هر چند در طول چند سال گذشته تا امروز خشکسالی و فرونشست زمین در محوطه‌های مختلف تاریخی به عنوان یک هشدار مطرح می‌شد، اما بعد از انتشار خبر انجام عملیات حفر چاه معوض در ۲۰۰ متری نقش رستم آن هم بدونِ هیچ اجازه‌ای از میراث فرهنگی و در وضعیت نگران‌کننده خشکسالی در این منطقه، واکنش‌ها و توجه‌ها نسبت به وضعیت این نوع از محوطه‌ها قدری بیشتر شدند.
هر چند این توجه‌ها هنوز آن‌قدر قدرتمند نیستند که بتوانند علاوه بر تملک کامل زمین‌های کشاورزی در اطراف محوطه‌ای تاریخی مانند نقش رستم، از بروز چنین حوادثی نیز جلوگیری کنند، اما دست‌کم با انتشار خبر حفر چاه بدون مجوز میراث فرهنگی، این دستگاه متولی همه تلاش خود را کرد تا به سرعت جلو این کار را که یک هفته از آغاز آن می‌گذشت، بگیرد.
یک روز بعد از انتشار نخستین خبرها از فعالیت مته سنگینی که با مجوز دستگاه‌های زیرمجموعه وزارت نیرو اجازه حفر چاه معوض در حریم نقش رستم را داده بودند، مصیب امیری – مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس – به خبرنگاران بومی اعلام کرد که «متأسفانه اداره امور منابع آب شهرستان مرودشت بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آن شهرستان اقدام به حفر چاه در حریم درجه یک مجموعه تاریخی نقش رستم کرده بود که این اداره کل به‌محض اطلاع از این موضوع با هماهنگی فرمانداری شهرستان، از ادامه این روند جلوگیری کرد و دستگاه حفاری در این مکان جمع‌آوری و نسبت به پلمب چاه مذکور اقدام شد.»
دستگاه صادرکننده مجوز از میراث فرهنگی استعلام نمی‌گیرد
حمید فدایی – مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد نخست به این نکته اشاره می‌کند که بعد از محوطه‌ای که عرصه نقش رستم را در برمی‌گیرد، زمین‌های کشاورزی اطراف حرائمِ درجه یک و دو این محوطه تاریخی را شامل می‌شوند و اظهار می‌کند: قوانین میراث فرهنگی مخالفِ این زمین‌ها نیست اما رعایت شرایط میراثِ فرهنگی و رعایت مداخله‌ای که برای آثار زیر سطحی این مجموعه تاریخی نباید اتفاق بیفتد، خود بحثی مهم است که باید همیشه آن را مدنظر قرار داد.
او با تاکید بر این‌که به صورت معمول کشاورزان از سال‌ها قبل در این محوطه کشاورزی می‌کرده‌اند، به وقوع خشکسالی در این محوطه از حدود یک دهه اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: برای مدتِ کوتاهی در سال‌های گذشته صدور مجوزها را به میراث فرهنگی وگذار کرده بودند، اما بعد از مدتی بار دیگر صدور این نوع مجوزها به سازمان‌های متولی یعنی همان اداره آب برگردانده شد، اما متاسفانه آن‌ها برای صدور مجوزهایِ حفر چاه از میراث فرهنگی استعلام نمی‌کردند.
فدایی با اشاره به این‌که یگان حفاظت میراث فرهنگی همیشه نسبت به فعالیت چاه‌های نزدیک به آثاری مانند تخت جمشید یا عرصه و حریم درجه یک نقش رستم سخت‌گیری داشته است، ادامه می‌دهد: معمولا چاه‌هایی که حفر می‌شدند با کسب مجوز از ارگان‌های دیگر فعالیت می‌کردند.
تملکِ زمین‌ها به دلیل کبود اعتبار در قطعات کوچک انجام می‌شود
او اما درباره امکان تملک زمین‌های کشاورزی قرارگرفته در حریم نقش رستم، نخست به این نکته اشاره می‌کند: یک کشاورز برای انجام فعالیت خود در اراضی کشاورزی به آب نیاز دارد، اگر ما این اجازه را برای جابه‌جایی چاهِ آب ندهیم که نمی‌دهیم از یک سو کشاورز دیگر امکان انجام فعالیت در آن زمین را ندارد و به مرور آن زمین غیرقابل استفاده می‌شود و از سوی دیگر میراث فرهنگی باید به مرور سراغ تملک این محوطه‌ها برود.
وی با بیان این‌که در این شرایط کشاورزان آمادگی تملک زمین‌هایشان از سوی میراث فرهنگی را دارند، به مشکلات میراث فرهنگی برای تامین و جذب اعتبار مورد نیاز با این هدف اشاره می‌کند.
مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد تامین اعتبارات لازم را نیازمند یک فرآیند می‌داند و تاکید می‌کند: مساله آن‌جاست که زمین‌های نیازمند تملک کم نیستند، به همین دلیل برای تملک به اعتبارِ کلانی نیاز داریم.
با این وجود، فدایی به اولویت‌گذاری‌ای که برای تملک این زمین‌ها انجام شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از بررسی‌های مورد نیاز، نخست بخش‌هایی در اولویت قرار می‌گیرند، اما اعتبار عمرانی که اختصاص داده می‌شود، معمولا آن‌قدر نیست که تملک‌ها را جوابگو باشد، به همین دلیل هر سال امکان تملک بخش کوچکی را داریم. اما متاسفانه به دلیل کمبود اعتبارها همین تملک کم نیز در یکی دو سال گذشته محقق نشده است، با این وجود تلاش می کنیم در اعتبارات امسال قدری به سمت تملک این زمین‌ها پیش برویم.
او با اشاره به وجود هکتارها و صدها هزار هکتار اراضی کشاورزی در این محوطه، تاکید می‌کند: در این شرایط اولویت‌بندی ما روی مرزهای پرخطر است. به همین دلیل قطعات کوچک و مشکل‌دار را در اولویت گذاشته‌ایم و برنامه‌ریزی هر بخش را برای سال‌های مختلف برنامه‌ریزی کرده‌ایم و امیدواریم بتوانیم بخش‌هایی را که مشکلات بیشتری دارند زودتر برطرف کنیم.
باید الگوی کشت در نقش رستم و تخت جمشید تغییر کند
فرونشست‌ها از یک دهه گذشته وجود دارند
فدایی اما به مشکلات پیش روی نقش رستم و تخت جمشید درباره فرونشست زمین در این محوطه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: مشکل فقط چند چاهی که مجوز فعالیت در محدوده تخت جمشید یا نقش رستم دارند، نیست. این یک مشکل عمده به عنوان زنگ خطری است که باید قدری روی بحث‌هایی مانند تغییر الگوی کشت در پهنه منطقه فکر کنیم. بحثی که فقط به حرائم میراث فرهنگی مربوط نیست، بلکه فراتر از آن است.
او با بیان این‌که زمین‌های برنج‌کاری و شالیکاری در مرودشت باعث شده تا حدود زیادی الگوی کشت تغییر کند و کشت‌های پرمصرف و پرآب داشته باشیم، اظهار می‌کند: همین اتفاقات می‌تواند در مقیاس آن منطقه تاثیرگذار باشد، یعنی در کم شدن آب‌های زیرزمینی در این پهنه گسترده و حرائمِ تخت جمشید هر چند کوچک نقش دارد.
وی بر لزوم برطرف شدن این مسائل در مرحله نخست اشاره و بیان می کند: از یک سو در کنار چاه‌های دارای مجوز دیگر دستگاه‌ها، چند هزار چاه بدون مجوز با بحث‌ِ کشت با الگوی نامناسب وجود دارد که می‌توانند آب‌های زیرزمینی در منطقه را به شدت کاهش دهند و از سوی دیگر با توجه به بروز خشکسالیِ بیش از یک دهه گذشته تا کنون در این منطقه، هر چند بارش‌های یکی دو سال گذشته تا حدودی جبران منابع آب زیرزمینی را کرده است، اما هنوز فاصله زیادی با ایده‌آل‌ها داریم، چون برداشت‌ها از منابع بارشیِ ذخیره بیشتر است.
مدیر پایگاه پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد با تاکید بر این که بحث فرونشست‌ها یک مساله چندوجهی است که باید با نگاهی جامع‌تر در مقیاسی گسترده‌تر آن را دید، اضافه می‌کند: سیاست‌گذاری‌های این موضوع لزوما همگی بر عهده میراث فرهنگی نیست، این دستگاه متولی حفاظت از میراث فرهنگی است، اما در بحث‌های الگوی کشت باید موسسات، سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر نیز به کمک بیایند.
او با تاکید بر این‌که مسائلِ امروزِ نقش رستم و تخت جمشید متعلق به امروز نیست و از حدود یک دهه گذشته تا امروز را شامل می‌شود، ادامه می‌دهد: این اتفاقات از همان دوره‌ای که خشکسالی‌ها و فرونشست‌ها آغاز و عوارض آن در پاسارگاد، تخت‌جمشید و نقش رستم منعکس شد، ادامه دارد. البته برطرف کردن این مشکلات دغدغه استانداری بوده و شخصِ استاندار با پیگیری وضعیت از مدیر کل میراث فرهنگی استان، برای سال‌ها این مساله را مطرح کرده و کارگروه‌هایی برای بررسی آن تشکیل داده، اما هنوز به راهکارهای اصولی برای برداشتِ کمتر از منابع آب زیرزمینی نرسیده‌ایم.
پیگیری حقوقی برای حفرِ چاهی که مجوز میراث نداشت
فدایی با تاکید بر انجام پیگیری‌های مورد نیاز برای باطل کردن مجوزِ اصلی حفر چاه از مبادی قانونی در این محوطه‌های تاریخی، بیان می‌کند: پرونده حقوقی برای این مساله باز شده و از سوی میراث فرهنگی نسبت به مجوز صادرشده شکایت می‌شود.
