پایگاه خبری و تحلیلی قلم – گروه استان‌ها – شکیبا کولیوند: حضور در جامعه شهری و روستایی، روزگاری عجین‌شده با همسایگی‌ها و مهربانی‌ها بود، مردم آن قدر به هم اعتماد داشتند که کلید خانه‌هایشان را برای مسافرتی یک ماهه و دو ماهه به همسایه‌شان می‌سپردند و بزرگترین مسائل زندگی‌ها با همین مهربانی‌ها و دخالت‌های دیگران حل می‌شد. اما این روزها نه تنها خبری از این روابط اجتماعی نیست بلکه گمشده‌ای را شاهدیم با نام اعتماد اجتماعی؛ ما دیگر آن قدر به دیگران بی‌اعتماد شده‌ایم که کلید خانه که هیچ، سعی می‌کنیم بی سر و صدا به مسافرت برویم که همسایه واحد روبرویی هم از آن بی‌خبر بماند! آن قدر مسئولیت‌پذیری‌ها رنگ باخته که وقتی یک موتور سوار با یک ماشین برخورد و تصادف دردناکی رخ داده به جای کمک، تلفن همراهمان را در می‌آوریم و فیلم می‌گیریم! آن قدر مشارکت‌های اجتماعی رنگ و رو رفته شده که حاضر نیستیم با اهالی کوچه‌مان دست به دست هم بدهیم و حداقل زباله‌های خودمان را در جای جای کوچه و مقابل هر تیر چراغ برقی نگذاریم!
اما به راستی چه چیز می‌تواند بار دیگر، مشارکت‌ها و اعتمادها، مسئولیت‌پذیری‌ها و روابط‌اجتماعی‌هایی که ختم به سرمایه اجتماعی می‌شد را در درون یکان یکان ما ایجاد سازد؟
در این مسیر، می‌توان از سلامت اجتماعی و البته عدالت اجتماعی نام برد؛ لازمه‌ای که می‌توان در کنار آن کیفیت زندگی را شاهد بود و تمامی داشته‌های گذشته‌هایمان که پیشتر بدان اشاره شد را بار دیگر به ارمغان آورد.
اما به راستی سلامت اجتماعی چیست؟ عدالت اجتماعی چطور و چگونه می‌توان از این راه به کیفیت زندگی رسید؟
در ادامه، گفتوگو با حسن موسوی‌چلک؛ جامعه‌شناس، مؤسس اورژانس اجتماعی کشور و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران؛ امان الله قرائی مقدم، رفتارشناس و جامعه شناس، استاد دانشگاه خوارزمی تهران و نویسنده کتاب‌هایی چون انسان‌شناسی فرهنگی، مبانی جامعه‌شناسی، جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، هنر اجتماعی و ملی را بخوانید و پاسخ‌های این دو استاد دانشگاه را در این زمینه بشنوید:
سلامت اجتماعی به افزایش کیفیت زندگی مردم کمک می‌کند
حسن موسوی‌چلک در این راستا در گفتوگو با خبرنگار ما در خصوص سلامت اجتماعی مطرح کرد: پذیرش اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی و حقوق شهروندی عدالت اجتماعی، انصاف و دسترسی به منابع از شاخص‌های سلامت اجتماعی در یک جامعه است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه در صورت تقویت زمینه‌های سلامت اجتماعی در کنار روند تقویت سلامت معنوی، جسمانی و روانی می‌توان جامعه‌ای سالم‌تر داشت، خاطرنشان کرد: با این روند است که می‌توان سلامت اجتماعی را با جامعه‌ای سالم رقم زد.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه در صورت تقویت زمینه‌های سلامت اجتماعی در کنار روند تقویت سلامت معنوی، جسمانی و روانی می‌توان جامعه‌ای سالم‌تر داشت، خاطرنشان کرد: با این روند است که می‌توان سلامت اجتماعی را با جامعه‌ای سالم رقم زد.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه سلامت اجتماعی به افزایش کیفیت زندگی مردم کمک می‌کند، گفت: سلامت اجتماعی بخشی از سلامت است که نه جسمانی و نه روانی است که البته اشخاصی که از سلامت اجتماعی برخوردارند، با موفقیت بیشتری می‌توانند با چالش‌های ناشی از ایفای نقش‌های اصلی اجتماعی کنار بیایند.
وی خاطرنشان کرد: به راستی اگر می‌خواهیم در پارامترهای اقتصادی موفق باشیم باید به حوزه‌های اجتماعی توجه داشته باشیم، حتی حوزه امنیتی و مشکلاتی که گاه در این زمینه دیده می‌شود نیز به دلیل ضعف اخلاق در جامعه است.
مؤسس اورژانس اجتماعی کشور در تشریح این موضوع با تاکید بر اینکه باید قبول کرد که بزرگ شدن نهادها و سازمان‌هایی چون امور زندان‌ها، بهزیستی، کمیته امداد، کلانتری و دادگستری نشانه ضعف اجتماعی است، افزود: باید روی مولفه‌های اجتماعی آنقدر کار کنیم که تا مردم به‌زیستن را بیاموزند و با چنین روندی است که می‌توان کشور را از وضعیت کنونی آن خارج کرد.
موسوی‌چلک ادامه داد: به عنوان مثال، امروزه شاهدیم که شاخص کیفیت زندگی در کشور پایین است و همین روند موجب ایجاد ناامیدی، کاهش مشارکت‌های اجتماعی، رشد فردگرایی و بی تفاوتی اجتماعی خواهد شود و این روند، بی شک مشکلاتی در مسیر موتور محرکه کشور نیز ایجاد خواهد کرد اما به راستی نباید قدمی در این مسیر برداریم؟
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در بخش پایانی این گفت و گو تاکید کرد: راه برون رفت از این وضعیت، مردم محوری بودن است به نوعی‌که بتوان تمامی ظرفیت‌ها را دید و از آنها نهایت استفاده را برد که مردم تاب‌آور شده و با این روند اعتماد و سرمایه‌اجتماعی تقویت شود و باید بدانیم که اگر در برداشتن چنین قدم‌هایی تعلل کنیم، مسئولیت‌پذیری و اخلاق در جامعه آن قدر کمرنگ خواهد شد که دیگر نه خبری از مشارکت خواهد بود، نه اعتماد و نه پیشرفت برنامه‌های اقتصادی در سطح جامعه.
کسی نورچشمی نباشد
در ادامه، امان‌الله قرائی مقدم نیز در گفت و گو با قلم بیان کرد: بایستی عدالت‌اجتماعی در سطح جامعه اجرا شود تا شاهد این باشیم که قانون برای همه یکسان است و کسی نورچشمی نیست، بنابراین اگر رفتارها، قانون و عدالت اصلاح شود، جامعه به تعادل خواهد رسید.
وی در این زمینه تصریح کرد: تعادل رفتاری افراد جامعه نیازمند اصلاح قانون و عدالت اجتماعی است.
این رفتارشناس در ادامه گفت‌و گو با بیان اینکه شکاف طبقاتی می‌تواند افراد را نا‌امید کند، گفت: از طرفی گرسنگی و بیکاری نیز زوال عقل را به همراه دارد بدین ترتیب، تمام این‌ها نارضایتی عمیقی به وجود آورده و خشونت را نیز افزایش می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه از خشونت، خشونت زاییده می‌شود، مطرح کرد: اگر نتوانیم در مسیر عدالت اجتماعی قدم برداریم، شاهد افزایش نارضایتی‌ها، بی‌تفاوتی‌ها نسبت به هم و حتی خشونت در جامعه خواهیم بود.
اعتمادسازی مسئولان نقش مهمی در افزایش اعتماد اجتماعی دارد
نویسنده کتاب انسان‌شناسی فرهنگی با تصریح بر این که تضاد طبقاتی و نبود عدالت اجتماعی، خشونت را تقویت می‌کند، خاطرنشان کرد: مهم‌ترین علل تاثیرگذار در اعتراضات رخ داده شده در سال گذشته را می‌توان افزایش بی‌اعتمادی، ناامیدی و یاس در سطح کلان جامعه ارزیابی کرد.
استاد دانشگاه خوارزمی تهران در بخش پایانی سخنان خود، روند کاهشی سرمایه‌اجتماعی را مقدمه عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی کشورها برشمرد و افزود: اعتمادسازی مسئولان نقش مهمی در افزایش اعتماد اجتماعی دارد.
اما به راستی در این وضعیت عدالت و سلامت اجتماعی در جامعه کنونی ما در چه وضعیتی قرار دارد؟ عدالت اجتماعی یکی از مهم‌ترین اصولی است که در اندیشه دینی و دیدگاه‌های بشری از دیرباز مورد عنایت ویژه قرار داشته است.
باید پذیرفت که توجه به این دو پارامتر اجتماعی می‌تواند به عنوان دو آرمان مهم تلقی شود که توسعه همه جانبه را همراه دارد اما حال، چه قدم‌هایی در این مسیر و به منظور تحقق آنها برداشته ایم؟
جهان عاری از ظلم، تبعیض و بی‌عدالتی و سرشار از امنیت و عدالت مهمترینِ آمال و آرزوی جوامع بشری است. تحقق و تأمین عدالت، به ویژه عدالت اجتماعی، به تلاش‌های گسترده همگانی و مستمر نیازمند است؛ اما به راستی این روزها چه قدر این وضعیت در جامعه احساس می‌شود؟
با وجود شرایط امنیتی و فعالیت‌های صورت‌گرفته در این عرصه، قبول داریم که در جامعه کنونی ما امنیت وجود دارد اما چه قدر توانسته‌ایم احساس امنیت را تقویت کنیم؟
این عدم احساس امنیت و فقدان آن است که همه درون‌گرا شده‌اند و به جز محدوده و حریم خانواده خود نمی‌توانند به دیگری اعتماد کنند و همین موجب بریده شدن زنجیره‌های انسانی و روابط اجتماعی و در نهایت، مسیر مشارکت‌های اجتماعی خواهد شد.
جای خالی عدالت اجتماعی و شاید جای خالی شفاف‌سازی زمینه‌های عدالت اجتماعی در جامعه موجب شده است که همه جوانان این روزها تصور کنند که عده‌ای خونشان رنگین‌تر است و با نام آقازاده بودن و خانم‌زاده بودن می‌توانند همه داشته‌های این مرز و بوم را از آن خود کنند.
جای خالی عدالت اجتماعی و شاید جای خالی شفاف‌سازی زمینه‌های عدالت اجتماعی در جامعه موجب شده است که همه جوانان این روزها تصور کنند که عده‌ای خونشان رنگین‌تر است و با نام آقازاده بودن و خانم‌زاده بودن می‌توانند همه داشته‌های این مرز و بوم را از آن خود کنند. از موقعیت‌های تحصیلی و شغلی گرفته تا وضعیت‌های اقتصادی مناسب و ماشین‌های شاسی بلند و برج‌های فراخ! این روند، موجب شده در نسل ما که همانا باید یک نسل پویا و خلاق باشد، گردِ ناامیدی ریخته شده و در امتداد آن، مشارکت‌ها و مسئولیت‌پذیری ما جایش را به کرختی، بی‌اعتمادی، تنهایی، فردگرایی، بی‌تفاوتی اجتماعی و حتی تنبلی اجتماعی داده است!
به راستی، اگر به دنبال ارتقای وضعیت کیفیت زندگی مردمانمان به ویژه جوانانمان هستیم باید در مسیر عدالت اجتماعی و سلامت اجتماعی که همانا گم‌شده‌های این نسل هستند، گام برداریم و بار دیگر بتوانیم بارقه‌های امید را به جوانان این مرز و بوم و خانواده‌ها باز گردانیم تا بتوان با این روند، ایرانی موفق، شاد، آباد، رنگارنگ و البته سربلند را رقم زد.
