دو روز پیش از اعلام خبر در گذشت خلیلیان گزارشهای غیرقابلتأییدی از علت درگذشت «شیخ محمد فاضلمرندی» از وعاظ و استادان حوزههای مرند و قم منتشر شد که حاکی از ابتلای وی به ویروس کرونا بود ، هرچند صحت این ادعا هیچگاه روشن نشد؛ او در سن ۸۴ سالگی و برخلاف خلیلیان با برگزاری مراسم تشییع در قبرستان «علی ابن جعفر (ع)» قم دفن شد.
فردای آن روز خبر درگذشت سیدهادی خسروشاهی در بیمارستان مسیح دانشوری تهران که زیرنظر علیاکبر ولایتی وزیر خارجه دهه ۶۰ و از مشاوران رهبری نظام قرار دارد، هم منتشر شد. در اوایل انقلاب نگارش کتابهای متعدد و برگزاری سخنرانیهای مکرر و مقالهنویسیهای گاهبهگاه خسروشاهی در نشریات نزدیک به حوزه علمیه و جامعه مدرسین باعث شهرتش میان علاقهمندان به حرفوحدیثهای شرعی، بگومگوهای مذهبی و شرحوتفصیل رخدادهای صدروذیل تاریخ اسلام شد. او در زمان مرگ ۸۱ سال داشت و یکیدو روز پس از درگذشتش تصویری از تابوت حاوی پیکر وی نیز در ویدیوی کوتاه و خبرسازی که وضعیت غسالخانه «بهشت معصومه» قم و تعدد اجساد در آن را نمایش میداد به شبکههای مجازی راه یافت.
پنج روز بعد «آیتالله علیرضا اعرافی» مدیر حوزه های علمیه در یک نوبت به ارسال سه پیام تسلیت برای تازه‌ترین جانباختگان معمم ساکن قم اقدام کرد؛ اولین پیام برای درگذشت «حجتالاسلام ولی لطفی» مسئول آموزش مدرسه علمیه «الهادی (ع)» در ۱۱ اسفند است که البته علت اصلی مرگ او اعلام نشد. در همان روز خبر درگذشت واعظ و منبری جوانی به نام «حجتالاسلام احمد امین‌پور» هم منتشر شد. او که مسئولیت «کانون فرهنگی هنری صحیفه» و پیش نمازی مسجد سجادیه شهرستان آران و بیدگلِ استان اصفهان را برعهده داشت بنا بر اعلام خانوادهاش به علت «نارسایی ریوی» جان خود را از دست داد.
دومین پیام رئیس حوزههای علمیه به درگذشت «شیخ حامد ظاهری» از شاگردان و مسئول استفتائات دفتر «آیتالله سیدکاظم حائری» در واپسین ساعات همان روز یعنی یازدهم اسفند مربوط است. طبق اعلام نزدیکانش او از «جانبازان» جنگ به شمار میرفته و به دلیل عفونت ریوی ناشی از ابتلا به کرونا در بیمارستان فرقانی قم در ۶۳ سالگی جانباخت. در سوابق ظاهری چندین سال فعالیت در «مرکز امام علی (ع) استکهلم» و «بعثه حج آیتالله حائری» ثبت شده؛ او همچنین مدتی نمایندگی حائری در شهر نجف واقع در عراق را بر عهده داشته است. پیش از او نیز خبر درگذشت «سیدمجتبی فاضلی» خواهرزاده و مسئول اجرایی و مالی دفتر «آیتالله موسی شبیری زنجانی» از دیگر مراجع تقلید نیز بر اثر کرونا منتشر شده بود، با اعلام این خبر گفته شد که شخص «آیتالله» نیز در قرنطینه قرار گرفته تا اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از ابتلای وی به این ویروس انجام شود.
واپسین پیام عارفی اما به درگذشت «شیخ عبدالحمید مقدسیان» از مبلغان، واعظان و روحانیان کاروانهای حج در ۱۲ اسفند اشاره داشت که او هم بنا به اعلام خانوادهاش از «جانبازان شیمیایی» جنگ هشتساله ایران محسوب می‌شود و به علت «ضایعه ریوی» در ۶۲ سالگی عمرش به پایان رسیده است.
۱۴ اسفند هم با خبر درگذشت «آیتالله محسن حبیبی» تولیت «مدرسه علمیه آیتالله مجتهدی» و عضو شورای عالی حوزههای علمیه تهران بر اثر ابتلا به کرونا آغاز شد. او در حوزه علمیه قم، دانشگاه امام صادق و دانشگاه علموصنعت سابقه تدریس داشت و در زمان مرگ ۸۱ ساله بود.
۱۵ اسفند دو روحانی دیگر به مجموعه جانباختگان کرونا اضافه شدند، نخست احمد خسروی که علاقهمندانش از او با عناوینی همچون «طلبه جهادی» و «روحانی انقلابی» یاد میکردند؛ او از جوانترین معممانی بود که به علت ابتلا به کرونا جان خود را از دست داد. پیش از اعلام خبر بستری و سپس درگذشت وی، تصاویری از حضور او در محل بستریشدن بیماران کرونایی در قم و شهرهای اطرافش منتشر شد که در هیچکدام از آنها خسروی به ماسک و سایر وسایل پیشگیری از ابتلا مجهز نبود.
خبر دیگر اما به درگذشت «آیتالله رضا محمدیلنگرودی» بر اثر ابتلا به کرونا در گیلان مربوط بود؛ او از شاگردان «بنیانگذار جمهوری اسلامی و نیز آیتالله محمدتقی بهجت» به شمار میآمد. در جوانی پنج سالی را در نجف گذراند، از آنجا به قم رفت و تا ۱۴ سال در این شهر پای درس روحانیون وقت مینشست و پس از آن به لنگرود بازگشت و در کسوت روحانی، تدریس در آموزش و پرورش، دانشگاه و حوزه علمیه این شهرستان را تجربه کرد. لنگرودی در زمان مرگ ۹۱ سال داشت.
در همان روز گمانهزنیهایی درباره علت درگذشت «حجتالاسلام علی خلفی» معاون قضایی قوه قضائیه نیز در رسانهها منتشر شد، عدهای علت مرگ را ابتلا به کرونا اعلام کردند اما نزدیکانش کوشیدند با توضیح سوابق بیماری وی، «نارسایی کبدی» را دلیل درگذشت خلفی اعلام کنند. البته ۱۳ اسفند یعنی دو روز پیش از درگذشت خلفی نیز احمد تویسرکانی مشاور رئیس قوه قضائیه جان خود را به علت ابتلا به کرونا از دست داده بود.
سحرگاه ۱۶ اسفند «حجتالسلام اکبر دهقان» هم به دلیل ابتلا به کرونا در قم درگذشت. او متولد سال ۱۳۴۳ در مشهد بود که از استادان تفسیر حوزه علمیه قم محسوب میشد و علاوه بر برگزاری دروس به صورت عمومی در مدرسه فیضیه و دارالشفاء، در منزل شخصی خود نیز برای شاگردانش مباحث تفسیر قرآن را ارائه میکرد.
۱۷ اسفند هم با خبر درگذشت «حاج سیدرضا مدرسی» از منبریهای قم آغاز شد. او از وعاظ بروجردی بود که به علت آشناییاش با بیت «آیتالله بروجردی» در منزل شخصی او در قم به منبر میرفت.
۹ روز بعد «آیتالله سیدهاشم بطحایی» نماینده تهران در مجلس خبرگان رهبری هم گرفتار کرونا شد و جان خود را از دست داد. او از روز ۲۴ اسفند در بخش مراقبتهای ویژه بیمارستان بهشتی قم بستری شد و در هنگام مرگ ۷۸ سال داشت. بطحایی علاوه بر نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری، در دورهای امامت جمعه گلپایگان را عهدهدار بود.
در همان روز خبر رسید که «حجتالسلام شهریار شریفی» مدیر «مرکز طبالمعصومین» صومعهسرا نیز قربانی کرونا شده است. او از روحانیون معتقد به طب سنتی و اسلامی بود که سالها در شهرهای رشت و صومعهسرا در همین زمینه فعالیت میکرد. شامگاه ۲۶ اسفند هم با سومین خبر درگذشت یک روحانی بر اثر کرونا به پایان رسید؛ «حجتالسلام ابوالقاسم ارمی» که طبق اعلام خانوادهاش از «جانبازان شیمیایی» جنگ بود و در بیمارستان بهشتی کاشان درگذشت. او امامت جمعه شهرهای میمه، وزوان، فلاورجان و قمصر را نیز تجربه کرده بود و در دانشگاه آزاد کاشان هم عضو هیئت علمی محسوب میشد.
سال ۹۹ نیز برای روحانیون با خبر درگذشت امام جمعه شهرستان چهاربرج استان آذربایجان غربی آغاز شد. در سحرگاه یازدهمین روز تعطیلات نوروزی «حجتالاسلام جعفر آذرپندار» که از چند روز پیش از آن به علت ابتلا به کرونا در آیسییو بیمارستان میاندوآب بستری بود، جان خود را در ۴۴ سالگی از دست داد. او نخستین امام جمعه چهاربرج بود که بیش از هشت سال در این سمت فعالیت داشت.
پس از آن تا تیرماه خبری از درگذشت روحانیون صاحب‌سمت و مسئول بر اثر ابتلا به کرونا منتشر نشد تا اینکه در نیمههای نخستین ماه تابستان امام جمعه اهل سنت کامیاران «ماموستا توفیق قربانی» در ۶۹ سالگی درگذشت. او از دیماه ۸۹ به عنوان امام جمعه اهل سنت منصوب شده بود و تا پایان عمر در همین سمت قرار داشت. وی همچنین چندسالی به بیماری دیابت مبتلا بود.
با آغاز ماه مرداد دوباره اخبار مربوط به درگذشت روحانیون رو به افزایش گذاشت. در هفتمین روز این ماه «حجتالسلام محمدجواد آیتاللهی» امام جمعه موقت یزد که از ۲۶ تیرماه به علت ابتلا به کرونا در بخش مراقبتهای ویژه بیمارستان صدوقی بستری بود در ۵۰ سالگی درگذشت.
چهار روز پس از آن در ۱۱ مرداد «حجتالاسلام علیرضا صفایی حائری» نیز به جمع قربانیان کرونا اضافه شد. او از آبانماه ۹۸ امامت جمعه شهرستان مینابِ استان هرمزگان را برعهده گرفت و از ۲۴ تیرماه در بیمارستان بستری شده بود. حائری در هنگام مرگ ۶۹ سال داشت.
یک هفته بعد در یکی از جزایر نزدیک هرمزگان، امام جمعه جوان کیش با ابتلا به کرونا جان خود را از دست داد. «حجتالاسلام سیدعلی سیدین» که از ۲۰ روز پیش از آن به دلیل ابتلا به این ویروس در بیمارستان جزیره کیش بستری شده بود و با درگذشتش تعداد قربانیان کرونا در کیش به هفت نفر رسید. او هم مدرس حوزه علمیه بود، هم در دانشگاه تدریس میکرد و هم عضویت در هیئت رئیسه جودوی استان تهران را در کارنامهاش داشت.
۱۹ مرداد نیز خبر درگذشت «حجتالاسلام سیدعباس موسویان» به علت ابتلا به کرونا در خروجی رسانهها قرار گرفت. او استادتمام گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندبشه اسلامی بود که علاوه بر آن در شورای فقهی بانک مرکزی، کمیته فقهی بورس، انجمن اقتصاد اسلامی، انجمن مالی اسلامی عضویت داشت. موسویان که زاده عجب‌شیر از توابع استان آذربایجان شرقی بود در هنگام مرگ ۶۰ سال داشت.
آمار روحانیان مبتلا به کرونا اما به همین موارد محدود نمیشود. مطابق گفتههای «حجتالاسلام غلامرضا شفیعزاده» رئیس سازمان بسیج اساتید و طلاب، لااقل تا آغاز خردادماه سال جاری بیش از ۱۱۲ نفر از طلاب و روحانیون بر اثر ویروس کرونا جان خود را از دست دادهاند. او در مصاحبهای تصریح کرده که از میان ۲۰۰ هزار عضو سازمان بسیج طلاب، حدود ۱۰ هزار نفر برای «خدماترسانی» در قالب «گروههای جهادی» به مناطق مختلف کشور برای مبارزه با کرونا اعزام شدهاند. شفیعزاده یکی از اقدامات آنان را «کمک به بیماران کرونایی برای انجام کارهای شخصی و نیز کمک برای اقامه نماز و توصیه به دعا و توسل» خوانده و گفته که بر همین اساس «تعداد ۱۸۹۶ نفر از اساتید طلاب و روحانیون بسیجی جهت تقویت روحیه کادر پزشکی و پرستاران در بیمارستانها حضور یافتند و تعداد ۴۵۶۳ مبلغ با همکاری دیگر نهادهای حوزوی به بیمارستان های کل کشور اعزام شدند.»
مسئول سازمان بسیج طلاب همچنین تاکید کرده که «۹۱۳ نفر از طلاب بسیجی به طور دائم و شبانه روز در آرامستان های سراسر کشور حضور داشتند.» او علت حضور طلاب در آرامستان‌ها را برگزاری «مراسم تغسیل، کفن، دفن و انجام نماز میت و توصیه به خواندن قرآن و ادعیه و نماز شب اول قبر برای اموات» عنوان کرده است.
همچنین شفیعزاده با اشاره به آمار روحانیان و طلاب قربانی کرونا تا خردادماه ۹۹ اعلام کرده که «حدود ۴۰۰ نفر از طلاب و روحانیون در سراسر کشور به ویروس کرونا مبتلا شدند و ۱۱۲ نفر از آنان فوت کردند.»
این آمار در کنار اخباری که به صورت روزانه یا هفتگی از درگذشت روحانیان یا طلاب منتشر می‌شود، می‌تواند شمایی کلی و البته تا حدودی مبهم از چگونگی شیوع ویروس کرونا در میان طلاب و جامعه روحانیت را به دست دهد. آماری که بررسی و توجه به آن با عنایت به جایگاه مسئولیتداری اکثریت این قشر در جامعه و تعریف اقدمات اجرایی از سوی آنان برای خود، کمکی جهت نظمدهی بیشتر به اقدامات «دواطلبانه» خواهد داشت.
انتهای پیام
