نگاهی به تقویم حکایت از آن دارد که یکی از این مناسبت های امروز با عنوان”سالروز قتل میرزا تقی خان امیرکبیر” ثبت شده که از آن با نام” امیرکبیر ایران” یاد می شود.روز تلخی که ایران یکی از مفاخر تاریخی، سیاسی با دانش و کار بلد را از دست دست داد که در ادامه ی از زندگی آن می پردازیم که خواندن آن خالی از لطف نیست.
میرزا تقی خان امیرکبیر متولد کجاست؟
میرزا تقی خان امیرکبیر که در سال ۱۲۲۲ ه.ق در “هزاوه” از محال فراهان عراق دیده به جهان گشود و به دلیل شهرت وی در آنجا محله ای را با نام “میرزاتقی خان” نامگذاری کردند.خانواده پدری و مادری میرزا تقی خان از طبقه پیشه ور بودند. پدرش به تصریح قائم مقام “کربلائی محمد قربان” بود که در خطاب او را “کربلائی” می گفت.
سجع مهرش “پیرو دین محمد قربان” بود. کربلائی قربان نخست آشپز میرزا عیسی (میرزا بزرگ) قائم مقام اول بود. پس از او همین شغل را در دستگاه پسرش میرزا ابوالقاسم قائم مقام ثانی داشت.
مهم ترین اقدام فرهنگی امیرکبیر
یکی از اقدامات فرهنگی وی که همچنان زبانزد خاص و عام است پایه گذاری “روزنامه وقایع الاتفاقیه”، در سال ۱۲۶۷ بود. بنیانگذار روزنامه در ایران میرزا صالح شیرازی است. از شاگردانی بود که در زمان عباس میرزا برای تحصیل علوم جدید به انگلستان رفت. ضمناً به ذوق خود فن چاپ را آموخت، و از جمله کسانی است که در ایران مطبعه سنگی را تأسیس کرد. به علاوه او را پیشرو اندیشه های سیاسی جدید مغرب زمین در ایران می شناسیم.
میرزا صالح نخستین روزنامه ایران را در زمان محمد شاه به سال ۱۲۵۲ در تهران بر پا کرد. روزنامه ای بود که ماهی یکبار با چاپ سنگی منتشر می شد، و بیش از چند سالی دوام نکرد. ذهن امیر درباره روزنامه و ارزش سیاسی و مدنی آن خوب روشن بود، و از روزنامه های فرنگستان آگاهی داشت. حتی خوانده بود که: در شهر فرانکفورت آلمان (امیر اساساً به دولتهای آلمانی توجه خاص داشت) باسمه کردن کاغذ اخبار که از تاریخ ۱۶۵۱ مسیحی.. بنا شده، الی حال مطلقاً بسته نشده، و همیشه در کار باسمه اخبار است.
توجه میرزا تقی خان معطوف به دو معنی بود: یکی اطلاع یافتن دولت از اوضاع جهان، و دیگر پرورش عقلانی مردم و آشنا کردن آنها به دانش جدید و احوال دیگر کشورها.شماره اول روزنامه وقایع اتفاقیه روز جمعه پنجم ربیع الثانی ۱۲۶۷ (هفتم فوریه ۱۸۵۱ ) انتشار یافت. در صفحه اول علامت شیر و خورشید ایران و عبارت “یا اسدالله الغالب” نگاشته شده بود.
این شماره به عنوان “روزنامچه اخبار دارالخلافه تهران” منتشر گردید. از شمارهً دوم به نام “وقایع اتفاقیه” خوانده شد. و تا ده سال بعد (۱۲۷۷ ه.ق.) به همین اسم نشر می شد. در این سال هنگام تصدی میرزا ابوالحسن خان غفاری کاشانی صنیع الملک، نام آن تغییر کرد و از شماره ۴۷۴ به روزنامه “دولت علیه ایران” مبدل شد؛ و ضمناً به شکل روزنامه مصور درآمد. این نخستین روزنامه مصوری است که در ایران انتشار یافت. دیری نگذشت که دوباره اسم آن تغییر کرد و به روزنامه “دولتی” بدل شد. پس از آن به نام “روزنامه ایران” منتشر گردید و تا انقلاب مشروط همین اسم را حفظ کرد.
وقایع اتفاقیه روزنامه هفتگی بود، با چاپ سنگی بطبع می رسید. شیوه نگارش آن ساده و روشن و بکلی خالی از تقلید و تکلف بود. تا شماره هفدهم آن روزهای جمعه پیش از ظهر انتشار می یافت، از شماره هجدهم به بعد انتشارش به روزهای پنجشنبه موکول گردید. تا شماره ۶۵۶ انتشار هفتگی آن مرتب بود، از آن پس گرفتار بی نظمی شد.
بهای تک شماره آن در سرتاسر ایران ده شاهی، و اشتراک سالیانه اش ۲۴ ریال بود. چون به گوش دولت رسید که کارکنان ولایات سوای بهای روزنامه چیزی از مردم به نام”خدمتانه” گرفته اند؛ اعلام شد که قیمت آن “در کل شهرهای ممالک محروسه بدون اخراجات دیگر” همان ده شاهی است، و مطالبه کردن چیزی بیش از آن “بسیار خلاف رأی امنای دولت” است.
مدیر روزنامه، حاجی میرزا جبار ناظم المهام کنسول سابق ایران در بغداد بود. “مباشر” روزنامه “ادوارد برجیس” انگلیسی، و نویسنده آن “عبدالله ترجمه نویس” بود. روزنامه در مطبعه حاجی عبدالمحمد استاد مطبعه چی چاپ می گردید. حیف که میرزا صالح دوست دیرین امیر درگذشته بود، وگرنه هیچ کس شایسته تر از او برای کار روزنامه نبود.
سنگ بنای دارالفنون را چه کسی گذاشت؟
میرزا تقی خان امیرکبیر، سنگ بنای دارالفنون را اوائل ۱۲۶۶ ، در زمین واقع در شمال شرقی ارک سلطنتی که پیش از آن سربازخانه بود نهاد. بنایی زیبا که نقشه آن را “میرزا رضای مهندس” که از شاگردانی بود که در زمان عباس میرزا برای تحصیل به انگلستان رفته بود کشید؛ و “محمدتقی خان معمارباشی دولت” آن را ساخت.
شاهزاده بهرام میرزا نیز به کار بنائی آن رسیدگی می کرد. ساختمان قسمت شرقی دارالفنون تا اواخر ۱۲۶۷ به انجام رسید و مورد استفاده قرار گرفت.
بـقـیـه آن نیز تا اوایــل سـال ۱۲۶۹ پایان یافت. چهار طرف مدرسه را پنجاه اطاق “منقش مذهب” هر کدام به طول و عرض چهار ذرع ساخته جلو آنها را ایوانهای وسیع بنا نمودند. در گوشه شمال شرقی تالار تئاتر احداث شد.
در پشت دارالفنون کارخانه شمع کافوری و آزمایشگاه فیزیک و شیمی و دواسازی برپا نمودند. چاپخانه ای هم ضمیمه آن گردید، به علاوه کتابخانه و سفره خانه ای ساختند. در ورودی دارالفنون به طرف خیابان ارک “باب همایون” باز می شد؛ در کنونی آن در خیابان ناصریه به سال ۱۲۹۲ ساخته شد.
چه کسی فرمان قتل میرزا را صادر کرد؟
بنابر آنچه از قول ناصرالدین شاه آورده اند، میرزا آقاخان نوری بود که فرمان قتل را از شاه گرفت و به حاج علی خان سپرد.
مخبرالسلطنه می نویسد”: از غلامحسین خان صاحب اختیار شنیدم که ناصرالدین شاه گفته بوده است که به قتل امیر راضی نبودم. میرزا آقاخان تدلیس کرد و دستخط را از من گرفت. دستخط دیگر فرستادم که میرزا علی خان نرود، گفت رفته است و معاذیر آورد.”
روزگار تبعید به چهل روز رسید. جنایت بزرگ تاریخ روز جمعه هفدهم ربیع الاول ۱۲۶۸ (دهم ژانویه ۱۸۵۲) در حمام فین کاشان صورت گرفت.
انتهای پیام/
