ایران از نظر ذخایر نفت‌خام دومین کشور جهان است و ظرفیت بالقوه بالایی برای صادرات دارد. ظرفیتی که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، در مقطعی به دلیل جنگ و در مقاطع دیگری به دلیل تحریم، آنگونه که شایسته بود به فعلیت نرسید. ایران در آخرین سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب، حدود شش میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کرد که حدود ۱۵ درصد از نفت مصرفی جهان در آن زمان بود. با تکیه بر همان میزان تولید نفت بود که ایران می‌توانست دنیا را به قطع صادرات نفت تحریم کند، اما به مرور زمان تولید نفت ایران کاهش یافت.
از معدود دوران ثبات اقتصادی ایران در دهه‌های اخیر، دوران اصلاحات بود که میزان تولید نفت کشور از مرز چهار میلیون بشکه در روز فراتر رفت. پس از آن تولید نفت افت کرد و پس از برجام بود که تولید نفت بار دیگر به چهار میلیون بشکه در روز رسید اما تحریمهای دولت ترامپ دوباره تولید را کاهش داد.
دستور رییس جمهور به زنگنه
هرچند که نمی توان در این شرایط تبدیل نفت خام به فراورده را یک کلید طلایی دانست اما به نظر می رسد یکی از راه حل های موجود همین مساله باشد. البته باید این موضوع را نیز مد نظر قرار داد.
اخیرا حسن روحانی طی گفت‌وگویی با زنگنه، وزیر نفت اظهار کرد که با توجه به برنامه های اقتصادی دولت در یک سال اخیر و تحقق پیشبرد این برنامه ها بدون اتکای بودجه کشور به درآمدهای نفتی که برای نخستین بار در تاریخ کشور تجربه شد، این فرصت بسیار مغتنم فراهم شده تا بتوانیم هر چه بیشتر از خام فروشی نفت نیز فاصله بگیریم.
وی با اشاره به نوسات شدید در بازار جهانی نفت و کاهش بهای آن، گفت که شتاب دادن به برنامه های تدوین شده این وزارتخانه برای برای افزایش تولید فراورده های نفتی و جلوگیری از خام فروشی، می تواند آسیب نوسات شدید بازار جهانی و کاهش بهای نفت را بر اقتصاد نیز به حداقل ممکن برساند.
روحانی سال جاری را سال آماده سازی و بهره برداری از پروژه های بزرگ عمرانی و زیربنایی در کشور خواند و از وزیر نفت خواست به گونه ای برنامه ریزی کند که پروژه های بزرگ نفتی کشور طبق برنامه ریزی و زمانبندی تدوین شده، در موعد مقرر در سال جاری مورد بهره برداری قرار گیرند.
به گفته رئیس جمهور، چنانچه در مسیر پیشبرد این برنامه ریزی ها نیز مشکل و مانعی وجود دارد سریعا این مشکلات به ستادی که برای این منظور در دفتر رئیس جمهور تشکیل شده، ارجاع شود تا هر چه سریعتر این موانع احتمالی با همراهی و همکاری برطرف شود.
وی چندی پیش نیز اعلام کرد که به دنبال تبدیل نفت خام به فراورده های نفتی هستیم و برای این کار پالایشگاه‌های موجود را توسعه داده و پالایشگاه‌های جدید ایجاد خواهیم کرد. قدرت‌های جهانی می‌دانند که در صورت تحریم کامل نفت و به صفر رساندن صادرات نفت ایران، آبراه‌های بین‌المللی نمی‌تواند امنیت سابق را داشته باشد، بنابراین فشار یکجانبه علیه ایران نمی‌تواند به نفع آنها باشد و امنیت‌شان را در منطقه و جهان تضمین نمی‌کند.
طبق گفته رئیس جمهوری، در گام نخست توانستیم در زمینه گازوئیل خودکفا شویم و به صادرات برسیم و امروز هم در زمینه بنزین خودکفا شده و بنزین صادر می‌کنیم، البته باید مصرف بی‌رویه بنزین را کاهش دهیم که چارچوب مناسبی را در شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی برای این هدف تصویب کرده‌ایم.
عبور از خام فروشی با توسعه صنعت پتروشیمی
در این میان پتروشیمی نیز به عنوان صنعتی تبدیلی که می‌تواند مانع از خام‌فروشی منابع ارزشمند کشور شود، شاهد پیشرفتی چشمگیر طی سال‌های اخیر بوده است، پتروشیمی صنعتی است که با کار روی نفت و گاز خام، این مواد را فراوری کرده و به مواد اولیه دیگر یا محصولات نهایی مورد استفاده برای خانوارها تبدیل می‌سازد. طیف محصولات پتروشیمی بسیار متنوع است؛ از مواد مورد استفاده در خودروها گرفته تا تولید دارو، مواد شوینده، مواد آرایشی، اسباب و ابزار مختلف، غالبا با تکیه بر محصولات پتروشیمی‌ها تولید می‌شود.
صنعت پتروشیمی به صورت کلی شامل سه بخش و بخش اول شامل «صنایع بالادستی» است. منظور از صنایع بالادستی، واحدهای بزرگ پتروشیمی است که محصولات آنها با انجام واکنش‌های شیمیایی روی فراورده‌های پالایشگاهی نفت و گاز به دست می‌آید. گروه دوم «صنایع میان‌دستی» با استفاده از مواد اولیه تولیدشده در صنایع بالادستی، محصولاتی صنعتی و غیرقابل استفاده برای خانوار تولید می‌کند. بخش سوم نیز شامل «صنایع پایین دستی» یا «صنایع نهایی» محصولات صنایع میان‌دستی را تبدیل به محصولاتی می‌کند که به صورت مستقیم در خانوارها به مصرف می‌رسد. این صنایع اغلب براساس میزان ارتباط محصولات آنها با بازارها، جایابی می‌شوند. از همین رو است که اغلب صنایع بالادستی در کنار دریاها و بنادر قرار گرفته و صنایع پایین‌دستی در کنار شهرهای بزرگ و بازارهای هدف تاسیس می‌شوند.
مقدار تولید، فروش داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی طی سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۶
از زمان اکتشاف اولین چاه‌های نفت در کشور، تقویت صنایع پتروشیمی و پرهیز از خام‌فروشی، یکی از آرزوهایی دور و درازی بود که مسوولان و مدیران در ذهن داشتند؛ آرزویی که با گذشت زمان اندک اندک رنگ حقیقت به خود گرفت و در حالی که در گذشته نه چندان دور، ایران برای تامین نیازهای خود وابسته به صنایع پتروشیمی دیگر کشورها بود، اکنون توانسته با ایجاد صنایع پتروشیمی مختلف در اقصی نقاط کشور، ضمن ایجاد اشتغال پایدار، از خام فروشی نفت و گاز جلوگیری کرده و سهم صنایع پتروشیمی در اقتصاد کشور را بالاتر ببرد.
صنعت پتروشیمی و چشم‌انداز پیش رو
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال حاضر بیش از ۵۰ شرکت پتروشیمی در کشور فعالند و بیش از ۵۰ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید می‌کنند. طبق همین گزارش‌ها «در سال ۱۳۹۷ از ۵۳.۳ میلیون تُن محصول پتروشیمی تولید شده در صنایع بالادستی پتروشیمی نزدیک به ۳۸ میلیون تُن آن قابل فروش بوده که حدود ۸.۵ میلیون تُن آن به طور خالص در داخل به فروش رفته است».
صنایع پتروشیمی کشور به سمت کسب سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی پیش می‌رود و مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که در ارتباط با آینده این صنعت در ایران منتشر کرده، آورده است: «براساس اهداف کمی برنامه ششم توسعه مقرر شده صادرات غیرنفتی کشور با رشد متوسط سالیانه ۲۱.۷ درصد از حدود ۴۶.۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۶، به حدود ۱۱۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ برسد. همچنین مقرر شده که متوسط رشد سالیانه ارزش افزوده کشور طی سال‌های برنامه ششم توسعه به ۸ درصد برسد که در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، متوسط رشد سالیانه ارزش افزوده بخش صنعت ۹.۳ درصد هدفگذاری شده است».
بهبود جایگاه این صنعت و رونق صادرات محصولات پتروشیمی، می‌تواند به بهتر شدن جایگاه ایران در اقتصاد جهانی نیز کمک کند. در حالی که منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از قطب‌های تولید نفت و گاز جهان و به تبع آن یکی از مراکز عمده تولید محصولات پتروشیمی، جایگاهی برجسته در جهان دارد، ایران در سال ۱۳۹۶ توانسته است ظرفیت تولید ۲۲.۵ درصد از محصولات عمده پتروشیمی در خاورمیانه را به خود اختصاص دهد و مسوولان دستیابی به سهم ۳۴ درصدی را برای این صنعت پیش‌بینی کرده‌اند. امروزه سهم ایران از ظرفیت محصولات پتروشیمی جهان بیش از ۲ درصد است و هدف ایران دستیابی به سهم تولید ۶.۳ درصدی است.
خوراک پتروشیمی‌ها به روزانه ۱.۷ میلیون بشکه معادل نفت می‌رسد
بهزاد محمدی – معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی – نیز در این باره گفت: مقدار خوراک دریافتی مجتمع‌های پتروشیمی در سال ۱۴۰۴ به معادل روزانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت می‌رسد. هم‌اکنون سالانه ۳۳ میلیون تن برابر با ۶۵۰ هزار بشکه معادل نفت در روز میزان خوراکی است که از وزارت نفت دریافت می‌کنیم.
وی با اشاره به اینکه مقدار خوراک دریافتی صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۰ با تحقق جهش دوم صنعت پتروشیمی به سالانه ۶۲ میلیون تن برابر روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه معادل نفت‌خام می‌رسد، افزود: این رقم در سال ۱۴۰۴ با تحقق جهش سوم پتروشیمی به یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه معادل نفت خام می‌رسد که این به معنای واقعی گذر از خام‌فروشی در صنعت نفت کشور است.
وی با بیان اینکه ۳۱ میلیون تن محصول قابل فروش در بخش بالادست پتروشیمی تولید می‌شود، گفت: ۲۲.۵ میلیون تن بالغ بر ۷۰ درصد تولیدات صادر می‌شود. این روند نیز به همین ترتیب در بخش پایین‌دست در حال انجام است و ما حدود ۵ میلیون تن خوراک به بخش پایین‌دست می‌دهیم که به محصولات متنوع تبدیل می‌شود.
کارشناسان چه می گویند؟
در این رابطه خطیبی – کارشناس ارشد حوزه انرژی – به ایسنا گفت: با توجه به اینکه ایران یک کشور خام‌فروش در حوزه نفتی است به‌راحتی توسط آمریکا مورد تحریم قرار گرفت، چرا که مواد خام در هر جایی قابل ردیابی است، اما اگر این مواد تبدیل به فرآورده شوند به راحتی ردیابی نخواهد شد. البته باید به این مساله نیز توجه کرد که انجام چنین کاری زمان‌بر است و باید در یک برنامه میان‌مدت به آن دست یافت.
وی عنوان کرد: این طرح می‌تواند طرح خوبی باشد و حتی اگر در زمان تحریم نیز کارساز نباشد در آینده می‌تواند تأثیرات بسیار مثبتی را عاید کشور کند، لذا باید تلاش شود تا نفت خام را به محصول فرآورده تبدیل کنیم و قطعاً از این مساله سود زیادی عاید کشور خواهد شد اما باز هم تاکید دارم که انجام این کار زمان‌بر است و در یک برنامه کوتاه‌مدت نمی‌توان آن را به نتیجه رساند.
این کارشناس افزود: البته این به معنای رد کردن این طرح نیست با توجه به اینکه سال‌های متمادی است که در مورد خام‌فروشی و مشکلات آن صحبت‌های زیادی مطرح می‌شود به نظر می‌رسد که دیگر وقت آن رسیده که به این موضوع به طور جدی‌تری توجه شود و در یک برنامه سه تا چهار ساله از خام‌فروشی فاصله بگیریم و به جای مواد خام محصولات نفتی را به فروش برسانیم.
وی با تاکید بر این مساله که این موضوع می‌تواند ارزش افزوده زیادی را به همراه داشته باشد، اظهار کرد: بی‌شک این طرح به نفع کشور خواهد بود که باید برنامه‌ریزی دقیقی برای تحقق عالی آن صورت گیرد.
انتهای پیام
