راه مقابله با پدیده ریزگردها را همکاری جدی در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی دانست و گفت: تصویب قطعنامه پیشنهادی کشورمان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نشان دهنده تبدیل شدن این موضوع به یک مساله جهانی است. تیرماه سال بعد با حضور نمایندگانی از ۴۳ کشور کنفرانس بین‌المللی ابتکار به منظور ارائه راهکارهای مناسب جهانی شکل گرفت. در جریان برگزاری نشست نمایندگان ترکیه به دلیل انتقاد ایران از ساخت ۲۲ سد و اشاره به اینکه این سدها می‌تواند منشأ تولید ریزگردها باشند انتقاد کردند. اما این کنفرانس که با هیاهوهای رسانه‌ای و هزینه بسیاری برگزار شد به دلیل اینکه با فشار یک قطعنامه بین‌المللی تشکیل شده بود با همراهی کشورهای درگیر مواجه نشد.
دولت بارها اعلام کرد که برای راضی کردن عراقی‌ها به پرداخت حقابه هورالعظیم نمی‌توان کاری پیش برد چون این کشور با یک خشکسالی بلند مدت مواجه بوده و نیازمند تأمین آب در بخش‌های دیگر است، ضمن اینکه عراق جنگ زده اولویت‌های دیگری به غیر محیط زیست دارد.اما تلاش‌های دولت دوازدهم برای مقابله با ریزگردها با جلب بودجه‌های میلیاردی ادامه یافت و حتی در آخرین سال مدیریت این دولت، در لایحه بودجه برای برنامه تثبیت شن‌های روان و مقابله با بیابان‌زایی، ۲۰ میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومان درخواست بودجه شد. که البته بخش مهمی از این اعتبارات همچون سال گذشته برای هزینه‌های جاری مانند حقوق و دستمزد کارکنان و هزینه ارائه خدمات‌عمومی مصرف می‌شوند.
در این بین ۱۴.۴ میلیارد تومان آن نیز برای راهبری طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی و کانون‌های بیابان‌زا در ۷۵ هزار هکتار از اراضی کشور صرف می‌شود و ۶ میلیارد تومان نیز برای راهبری و اجرای طرح‌های مشترک بین‌المللی در این زمینه هزینه خواهد شد.
سازمان محیط زیست نمی‌تواند با ریزگردها مقابله کند
علی درویشی کارشناس ریزگردها نحوه پرداختن به مسئله گردوغبار در کشور را مانند دیوار کجی توصیف کرد که بر پایه خشت کجی که سال‌ها قبل نهاده شده بود بنا شد. وی تاکید کرد: هر چند داستان گردوغبار محیط زیستی است اما راه مقابله با آن زیست محیطی نبوده و به راحتی از طریق سازمان حفاظت محیط زیست قابل انجام نیست.
این کارشناس ریزگرد تخصیص بودجه جداگانه برای مقابله با گردوغبار را نوعی سوءاستفاده از بحران دانست و گفت: در واقع بحرانی به وجود آمده که راهکار آن صرفاً پول نیست بلکه نیازمند ظرفیت سازی، ترویج و همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی است.
طی سه سال فعالیت دولت دوازدهم بودجه گردوغبار روند افزایشی داشت به ترتیب ۱۰۰ میلیون دلار، ۷۰ میلیون دلار و ۳۰۰ میلیارد ریال برای مهار ریزگردها اختصاص داده شد.شریعتی استاندار وقت خوزستان مدعی شد از محل هزینه کرد این بودجه‌ها ۳۰ هزار هکتار از کانون‌های اصلی ریزگردهای خوزستان به زیر کشت رفت و به واسطه احداث کانال ۱۰ هزار هکتار از کانون‌های ریزگرد مرطوب سازی، بوته سازی و بیش از ۱۰۰ هزار هکتار نیز مدیریت شد.
بارش‌های سیلابی بهاره و زمستانه ۲ سال گذشته نیز به کمک هورالعظیم آمد و بیش از ۹۰ درصد از تالاب هورالعظیم به دلیل بارش خوب آبگیری شد. این اتفاق برای بیشتر تالاب‌های کشور که در اثر خشکسالی رفته رفته تبدیل به کانون‌های ریزگرد شده بودند نیز افتاد.
ترسالی به کمک آمد اما کارساز نبود
اما استاندار وقت خوزستان آبگیری هورالعظیم را نه در اثر یک پدیده جوی بلکه از دستاوردهای دولتی دانسته و گفت: هم اکنون منشأ اکثر ریزگردها در استان خارجی است و دولت در حال رایزنی جهت رفع آن است.زمانی زیادی از ادعای مهار ریزگردها و تأثیر روش‌های مقابله با آن نگذشت که با بازگشت دوباره یک سال کم بارش، ریزگردها هم به ریه‌ها بازگشتند. به طوری که حتی آسمان تهران در نخستین ماه سال غبار آلود شد و مدیر کارگروه مقابله با گرد و غبار سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با مهر نیز خبر از بازگشت مجدد ریزگردها در فصل خشک سال و فعال شدن مجدد کانون‌های آن داد.
علی درویشی نیز با تاکید بر اینکه همچنان اثری از هزینه‌های دلاری و ریالی دولت برای مقابله با ریزگردها نمی‌بینیم به مهر گفت: دولت درباره هزینه کرد این بودجه‌ها باید شفاف سازی کند.هر چند شعار دولت دوازدهم در مقابله با ریزگردها اعترافی به این واقعیت بود که دولت یازدهم در حل بحران‌های زیست محیطی از جمله ریزگرد که مهمترین بحرانی بود که با آن دسته و پنجه نرم می‌کرد موفقیتی نداشت اما گویا هزینه‌های میلیاردی و دست بردن در صندوق ملی توسعه نیز نمی‌توانست وعده دولت دوازدهم برای مقابله با ریزگردها به ثمر بنشاند.
